Adad-nirari III

Adad-nērārī

Stela z Tell al-Rimah z przedstawieniem reliefowym przedstawiającym króla Adad-nirari III
król Asyrii
Okres	od 810 p.n.e. do 783 p.n.e.
Poprzednik	Szamszi-Adad V
Następca	Salmanasar IV
Dane biograficzne
Ojciec	Szamszi-Adad V
Matka	Sammu-ramat
Dzieci	Salmanasar IV, Aszur-dan III, Aszur-nirari V

Adad-nirari III (akad. Adad-nārārī^[2] lub Adad-nērārī^[3], w transliteracji z pisma klinowego zapisywane najczęściej ^m10-ÉRIN.TÁḪ lub ^mdIŠKUR-ÉRIN.TÁḪ^[4], tłum. „bóg Adad jest moją pomocą”^[5]) – król Asyrii, syn króla Szamszi-Adada V i królowej Sammu-ramat. Zgodnie z asyryjskimi listami i kronikami eponimów panować miał przez 28 lat^[6][7]. Tę samą liczbę lat podaje też Asyryjska lista królów^[8]. Rządy Adad-nirariego datowane są na lata 810–783 p.n.e.^[2][9]

Panowanie

Po śmierci swego ojca, Szamszi-Adada V (823–811 p.n.e.), Adad-nirari III przejął osłabione i podupadające powoli państwo^[9]. Do osłabienia Asyrii w tym okresie przyczyniła się niewątpliwie wielka rebelia z lat 826–820 p.n.e., kiedy to Aszur-da’’in-apla, brat Szamszi-Adada V, podjął nieudaną próbę przejęcia władzy^[9].

Panowanie Adad-nirariego ze względu na charakter dostępnych źródeł, wciąż w dużym stopniu pozostaje zagadką. Nie odnaleziono jak dotychczas żadnych roczników tego władcy, a większość informacji o prowadzonych wówczas działaniach wojennych pochodzi z zachowanych inskrypcji kilku jego wpływowych dostojników^[9]. Dostojnicy ci zdołali zgromadzić w swych rękach dużą władzę, ograniczając tym samym w znacznym stopniu realną władzę samego króla^[9]. W przeszłości niektórzy historycy szukali źródła słabości monarchii za rządów Adad-nirariego w przekonaniu, iż objął on tron w bardzo młodym wieku, i że jego matka, królowa Sammu-ramat, była koregentką przez pierwszych pięć lat jego panowania^[9]. Przekonanie to opierało się jednak na błędnej interpretacji jednego z tekstów i nie ma tak naprawdę w zachowanych tekstach żadnych przesłanek, które sugerowałyby koregencję lub wskazywałyby na bardzo młody wiek króla w chwili objęcia przez niego władzy^[10].

Pewnych wyznaczników chronologicznych dla panowania Adad-nirariego III dostarcza asyryjska kronika eponimów, która wymienia cele wypraw wojennych tego władcy z kolejnych lat jego panowania^[10]. Trudno jest jednak często skorelować zawarte tu informacje, z informacjami o wyprawach wojennych władcy, pochodzącymi z innych źródeł, a o wielu wyprawach – poza wzmianką w asyryjskiej kronice eponimów – nie wiadomo praktycznie nic^[10]. Nie są znane też żadne dodatkowe informacje o ośmiu wyprawach do Medii (w 809, 800, 799, 793, 792, 789, 788 i 787 r. p.n.e.), czterech wyprawach do Hubuszkii (w 801, 791, 785 i 784), dwóch przeciw Mannejczykom (w 807 i 806) i po jednej przeciw Guzanie (808), Luszii (798), Namri (797) oraz Kisku (786 r. p.n.e.)^[10]. Wszystkie pozostałe wzmianki o wyprawach Adad-nirari III z asyryjskiej kroniki eponimów odnoszą się najprawdopodobniej do kampanii wojennych w Syrii i Babilonii, które opisane są w innych źródłach^[10].

Większość z tego, co wiadomo o dokonaniach wojennych Adad-nirariego III, dotyczy jego kampanii na zachodzie^[10]. Była na pewno więcej niż jedna kampania skierowana na zachód i wszystkie one miały miejsce w pierwszej połowie jego rządów, najprawdopodobniej pomiędzy 805 a 796 r. p.n.e., ale ich dokładna liczba i daty nie są pewne^[10]. Jednym z osiągnięć asyryjskiego króla było ponowne podporządkowanie Arpadu, który pod panowaniem swego władcy Atar-szumki podburzył swych sąsiadów do rebelii przeciw Szamszi-Adadowi V i wstrzymał przysyłanie trybutu^[10]. Znana jest inskrypcja, zachowana na steli z Antakya, mówiąca o sporze granicznym pomiędzy królestwami Arpad a Hamaa, który rozstrzygnął w imieniu Adad-nirariego jego turtānu Szamszi-ilu^[10]. Z kolei zgodnie z inskrypcją ze steli z Pazarcık Asyria działała również w czasach Adad-nirari III jako rozjemca w sporze granicznym pomiędzy królestwami Kummuh i Gurgum^[10]. Kolejnym osiągnięciem króla było odnotowane w kilku źródłach zdobycie Damaszku, którego król złożyć musiał trybut^[10]. Według inskrypcji ze steli z Tell al-Rimah Adad-nirari III otrzymać miał też trybut od Joasza z Samarii oraz od miast Tyr i Sydon^[11]. To samo źródło podaje również, iż dotarł on do Morza Śródziemnego, wzniósł stelę w mieście Arwad i udał się do gór Liban po pnie cedrów^[11].

Adad-nirari III prowadził też kampanie wojenne w Babilonii, ale i w tym wypadku nie ma dość danych by ustalić ich liczbę i daty^[11]. Wydaje się jedynie bardziej prawdopodobne, iż musiały mieć one miejsce w środku lub pod koniec jego panowania^[11]. Według krótkiej wzmianki w inskrypcji królewskiej królowie Chaldei stali się jego wasalami i został nałożony na nich trybut^[11]. Władca otrzymać miał też z Babilonu, Borsippy i Kuty rīḫātu, czyli resztki z posiłków ofiarowywanych bogom w tamtejszych świątyniach^[11]. O królu tym wspomina też Kronika synchronistyczna, która – w uszkodzonym fragmencie – mówi o tym, iż pozwolił on powrócić deportowanej wcześniej ludności, zapewniając jej „dochód, przywileje i racje żywności”^[12]. Według tego samego źródła dojść też miało do porozumienia z Babilonią co do przebiegu wspólnej granicy^[11][12].

W oparciu o dostępne źródła za najważniejsze zagraniczne osiągnięcia Adad-nirariego uznać należy: uczynienie z Arpadu i Hamat królestw wasalnych, zdobycie Damaszku, zmuszenie do płacenia trybutu przez Izrael, Fenicję i Nairi, utrzymanie w uległości Chaldei i pokojowe relacje z Babilonią^[11]. Na podstawie tylko tych informacji można by było założyć, iż Asyria za rządów Adad-nirariego przeżywała okres rozkwitu i wzrostu potęgi, ale istnieją dowody świadczące o tym, iż było wręcz przeciwnie^[11]. Znamienne jest, że już wkrótce po śmierci tego króla, Asyria w krótkim czasie tak bardzo osłabła i straciła na znaczeniu, iż przez następne pół wieku można mówić o „ciemnym okresie” w jej historii^[11]. Charakterystyczne dla tego okresu było pojawienie się potężnych i wpływowych prowincjonalnych gubernatorów, którzy na zarządzanych przez siebie ziemiach działali niemal jak samodzielni władcy, chociaż wciąż uznawali zwierzchność asyryjskiego króla^[11]. Wielu z nich rozpoczęło swą szybką karierę właśnie za panowania Adad-nirariego III^[11].

