Cmentarz Na Rossie
Ilustracja
Stara Rossa, brama główna (2007)
Państwo

 Litwa

Miejscowość

Wilno

Adres

Rasų gatvė 32
Vilnius 11351

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

katolicki

Data otwarcia

6 maja 1801

Architekt

Józef Poussier
Wojciech Jastrzębowski

Położenie na mapie Wilna
Mapa konturowa Wilna, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Na Rossie”
Położenie na mapie Litwy
Mapa konturowa Litwy, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Na Rossie”
Ziemia54°40′06″N 25°18′16″E/54,668333 25,304444
Widok ogólny cmentarza Na Rossie
Mauzoleum Matka i Serce Syna (1936)
Mauzoleum Matka i Serce Syna (2010)
Grób Joachima Lelewela (2010)
Cmentarz wojskowy (2008)
Zdewastowany grób Józefa Montwiłła (2005)

Cmentarz Na Rossie[uwaga 1] (cmentarz misjonarzy na Rossie, lit. Rasų kapinės) – zabytkowy zespół cmentarny w Wilnie, na Rossie, o powierzchni 10,8 ha.

Cmentarz Na Rossie jest jedną z czterech polskich nekropolii narodowych. W skład zespołu cmentarnego wchodzi Stara Rossa (1769/1801), Nowa Rossa (1847), Cmentarz Wojskowy (1920), mauzoleum Matka i Serce Syna (1936).

Historia

Stara Rossa

Według pochodzących jeszcze z XIX wieku koncepcji pierwsza wzmianka o pochówkach na tym terenie pochodzi z 1436, grzebano tu ofiary morowego powietrza, a pierwszy cmentarz zamiejski powstał z inicjatywy parafii św. Józefa i Nikodema za Ostrą Bramą w 1769[3], miał 3,5 ha i znajdować się miał pod opieką jezuitów z kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego[4].

Jako nekropolia miejska został przejęty w 1801 roku[5]. Zachowane Metryki pogrzebowe Góry Zbawiciela czyli księgi pogrzebowe kościoła misjonarzy, wskazują, że jako pierwszy na cmentarzu w roku 1801 pochowany został burmistrz Wilna Jan Müller, niedługo potem magistrat uregulował prawne kwestie związane z funkcjonowaniem cmentarza[4]. W roku 1802 wzniesiono zaś pierwsze katakumby, w 1814 miało miejsce pierwsze powiększenie obszaru o tereny nazywane obecnie Wzgórzem (Górką) Literatów. W 1820 teren cmentarza otoczono murem, a w 1840 ks. Józef Bogdanowicz zainicjował wybudowanie w pobliżu katakumb neogotyckiej kaplicy pogrzebowej. Od tego czasu cmentarz uznawano za elitarny, chowano osoby zasłużone lub stojące wyżej w hierarchii społecznej. W 1847 w związku z wyczerpaniem się możliwości grzebalnych powstała nowa nekropolia po drugiej stronie ulicy Listopadowej tzw. Nowa Rossa[6]. Po 1945 i opuszczeniu Wilna przez polskich mieszkańców rozpoczęła się celowa dewastacja nekropolii, nagrobki były niszczone przez wandali, teren cmentarza stał się miejscem spotkań półświatka, który rozbijał nagrobki, niszczył epitafia, a wszystko przy biernej postawie nowych władz. W wielu grobowcach urządzono składy materiałów budowlanych oraz warsztaty, a z części zdemontowano epitafia[7]. Tragicznym był dla Starej Rossy rok 1952, kiedy doprowadzono do zniszczenia monumentalnych katakumb. Cmentarz został zamknięty dla nowych pochówków w 1967 a dwa lata później, w 1969 wpisany do rejestru zabytków.

Wiele z zachowanych na cmentarzu obiektów zabytkowych znajduje się w złym stanie technicznym[8]. Od 1990 konserwacją zabytkowych nagrobków zajmuje się miejscowy Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą[9]. Cmentarz zajmuje strome wzgórze morenowe o różnicy poziomów ok. 30 metrów, na wyniosłości tej znajdują się cztery wzniesienia tj. Górka Literacka, Górka Anielska, Wzgórze Pomocne i Wzgórze Południowe[7].

Cmentarz wojskowy

Powstał w 1920 na niewielkim terenie przed Starą Rossą, po lewej stronie bramy cmentarza znajduje się grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, miejsce pochówku urny z sercem Józefa Piłsudskiego. Nagrobek wieńczy płyta granitowa wydobyta na terenie polskiej wsi kresowej Bronisławka na Wołyniu. Płyta została obrobiona i oszlifowana przez Bolesława Sypniewskiego w warszawskim Zakładzie Kamieniarskim Sypniewskich przy ulicy Powązkowskiej (zakład ten mieści się w tym miejscu do dnia dzisiejszego), tam też został wykuty słynny napis na płycie: „Matka i serce syna”[10].

