12 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 12 batalion celny powstał w granicach DOG Lwów, a zorganizowano go na bazie 3/VI batalionu wartowniczego. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych^[2]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych^[3].

Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej^[4]. Po sformowaniu dowództwo batalionu stacjonowało w Stryju, a sztaby kompanii w Oporcu, Siankach,Ludwikówce i Świętosławiu^[5]. W sierpniu 1921 4 kompania zluzowała 1 kompanię, a 1 kompania we wrześniu przeszła na miejsce 3 kompanii, a kompania 3 do Sianek na miejsce 2 kompanii. sztab 2 kompanii zajął kwatery w Ticholce^[5].

W listopadzie 1921 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne^[6]. 12 batalion celny znalazł się w strukturze 4 Brygady Celnej^[7]. Z początkiem 1922 został rozwiązany stacjonujący w Chojnicach 20 batalion celny. 3 kompania celna rozwiązanego batalionu początkowo miała wejść w struktury 9 batalionu celnego stacjonującego w Oświęcimiu. Ostatecznie rozkaz zmieniono i przydzielono kompanię do 12 batalionu celnego^[8] . W lutym 1922 4 kompania była "w drodze" do Lubkowa, a 1 kompania celna była luzowana przez 19 batalion celny^[5]. 1 kwietnia 1 kompania odbywała przeszkolenie graniczne w Drohobyczu, a 4 kompania celna przeszła do Maniowa^[5].

W czerwcu 1922 do Drohobycza przeniosło się dowództwo batalionu i 3 kompania^[5]. 12 batalion celny został zluzowany i zakończył służbę graniczną 30 lipca 1922 o godzinie 12:00. W sierpniu został przeznaczony do wzmocnienia granicy wschodniej i przegrupowany z Drohobycza do Stołpców do dyspozycji Wojewody Nowogródzkiego. Obsadził odcinek 4 kompanii celnej 32 batalionu celnego i 3 kompanii 2 batalionu celnego. Była to część powiatu stołpeckiego od placówki „Zagajna” do Tryszkowszczyzny^[9]. Na miejsce postoju dowództwa wyznaczono Rubieżewicze^[8] . Ostatni meldunek dyslokacyjny batalionu z października 1922 umiejscawiał sztab batalionu w Rubieżewiczach, a 3 kompanię celną w rezerwie^[5].

Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”^[3]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną^[10]. 12 batalion celny przemianowany został na 12 batalion Straży Granicznej.

Służba celna

Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień^[11]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście^[12].

Sąsiednie bataliony

• 6 batalion celny w Sanoku ⇔ 10 batalion celny w Kołomyi – VI 1921^[13]

Kadra batalionu

Dowódcy batalionu

Struktura organizacyjna

Przypisy

Bibliografia

• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• TeresaT. Prengel-Boczkowska TeresaT., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009 .
• Ordre de Bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Materiały dotyczące dyslokacji Inspektoratu Wojskowego Granicy Wschodniej Województwa Poleskiego, 1921–1922 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin