Islamski fundamentalizm, inaczej islamskie odrodzenie[1] lub islamski aktywizm[2][3] – muzułmański ruch religijny dążący do ustanowienia szariatu[4][5][6][7][8][9] w państwach z muzułmańską większością[10][11][12]. Zwolennicy tego ruchu dążą do wyeliminowania świeckich (w tym nieislamskich) wpływów z codziennego życia[6] (m.in. popierają zakazanie hazardu, kawiarni, kin, napojów alkoholowych[8], muzyki, narkotyków, pornografii i tańca[13]), które według nich powinno być ograniczone do rodziny i meczetu[14][15][7].

Historia

Protest islamskich fundamentalistów w Sydney (2012)

W VII wieku powstał jeden z trzech głównych nurtów islamu - charydżyzm; jego wyznawcy na tle sunnitów i szyitów wyróżniali się radykalnym podejściem do takfiru[16], uważali również wyznawców innych nurtów islamu za niewiernych i z tego powodu za godnych śmierci[17][18].

Demonstracja zwolenników przywrócenia szariatu (Malediwy, 2014)

Pod koniec XIX wieku zaczęły powstawać współczesne muzułmańskie organizacje[19], które sprzeciwiały one ówczesnemu rozprzestrzenianiu się europejskich idei i wartości w świecie islamskim oraz uważały, że problemy polityczno-ekonomiczne wynikały z zaniedbania ścisłego przestrzegania zasad islamu przez jego wyznawców[20].

Demonstracja zwolenników przywrócenia szariatu (Malediwy, 2014)

Żyjący na przełomie XIX i XX wieku syryjsko-egipski muzułmański teolog Rashid Rida miał wpływ na rozwój islamskiego fundamentalizmu[21][22]; opisał jego zasady we współczesnym państwie muzułmańskim, które byłyby przyjęte przez jego zwolenników[23]. W tym czasie bardziej zauważalny stał się działający już od XVIII wieku ruch wahhabicki[24][25], aktualnie jest on powszechny i wspierany w Arabii Saudyjskiej[26]. Po I wojnie światowej Rida był pod silnym wpływem doktryny hanbalickiej, ruchu wahhabickiego i poglądów Ibn Tajmijji[27], swoje fundamentalistyczne poglądy głosił poprzez założone przez niego i działające w latach 1899-1940 czasopismo Al-Manar[22].

Powstały takie organizacje jak Bractwo Muzułmańskie[7][8] (1928) i Dżamaat-e-Islami[25] (1941), a po II wojnie światowej miała miejsce dekolonizacja, podczas której muzułmańskie fundamentalistyczne grupy radykalizowały swoje działania[22]. Mimo to, były one wspierane w trakcie zimnej wojny przez część państw NATO (głównie przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię) w celu zabezpieczenia się przed potencjalną ekspansją ze strony Związku Radzieckiego.

Pod koniec lat 70. XX wieku część muzułmańskich grup fundamentalistycznych zaczęła również praktykować militaryzm[28]. W 1979 roku miała w Iranie miejsce rewolucja islamska[28], w wyniku której władzę przejął Ruhollah Chomejni[5] i po proklamacji Islamskiej Republiki Iranu ustanowił surowe prawo oparte na Koranie[22]. Przejęcie władzy przez Chomejniego było uważane za sukces islamskiego fundamentalizmu[29][30][31].

Działania fundamentalistów doprowadziły również do wycofania się wojsk radzieckich z Afganistanu w 1989 roku oraz do wybuchu w 1991 roku wojny domowej w Algierii[28].

Aktualnie działającymi islamskimi organizacjami fundamentalistycznymi są m.in. Al-Ka’ida[22], Armia Sprawiedliwych, Asz-Szabab[32][33], Boko Haram, Dżama’a Islamijja, Egipski Dżihad, Grupa Abu Sajjafa, Hamas, Hizb at-Tahrir, Państwo Islamskie[34][35] oraz Talibowie z Afganistanu[36] i Pakistanu. Każda z wymienionych grup prowadzi działalność terrorystyczną.

Różnice między islamskim fundamentalizmem a islamizmem

Kwestia praw kobiet

Islamiści popierają edukację kobiet oraz ich udział w życiu politycznym i społecznym (m.in. poprzez pracę), są jednak za obowiązkowym noszeniem przez nie czadorów lub innej podobnej odzieży (np. nikabów); fundamentaliści twierdzą, że udział kobiety w życiu społecznym powinien się ograniczać wyłącznie do domu[37][38][14].

Kwestia zmian w społeczeństwie

Zwolennicy islamizmu twierdzą, że społeczeństwo zostanie zislamizowane dzięki reformom społecznym i politycznym; fundamentaliści dążą natomiast do przeprowadzenia zmian w wyniku przeprowadzenia rewolucji[39][14][6].

Krytyka i obrona terminu

Termin islamskiego fundamentalizmu został uznany za wprowadzający w błąd przez osoby sugerujące, że wszyscy muzułmanie są fundamentalistami, ponieważ wierzą w doskonałość Koranu[40]. W latach 90. XX wieku państwach byłego ZSRR używały tego terminu jako synonim wahhabizmu[41][42][2], z kolei w Zachodniej Europie islamski fundamentalizm był uważany za synonim islamizmu[2].

John Esposito skrytykował termin islamskiego fundamentalizmu za jego związek z aktywizmem politycznym, ekstremizmem, fanatyzmem, terroryzmem i antyamerykanizmem; uznał, że terminami poprawnie opisującymi tę doktrynę są "islamskie odrodzenie" i "islamski aktywizm"[2]. Amerykański naukowiec Eli Berman proponuje również termin "radykalnego islamu", który odnosi się do ekstremistycznych ruchów islamskich powstałych po I wojnie światowej[43].

Według Bernarda Lewisa, termin fundamentalizmu jest związany z częścią kościołów i organizacji protestanckich[25][44], które ściśle przestrzegały zasady sola scriptura[9] i sprzeciwiały się teologom chrześcijańskim mającym liberalny punkt widzenia wobec Biblii, którego nie ma wśród teologów islamskich wobec Koranu[45]. Termin islamskiego fundamentalizmu jest uważany za pejoratywny[2][46][47].

Amerykański pisarz Anthony Dennis akceptuje powszechne używanie terminu islamskiego fundamentalizmu oraz uważają ten ruch za ogólnoświatowy; Dennis zwrócił uwagę na przeplatanie się w nim celów społecznych, religijnych i politycznych[48]. Innymi zwolennikami tego twierdzenia byli muzułmańscy filozofowie jak Syryjczyk Sadik Dżalal al-Azm i Egipcjanin Hassan Hanafi; według al-Azma, poprawnym jest nazywanie ruchów islamskich fundamentalistycznymi[49]. Hanafi podzielił to samo zdanie i uznał również, że znalezienie bardziej odpowiedniego terminu byłoby trudne[1].

Stosunek do państwa świeckiego i łamanie praw człowieka

Dążenie islamskiego fundamentalizmu do ustanowienia prawa na szariacie jest sprzeczne z koncepcją świeckiego[50] (tym samym przeciwne wobec rozdziału państwa i religii[51]) i demokratycznego państwa oraz z powszechną deklaracją praw człowieka[52][53]. Wśród praw człowieka łamanych przez fundamentalistów są m.in. wolność religijna[54][55][56][57][58], wolność słowa[59] oraz równouprawnienie płci[60].

Badania

W latach 1987-1995 na Uniwersytecie w Chicago prowadzono Projekt Fundamentalizm, który był poświęcony badaniu fundamentalizmów w największych religiach świata, w tym w islamie[61].

W 2013 roku przeprowadzono badanie, które wykazało, że fundamentalizm islamski jest powszechny wśród muzułmanów mieszkających w Niemczech; większość badanych muzułmanów stwierdziło, że chciałoby wprowadzenia szariatu[62], około 75% odrzucało pluralizm w religii, natomiast 44% deklarowało się jako fundamentaliści[63].

Wśród mieszkających w Europie muzułmanów powszechne było uznawanie rządów państw zachodnioeuropejskich jako wrogo nastawionych do islamu; po pojawieniu się Państwa Islamskiego znaczna część tych muzułmanów zmieniła swoje zdanie w tej kwestii[64].

