Brzoza omszona
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bukowce

Rodzina

brzozowate

Rodzaj

brzoza

Gatunek

brzoza omszona

Nazwa systematyczna
Betula pubescens
Ehrh. Beitr.Naturk.(Ehrhart)6:98 1791
Synonimy
  • Betula alba L.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny brzozowatych (Betulaceae). Występuje w zachodniej, środkowej i północnej Europie, na Syberii i Kaukazie oraz na Grenlandii[4]. W Polsce występuje na całym niżu pospolicie, w górach jest rzadki[5].

Kora
Kwiatostan
Liść

Morfologia

Pokrój
Posiada owalną koronę. Gałęzie są uniesione ku szczytowi lub poziome. Dorasta do 28[6]–30[5] m wysokości.
Pień
Kora młodego drzewka ma fioletowoczerwoną barwę. Później staje się matowobiała. Łuszczy się okrężnymi płatami. Starsze okazy mają korę spękaną i ciemniejącą[5][6]. Na pędach brak żywicznych brodawek lub występują one nielicznie. Pędy początkowo miękko owłosione, z czasem łysieją[6]. Pędy są wyprostowane, rzadziej i na końcach tylko przewisające[5].
Liście
Ciemnozielone na powierzchni górnej i jaśniejsze, zielonawoszare na powierzchni dolnej. Posiadają charakterystyczne, gęste, siateczkowate unerwienie. Nerwy są lekko brunatne lub prawie białe. Liście wykazują obecność nielicznych włosków gruczołowych i są lekko omszone na obu powierzchniach. Na dolnej powierzchni widoczne są małe kępki żółtawoszarych włosków, w miejscach rozgałęzień nerwów. Kształt jajowaty lub romboidalny. Szczyt nie jest wydłużony ani zaostrzony. W porównaniu z liśćmi brzozy brodawkowatej, są nieco mniejsze, grubsze i bardziej regularnie ząbkowane[7].
Owoce
Drobne orzeszki, obustronnie uskrzydlone. Zebrane w walcowate, rozpadające się owocostany.

Biologia i ekologia

Siedlisko: Torfowiska, lasy bagienne, w tym olsy, wilgotne kwaśne dąbrowy i zarośla wierzbowe[5]. Spotykana na niżu aż po położenia górskie, w Alpach do 2000 m n.p.m. Rośnie na glebach wilgotnych, podmokłych, kwaśnych i piaszczystych. Unika miejsc o suchym podłożu. Mniej światłożądna niż brzoza brodawkowata. Odporna na mróz. Megafenerofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. brzezina bagienna Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis[8]. Liczba chromosomów 2n = 56[9].

Owoce

Mieszańce i zmienność

Brzoza omszona łatwo krzyżuje się z brzozą brodawkowatą dając mieszańca B. × aschersoniana Hayek o cechach pośrednich i z tego powodu trudnego do identyfikacji. Tworzy także mieszańce z b. niską i b. karłowatą[5][10].

W obrębie gatunku wyróżnia się 5 zaakceptowanych odmian[11]:

  • Betula pubescens var. fragrans Ashburner & McAll.
  • Betula pubescens var. golitsinii (V.N.Vassil.) Tzvelev
  • Betula pubescens var. litwinowii (Doluch.) Ashburner & McAll.
  • Betula pubescens var. pubescens
  • Betula pubescens var. pumila (Zanoni ex Murray) Govaerts

oraz dodatkowo mieszańca między odmianą typową (var. pubescens) oraz var. pumila – nothovar. kusmisscheffii (Regel) Gürke[11].

W Polsce obok odmiany typowej (podnoszonej też do rangi podgatunku) wyróżniany jest tradycyjnie podgatunek:

  • B. pubescens Ehrh subsp. carpatica (Willd.) Asch. & Graebn. – brzoza omszona karpacka[12]

Takson ten w niektórych ujęciach podnoszony jest nawet do rangi osobnego gatunku jako Betula carpatica Waldst. & Kit. – brzoza karpacka[13][5]. Identyfikowany jest na podstawie takich cech morfologicznych jak: wysokość nie przekraczająca 4 m, liście podwójnie nierówno ząbkowane, bez kępek włosków w kątach nerwów po spodniej stronie, których jest 5 par (u podgatunku typowego jest 8–9 par nerwów)[5]. W bazie Plants of the World Online takson nie jest uznawany (jego nazwa stanowi synonim odmiany typowej)[11]. W syntaksonomii takson ten uznawany jest za gatunek charakterystyczny dla Ass. Pado-Sorbetum[8].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski
Liść brzozy (Betulae folium) – całe lub połamane liście brzozy brodawkowatej i brzozy omszonej, oraz ich mieszańców. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 1,5% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd[7]. Zawiera ponadto do 3,2% saponin, kwasy organiczne, żywice, do 9% garbników katechinowych, sole mineralne, olejek eteryczny i związki trójterpenowe (folientriol, folientetraol)[14].
Działanie i zastosowanie
Działa moczopędnie, odtruwająco i wzmacniająco. Jest stosowany przy kamicy nerkowej, przy obrzękach na tle krążeniowym, jako środek na porost włosów, a w medycynie ludowej – do wybielania skóry i przeciw piegom. W przewlekłych chorobach dróg moczowych, niewydolności nerek, przy gośćcu i przy łuszczycy stosuje się napar z liści, które zawierają szereg czynnych substancji, m.in. flawonoidy, garbniki, sole mineralne i związki żywiczne. Można nim przemywać też suchą i łuszczącą się skórę[15][16].
Zbiór i suszenie
Liście zrywa się młode, gdy są jeszcze lepkie i suszy w warunkach naturalnych w cieniu. Po wysuszeniu liście mają słaby, przyjemny zapach i gorzkawy, ściągający smak. Korę zbiera się wiosną z młodych, ściętych pni i gałązek, zdziera się elastyczną białą część zewnętrzną. Pączki pozyskuje się wczesną wiosną, gdy są dobrze nabrzmiałe, z drzew ściętych w czasie czyszczeń, i suszy w temperaturze 25 – 30 °C. Wysuszone pączki są lepkie, na przekroju jasnozielone, o silnym balsamicznym zapachu i gorzkawym smaku.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-03] (ang.).
  3. ↑ Betula pubescens, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-25].
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 Maria Gostyńska-Jakuszewska, Betulaceae, Brzozowate, [w:] Adam Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe, t. III, Kraków: PAN, 1992, s. 8-9, ISBN 83-85444-06-8.
  6. 1 2 3 Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 182. ISBN 978-83-7073-643-9.
  7. 1 2 Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  8. 1 2 Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  9. ↑ Betula pubescens na Flora of North America [dostęp 2014-01-27].
  10. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  11. 1 2 3 Betula pubescens Ehrh., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-07-26].
  12. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 42, ISBN 978-83-62975-45-7.
  13. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej. Wyd. drugie poprawione i unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2013, s. 99. ISBN 978-83-01-14342-8.
  14. ↑ Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1989, s. 108-113. ISBN 83-202-0472-0.
  15. ↑ Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990, s. 45-48. ISBN 83-202-0810-6.
  16. ↑ Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

Bibliografia

  • Gregor Aas, Andreas Riedmiller: Drzewa. Peter Schütt (współpraca). Wyd. VII. Warszawa: MUZA SA, 2005. ISBN 83-7200-625-3.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.