Gwary zachodniopomorskie – etnolekt, którym posługiwano się przypuszczalnie do końca XVII wieku na Pomorzu Zachodnim i części Pomorza Gdańskiego^[1]. Od wschodu gwary zachodniopomorskie sąsiadowały z gwarami kaszubskimi, a od zachodu z połabskimi i były spoiwem pomiędzy nimi (kontinuum dialektalne).

Wraz z kaszubszczyzną gwary zachodniopomorskie tworzyły słowiański etnolekt pomorski traktowany przez uczonych jak odrębny język słowiański – język pomorski^[2].

O gwarach zachodniopomorskich niewiele wiadomo. Nie sporządzano dokumentów pisanych, nigdy na ich bazie nie powstał język literacki. Etnolekt zachodniopomorski podzielił dokładnie ten sam los co język połabski – na przestrzeni wieków (do ok. 1660 roku), pomorszczyzna zachodnia zmniejszała swój zasięg na rzecz języka dolnosaksońskiego. W związku z tym na miejscu słowiańskich gwar zachodniopomorskich pojawił się nowo powstały język germański – etnolekt wschodniodolnoniemiecki. Jednakże gwary zachodniopomorskie w przeciwieństwie do dwóch pozostałych dużych języków, które zostały zniszczone w wyniku germanizacji i zastąpione przez wschodniodolnoniemiecki – pruskiego i połabskiego, choć same nie przetrwały, zostawiły po sobie dużo śladów w nowym języku. Germańska gwara zachodniopomorska posiada szeroki wachlarz słowiańskiego słownictwa (pomeranizmów), które zaczerpnęła w trakcie asymilacji języka Pomorzan.

Cechy fonetyczne gwar Pomorza Szczecińskiego

Na podstawie analizy zapisów toponimów w średniowiecznych (i późniejszych) źródłach łacińsko- i niemieckojęzycznych, Ewa Rzetelska-Feleszko ustaliła, że słowiańskie dialekty Pomorza Szczecińskiego cechowały następujące właściwości:

1. Konsekwentne przeprowadzenie kilku zmian typowych dla całego obszaru pomorskiego i dla połabszczyzny: rozwoju *TărT > TarT (gdzie T to spółgłoska przedniojęzykowa twarda), *l, *ĺ > oł, wprowadzenie protezy *o- > vo- (prelabializacja).
2. Rozwój samogłosek nosowych i powstanie typu domk, kravc - wspólny z Pomorzem Środkowym, a w typie domk, kravc - wspólny także z kaszubszczyzną.
3. Częściowe przeprowadzenie zmian takich, jak przegłos *ěT > 'aT, *ŕT > arT, przejście *ra- > re-, *ja- > je- oraz powstanie późniejszej oboczności tart || tert. Zmiany te mają szersze zasięgi także na polskim obszarze gwarowym.
4. Sporadyczne ślady niektórych zmian typowych dla wschodniej części dialektów lechickich, tj. ślady 'oT < *eT, ć < ť, ʒ́ < ď.
5. Sporadyczne refleksy niektórych zmian połabskich: dyftongizacji *y po spółgłoskach wargowych, vü < *o-', *TălT > TlaT.

Charakterystyczną cechą dla dawnych dialektów pomorskich był jednak brak konsekwencji w przeprowadzaniu większości tych zmian. Jedynie przekształcenie *TărT w TarT oraz *l, *ĺ w oł przeprowadzone zostało konsekwentnie^[3].

Przypisy