Hierarchia aktów prawnych

Najważniejszym aktem prawnym w każdym państwie jest konstytucja. Posiada ona szczególną moc prawną. Wszystkie inne akty prawne muszą pozostawać z nią w zgodzie i na niej opierać swoją moc.

Konstytucja powinna być stabilnym i dobrze skonstruowanym aktem prawnym, aby mogła obowiązywać przez wiele lat. Stanowi ona szkielet prawny całego systemu, zapewniając ciągłość państwa i pewność obowiązującego prawa.

Zgodne z konstytucją muszą być umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą Sejmu, gdyż to one zajmują następne po konstytucji miejsce w hierarchii aktów prawnych.

Aktami niższego rzędu wobec ratyfikowanych umów międzynarodowych są ustawy. Mogą one być ustanawiane tylko przez Sejm, ponieważ ma on moc władzy ustawodawczej. Poza konstytucją wszystkie inne akty prawne mają niższą pozycję od ustaw i powinny pozostawać z nimi w zgodzie. Ustawy mogą być rozwinięciem norm konstytucyjnych. Niektóre sprawy państwowe wymagają uregulowania tylko ustawami, np. budżet państwa. Ustawy jako jedyne akty prawne regulują sprawy z zakresu władzy ustawodawczej, np. prawa obywateli, tworzenia organów państwowych i określania, jak mają działać.

Kolejne miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmują międzyrządowe umowy międzynarodowe zawierane zazwyczaj przez odpowiednich ministrów i posiadające najczęściej charakter umów dwustronnych.

Innymi aktami prawnymi stosowanymi w powiązaniu z ustawami są rozporządzenia wydawane przez Prezydenta, Radę Ministrów oraz poszczególnych ministrów. Rozporządzenia są wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Wskazują konkretny przepis ustawy, który do wydania takiego rozporządzenia upoważnia. Jeżeli rozporządzenie nie powołuje się na podstawę prawną w ustawie, to brak takiego wskazania czyni je aktem bezprawnym. Rozporządzenie traktowane jako rozwinięcie ustawy zawiera zwykle upoważnienie dla Rady Ministrów lub określonego ministra do wydania szczegółowego rozporządzenia, które dokładnie opisuje zakres rozwiązań. Bez wydania rozporządzenia stosowanie ustawy często jest niemożliwe i pozostaje ona martwym aktem prawnym. Treść każdego rozporządzenia powinna odpowiadać zasadom i kierunkowi określonemu w ustawie. W niektórych sytuacjach Rada Ministrów uzyskuje od Sejmu zgodę na wydawanie rozporządzenia o randze ustawy. Jednak w takich sytuacjach wyraźnie określony jest zakres przedmiotowy i czas jego obowiązywania.

Poza rozporządzeniami organy władzy wykonawczej mogą wydawać zarządzenia. Zarządzenia mają charakter wykonawczy dla konkretnej ustawy i odnoszą się do spraw szczegółowych. Mogą być wydawane na podstawie norm określających kompetencje danego organu wykonawczego. Fakt, że zarządzenie nie jest związane z zapisem w ustawie, lecz jest wynikiem kompetencji organu je wydającego, jest podstawowym rozróżnieniem pomiędzy zarządzeniem a rozporządzeniem.

Aktami prawnymi niższego rzędu są uchwały. Uchwały może wydawać Sejm RP, lecz wtedy nie regulują one kwestii należących do zakresu władzy ustawodawczej. Uchwały Sejmu można podzielić na uchwały indywidualne, np. o stwierdzeniu ważności wyborów, o powołaniu odpowiedniego organu państwowego (np. prezesa NIK) oraz uchwały ogólne, które posiadają charakter aktów prawnych, np. regulamin Sejmu.

Hierarchię aktów prawnych można przedstawić za pomocą poniższego schematu.

Poza aktami prawnymi obowiązującymi na terenie całego państwa istnieją też takie, które dotyczą określonej jego części. Należą do nich zarządzenia wojewody, uchwały rady gminy i zarządzenia porządkowe. Akty prawne wydawane przez władze samorządowe i terenowe organy administracji rządowej także powinny powoływać się na podstawę ustawową. Muszą być w zgodzie w innymi aktami wyższego rzędu.