Przy bramie wejściowej, znajduje się kwatera żołnierska o powierzchni 0,2 ha na której spoczywają polscy oficerowie i ochotnicy polegli w latach 1919–1920 w walkach o Wilno, a także żołnierze Armii Krajowej polegli podczas operacji Ostra Brama w 1944 roku[11].

Nowa Rossa

Pierwsze pochówki na terenie Nowej Rossy miały miejsce od około 1847 roku. Jednak do początku wieku XX cmentarz nie był uporządkowany, nie był też zaznaczany na mapach Wilna. Regulację cmentarza przeprowadzono na początku XX wieku, w tym celu zakupiono od Maruycego Potockiego grunty (transakcja ostatecznie sfinalizowana została w roku 1914)[12]. Nowa Rossa znajduje się na wschód od Starej Rossy, pochowani są tu mieszkańcy Wilna oraz żołnierze polegli w latach 1919-1920. Mogiły żołnierzy tworzą część nazywaną Cmentarzem Wojskowym Polsko-Litewskim, spoczywają tam m.in. członkowie Samopomocy Wileńskiej, czyli pierwszej samoistnie powstałej polskiej władzy w mieście. W centralnym punkcie kwatery żołnierzy polskich znajduje się kolumna z napisem „Wilno swoim wybawcom”[7].

Pochowani na cmentarzu

Na cmentarzach spoczywają polscy żołnierze polegli w bojach 1919, 1920, 1939 i 1944, a także znane postacie polskiej, białoruskiej i litewskiej historii, m.in.:

W 2010 roku, z inicjatywy Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą, uruchomiono stronę internetową z historią cmentarza, gdzie można zobaczyć stare i współczesne zdjęcia oraz poznać pełną listę pochowanych tam osób[13].

Uwagi

  1. ↑ W 2020 r. KSNG zaleciła pisownię „cmentarz Na Rossie” zamiast „Cmentarz na Rossie”[1]; taką samą pisownię podaje Słownik ortograficzny PWN[2].

Przypisy

  1. ↑ Zmiany wprowadzone na XLVIII posiedzeniu Komisji (24 lutego 2010 roku) [online], KSNG [dostęp 2020-02-03].
  2. ↑ cmentarz [online], Wielki słownik ortograficzny PWN [dostęp 2020-02-02].
  3. ↑ Juliusz Kłos, Wilno: przewodnik krajoznawczy, Wilno 1937, s. 229.
  4. 1 2 Bartłomiej Gutowski, Najsłynniejsza z wileńskich nekropolii, „Mówią Wieki” (2 specjalny), 2018, s. 44 [zarchiwizowane z adresu 2018-10-31].
  5. ↑ Cmentarz na Rossie, „Poznaj Wilno”, 21 sierpnia 2013 [dostęp 2018-11-01] (pol.).
  6. ↑ Krzysztof Wałejko (z zespołem red. ks. Marek Borysiak, Anna Franko, Irena Jutkiewicz i Katarzyna Jutkiewicz: Praktyczny przewodnik po Wilnie. Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Krzysztof Wałejko”, Suwałki 2003, s. 103-106. ISBN 83-918978-2-6.
  7. 1 2 3 Adam Dylewski: Wilno (cykl Miasta Marzeń. Agora S.A., Warszawa 2009, s. 177-183. ISBN 978-83-60174-90-6.
  8. ↑ Cmentarz na Rossie w alarmująco złym stanie [online], www.rp.pl, 16 kwietnia 2008 [zarchiwizowane z adresu 2015-05-18].
  9. ↑ Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą otrzyma nagrodę im. prof. Aleksandra Gieysztora. delfi.lt, 10 stycznia 2014. [dostęp 2014-02-07].
  10. ↑ W. Wiernic, Dzieje granitowego głazu, „Gazeta Polska”, 12 V 1937.
  11. ↑ A. Durejko, A. Srebrakowski, Matka i serce syna, „Spotkania z Zabytkami” 1991, nr 3, s. 21-24.
  12. ↑ Bartłomiej Gutowski, Dwudziestowieczne dzieje i sztuka cmentarza Na Rossie, w: Cmentarz Na Rossie w Wilnie. Historia, sztuka, przyroda, pod red. A.S. Czyż i B. Gutowskiego, Warszawa 2019, s. 35-36, ISBN 978-83-66172-13-5
  13. ↑ Cmentarz na Rossie ma stronę internetową. naszdziennik.pl. [dostęp 2020-02-02].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.