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 Appleby 1993 ↓, s. 85.
  2. 1 2 3 4 5 Esposito 1992 ↓, s. 8.
  3. ↑ ИСЛАМСКИЙ ФУНДАМЕНТАЛИЗМ. religa.narod.ru. (ros.).
  4. ↑ Fuller 2003 ↓, s. 48.
  5. 1 2 Zetterberg 1995 ↓, s. 117-118.
  6. 1 2 3 Roy 1994 ↓, s. 215.
  7. 1 2 3 Islamo fundamentalizmas. istorijatau.lt. (lit.).
  8. 1 2 3 Islamo fundamentalizmas reikšmė. lietuviuzodynas.lt. (lit.).
  9. 1 2 ИСЛАМСКИЙ ФУНДАМЕНТАЛИЗМ. politike.ru. (ros.).
  10. ↑ van Vucht Tijssen 1995 ↓, s. 27-39.
  11. ↑ DeLong-Bas 2004 ↓, s. 228.
  12. ↑ Islamiškasis fundamentalizmes. straipsniai.lt. (lit.).
  13. ↑ Roy 1994 ↓, s. 81.
  14. 1 2 3 Roy 1994 ↓, s. 83.
  15. ↑ Guidère 2015 ↓, s. 9.
  16. ↑ Usama Hasan: The Balance of Islam in Challenging Extremism. quilliamfoundation.org, 2012-07. [dostęp 2014-08-02]. (ang.).
  17. ↑ Sheema Khan: Another battle with Islam’s ‘true believers’. theglobeandmail.com, 2014-09-29. (ang.).
  18. ↑ Mohamad Jebara: Imam Mohamad Jebara: Fruits of the tree of extremism. ottawacitizen.com, 2015-02-06. (ang.).
  19. ↑ Dreyfuss 2006 ↓, s. 2.
  20. ↑ Sulejman Murad (سليمان مراد): أدونيس والإسلام، تيه ومغالطات. orientxxi.info, 2021-08-27. (arab.).
  21. ↑ Ridgeon, Weismann 2015 ↓, s. 12.
  22. 1 2 3 4 5 Ridgeon, Weismann 2015 ↓, s. 13.
  23. ↑ Enayat 1982 ↓, s. 69.
  24. ↑ Cooper, Yue 2008 ↓, s. 272.
  25. 1 2 3 Donatas Glodenis: Musulmoniškasis fundamentalizmas: terminas ir realybė. religija.lt, 2004-09-26. [dostęp 2010-09-05]. (lit.).
  26. ↑ Roy 1994 ↓, s. 76.
  27. ↑ Andrew M. Bennett: Islamic History & Al-Qaeda: A Primer to Understanding the Rise of Islamist Movements in the Modern World. digitalcommons.pace.edu, 2013. (ang.).
  28. 1 2 3 Dreyfuss 2006 ↓, s. 4.
  29. ↑ Appleby 1993 ↓, s. 342.
  30. ↑ Ahmed, Donnan 1994 ↓, s. 94.
  31. ↑ Ferraro 2007 ↓, s. 362.
  32. ↑ Al-Shabaab joining al Qaeda, monitor group says. edition.cnn.com, 2012-02-10. (ang.).
  33. ↑ Alan Johnson bans Somali 'terrorist' group Al-Shabaab. news.bbc.co.uk, 2010-03-01. (ang.).
  34. ↑ Jane Arraf: ISIL fighters bulldoze ancient Assyrian palace in Iraq. aljazeera.com, 2015-03-05. (ang.).
  35. ↑ Vytautas Keršanskas: Vakarams Artimieji Rytai – grėsmė, o Rusija – ne?. apzvalga.eu, 2014-10-28. [dostęp 2020-09-05]. (lit.).
  36. ↑ Jones 2018 ↓.
  37. ↑ Roy 1994 ↓, s. 38.
  38. ↑ Roy 1994 ↓, s. 59.
  39. ↑ Roy 1994 ↓, s. 82.
  40. ↑ Bernard 1993 ↓.
  41. ↑ Muriel Atkin: THE RHETORIC OF ISLAMOPHOBIA. ca-c.org. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).
  42. ↑ Esposito 1992 ↓, s. 7.
  43. ↑ Eli Berman: Hamas, Taliban and the Jewish Underground: An Economist's View of Radical Religious Militias. econweb.ucsd.edu, 2005-08. (ang.).
  44. ↑ fundamentalist (adj.). etymonline.com. (ang.).
  45. ↑ Bernard 1988 ↓, s. 117.
  46. ↑ Hadar 1992 ↓.
  47. ↑ el-Fadl 2005 ↓, s. 19.
  48. ↑ Dennis 1996 ↓.
  49. ↑ al-Azm 1993 ↓, s. 95-97.
  50. ↑ Milda Janeikaitė: Apie islamo interpretavimo tradicijas ir moterų padėtį. satenai.lt, 2020-09-11. (lit.).
  51. ↑ Dennis 1996 ↓, s. 31-33.
  52. ↑ Dennis 1996 ↓, s. 26.
  53. ↑ Gustafson, Juviler 1999 ↓.
  54. ↑ Dennis 1996 ↓, s. 44-47.
  55. ↑ Mahdi Dżami (مهدی جامی): آيت الله منتظری: هر تغيير مذهبی ارتداد نيست. news.bbc.co.uk, 2005-02-02. (pers.).
  56. ↑ Magdi Abdelhadi: What Islam says on religious freedom. news.bbc.co.uk, 2006-03-27. (ang.).
  57. ↑ Fatwa on Intellectual Apostasy. fiqh.islamonline.net. (ang.).
  58. ↑ THE PUNISHMENT OF APOSTASY IN ISLAM. islamicperspectives.com, 2006-02. (ang.).
  59. ↑ Dennis 1996 ↓, s. 47-56.
  60. ↑ Dennis 1996 ↓, s. 40-44.
  61. ↑ Appleby 1993 ↓, s. 3.
  62. ↑ The World’s Muslims: Religion, Politics and Society. pewresearch.org, 2013-04-30. (ang.).
  63. ↑ Ruud Koopmans: Fundamentalism and out-group hostility. wzb.eu, 2013-12. (ang.).
  64. ↑ Hekmatpour, Burns 2019 ↓, s. 2133-2165.