Jednym z najbardziej wpływowych ludzi w tym okresie był Nergal-erisz, gubernator prowincji Rasappa^[11]. W 793 r. p.n.e. król Adad-nirari III swym dekretem powierzył mu w zarządzanie również prowincję Hindanu^[11]. W pewien czas po tej dacie obszar kontrolowany przez Nergal-erisza powiększył się jeszcze bardziej, obejmując część górnej Mezopotamii pomiędzy jeziorem Tharthar, Chaburem i środkowym Eufratem^[11]. Listę prowincji, krain i miast zarządzanych przez Nergal-erisza wymieniają inskrypcje na steli z Saba'a i steli z Tell al-Rimah^[11]. Inskrypcje te mają formę królewskich inskrypcji Adad-nirariego, ale ważna rola przypisywana jest w nich również Nergal-eriszowi^[13]. Opisane w nich działania wojenne dotyczą głównie kampanii zachodnich i można przypuszczać, iż Nergal-erisz odgrywał w nich aktywną rolę^[13]. Innym wpływowym dostojnikiem był Bel-tarsi-iluma, gubernator prowincji Kalhu i eponim w 797 r. p.n.e.^[13] W mieście Kalhu odnaleziono jego archiwa i inskrybowane posągi dedykowane przez niego bogu Nabu za życie Adad-nirariego III i jego matki Sammu-ramat^[13]. Panowanie Adad-nirariego było też czasem, kiedy pewnym dostojnikom udało się wejść w posiadanie wielkich majątków ziemskich^[13]. Znanych jest szereg królewskich nadań ziemi, których częstym odbiorcą był Szamasz-nasir, noszący tytuł abarakku miasta Aszur^[13]. Dokumenty znalezione w Guzanie (ob. Tell Halaf) odnotowują z kolei duże nadania ziemi dla Mannu-ki-Aszura, gubernatora Guzany i eponima w 793 r. p.n.e.^[13] Koncentracja olbrzymiego bogactwa i władzy w rękach niewielkiej grupy dygnitarzy świadczy dobitnie o słabej pozycji Adad-nirari III, który nie był w stanie skutecznie powstrzymać rosnących apetytów swych poddanych^[13].

Do najbardziej wpływowych osób w otoczeniu Adad-nirariego III należała też niewątpliwie Sammu-ramat, jego matka^[14]. Odgrywać ona musiała niezwykle ważną rolę w życiu tego władcy, gdyż wspominana jest w inskrypcji na steli z Pazarcık i w inskrypcji dedykacyjnej Bel-tarsi-ilumy^[14]. O zajmowanej przez nią pozycji świadczyć też może fakt odnalezienia w Aszur jej steli pośród stel należących do asyryjskich królów i najwyższych dostojników państwowych^[13]. Wielu badaczy widzi w Sammu-ramat historyczny pierwowzór legendarnej Semiramidy, co jeśli jest prawdą, wskazywałoby, że musiała być ona naprawdę niezwykłą kobietą, skoro stała się obiektem późniejszych legend^[15]. Zgodnie z opiniami niektórych uczonych Sammu-ramat pochodzić miała z Babilonii^[13]. Według nich to właśnie ona przyczynić się miała do upowszechnienia się i wzrostu znaczenia kultu babilońskiego boga Nabu w Asyrii za panowania jej syna^[14]. Ten bowiem nie tylko wzniósł świątynię poświęconą bogu Nabu w Kalhu, ale też i w Niniwie^[14]. To ostatnie wydarzenie było na tyle ważne, że wzmianka o nim znalazła się nawet w asyryjskiej kronice eponimów (zgodnie z nią fundamenty pod świątynię położono w 788 r. p.n.e., a już rok później wprowadzono do niej posąg bóstwa)^[14]. Faworyzując kult boga Nabu, Adad-nirari III nie zapomniał jednak o bóstwach asyryjskich. Zachowało się szereg jego królewskich dekretów dotyczących ofiar dla świątyni narodowego boga Aszura w mieście Aszur^[14]. Adad-nirari III, poza wzniesieniem dwóch świątyń poświęconych bogu Nabu, zbudował również pałace w Kalhu i Niniwie, a także przeprowadził prace restauracyjne w forcie Salmanasara^[16].

Zabytki związane z panowaniem Adad-nirari III
Z lewej strony – stela z Saba'a. W centrum – stela z Pazarcık. Z prawej strony – posąg bóstwa z inskrypcją dedykacyjną Bel-tarsi-ilumy.

Przypisy

Bibliografia

• Glassner J.-J., Mesopotamian Chronicles, Society of Biblical Literature, Atlanta 2004.
• Grayson A.K., Assyria: Ashur-dan II to Ashur-Nirari V (934-745 B.C.), w: The Cambridge Ancient History III/1 („The Prehistory of the Balkans; and the Middle East and the Aegean world, tenth to eighth centuries B.C.”), Cambridge University Press 1982, s. 238–281.
• Grayson A.K., Assyrian Rulers of the Early First Millennium B.C. II (858–745 B.C.), tom 3 z serii The Royal Inscriptions of Mesopotamia. Assyrian Periods (RIMA 3), University of Toronto Press 1996.
• Grayson A.K., Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch, w: Reallexikon der Assyriologie, tom VI (Klagesang-Libanon), Walter de Gruyter, Berlin – New York 1980-83, s. 86–135.