Argumenty za uznaniem etnolektów pomorskich za język

Sporny status języka czy dialektów pomorskich wynika przede wszystkim z różnych sposobów kwalifikowania etnolektu. W najprostszym i logicznym ujęciu sprawy, dwoje ludzi mówi w obrębie jednego języka wtedy, gdy może się zrozumieć podczas swobodnej rozmowy bez używania migów lub języka obcego, znanego obojgu.

Liczba różnic w niemal każdym aspekcie językowym, począwszy od leksyki i fonetyki, a skończywszy na gramatyce i morfologii jest na tyle duża, że dwie osoby, np. Polak ze Słowińcem, miałyby podobne lub dużo większe problemy ze zrozumieniem się niż Czech ze Słowakiem, Dolnołużyczanin z Górnołużyczaninem, czy nawet Polak z mieszkańcem Łużyc. I choć wiele wskazuje na to, że pomorszczyzna wywodzi się ze staropolskiego, to w ostatecznym rozrachunku ze średniowiecznej polszczyzny mogły powstać różne języki w ten sam sposób, w jaki z języka staroruskiego powstały białoruski, ukraiński, rosyjski i rusiński (rusnacki). Wynikałoby zatem, że kaszubski rzeczywiście jest dialektem, ale nie języka polskiego, lecz pomorskiego. Należy pamiętać, że w ujęciu lingwistycznym można równie dobrze zakwestionować status wczesnej staropolszczyzny lub staro-cerkiewno-słowiańskiego i zastanowić się, czy nie są to czasem zaledwie dialekty wspólnej prasłowiańskiej mowy.

Najbardziej podobna do współczesnej polszczyzny jest kaszubszczyzna (także w wyniku dzisiejszego polaszenia), grupa zachodniopomorska, najbardziej konserwatywna, mocno zbliżona była do staropolskiego (również z tego powodu, że wymarła już w XVII wieku), ale cechowały ją też największe wpływy połabskie. Słowińszczyzna, która przez długi okres swojego istnienia była w znacznym stopniu izolowana od innych narzeczy słowiańskich, była wystawiona na działanie języka dolnoniemieckiego. Sprawiło to, że grupę słowińską wyróżnia największa liczba charakterystycznych cech i właściwości:

• utrzymanie liczby podwójnej i mnogiej w ich pierwotnym znaczeniu (inaczej niż zarówno w polskim jak i kaszubskim), np. ma jiěsma, va jiěsta, vuôńi jiěsta (my oboje jesteśmy, wy oboje jesteście, oni obaj są);
• wymawianie v (polskie w) na początku wyrazu przed wieloma samogłoskami (tak samo jak w języku połabskim), np. vôtpředávac, vuôdžeń (odsprzedawać, ogień);
• utrzymanie iloczasu, zwłaszcza we wschodniosłowińszczyźnie, np. dôchtrác, dámok (być doktorem, miech);
• mocno dyftongiczna wymowa, szczególnie akcentowanych głosek w wyrazach więcej niż jednosylabowych, np. Slôvjínc, ale Sluôvjinka (Słowiniec, Słowinka);
• całkowite bylaczenie w stosunku do polszczyzny i kaszubszczyzny, np. jádlô, lásol (jadło, łysol);
• znaczne utrzymanie grupy TarT lub TårT w opozycji do polskiego TroT, np. sárka, bårna (sroka, brona);
• brak ruchomego e, np. smútk, tôpork (smutek, toporek), podobnie jak w kaszubskim;
• kaszubienie;
• występowanie samogłosek miękkich ě, ü i ä oraz odziedziczonej po prasłowiańskim samogłoski å;
• zachowane formy długie czasowników, np. buôjec, stuôjac, znájiěš (staropl. bojać, stojać, znajesz);
• przejście k w h, np. cáhěr, jáhi (cukier, jaki), w odróżnieniu od palatalizacji kaszubskiej, np. jaczi (jaki);
• dž lub v w miejscu polskiego g, np. tvěvå, svěvå (twego, swego), podobnie jak w prasł. *tvojevo, *svojevo; drädži, vjéldži, ale vjélgå (drugi, wielki, wielka);
• silna jotacja i prejotacja przed i, np. pjíc, jízba (pić, mieszkanie/izba), często przy jednoczesnej dowolności przed a, np. ákô, ak i jákô, jak (jako, jak);
• zachowanie zaimka jiěn (staropl. jen);
• w celowniku l.p. rodzaju męskiego końcówki -ejü, -ôjü we wschodniosłowińszczyźnie i -evü, -ôvü w dialekcie zachodnim, np. kuôńejü i kuôńevü (koniowi);
• zaśpiew (akcent) iloczasowy i swobodny, np. vjéldži, ale čvjardi, natomiast w odmianie czasowników często stały, np. buduôvoul i buduôvali (budował, budowali), w odróżnieniu od polskiego budował i budowali;
• tworzenie czasu przeszłego tak jak w kaszubskim (z trzecią osobą czasownika), np. jåu jåud, tä jåud (ja jadłem, ty jadłeś).