Bibliografia

  • Hamid Enayat, Modern Islamic Political Thought: The Response of the Shi'i and Sunni Muslims to the Twentieth Century, 1982, ISBN 978-0-333-27969-4.
  • Lewis Bernard, The Political Language of Islam, 1988.
  • John Esposito, The Islamic Threat: Myth or Reality?, 1992, ISBN 0-19-510298-3.
  • Leon Hadar, 'The Green Peril': Creating the Islamic Fundamentalist Threat, 1992.
  • Sadik Dżalal al-Azm, Islamic Fundamentalism Reconsidered: A Critical Outline of Problems, Ideas and Approaches, „South Asia Bulletin”, 1-2, 1993.
  • Lewis Bernard, Islam and the West, 1993.
  • Martin Marty, Fundamentalisms and Society: Reclaiming the Sciences, the Family, and Education, 1993, ISBN 978-0-226-50881-8.
  • Akbar Ahmed, Hastings Donnan, Islam, globalization, and postmodernity – Google Books, 1994, ISBN 978-0-415-09366-8.
  • Olivier Roy, The Failure of Political Islam, 1994, ISBN 978-0-674-29141-6.
  • Lieteke van Vucht Tijssen, The Search for Fundamentals: The Process of Modernisation and the Quest for Meaning, 1995, ISBN 978-0-7923-3542-9.
  • Seppo Zetterberg, Muutosten vuosisata, 1995, ISBN 951-0-22044-2.
  • Anthony Dennis, The Rise of the Islamic Empire and the Threat to the West, 1996.
  • Carrie Gustafson, Peter Juviler, Religion and human rights: competing claims?, 1999, ISBN 0-7656-0261-X.
  • Graham Fuller, The Future of Political Islam, 2003.
  • Natana DeLong-Bas, Wahhabi Islam: From Revival and Reform to Global Jihad, 2004, ISBN 0-19-516991-3.
  • Khaled Abou el-Fadl, The Great Theft: Wrestling Islam from the Extremists, 2005.
  • Robert Dreyfuss, Devil's Game: How the United States Helped Unleash Fundamentalist Islam, 2006, ISBN 978-0-8050-8137-4.
  • William Wager Cooper, Yue Piyu, Challenges of the Muslim World: Present, Future and Past, 2008, ISBN 978-0-444-53243-5.
  • Gary Ferraro, Cultural Anthropology: An Applied Perspective, 2008, ISBN 978-0495100089.
  • Mathieu Guidère, Historical Dictionary of Islamic Fundamentalism, 2015.
  • Lloyd Ridgeon, Itzchak Weismann, Sufis and Salafis in the Contemporary Age, 2015, ISBN 978-1-4725-2387-7.
  • Seth Jones, The Evolution of the Salafi-Jihadist Threat, 2018.
  • Peyman Hekmatpour, Thomas J. Burns, Perception of Western governments' hostility to Islam among European Muslims before and after ISIS: the important roles of residential segregation and education, 2019, ISSN 1468-4446.

Linki zewnętrzne

Anglojęzyczne
Inne
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.