1. przyimek; 2. stpol. (XV w.) również ‘wbrew; oprócz; przed’; 3. z liczebnikiem w znaczeniu ‘około, w przybliżeniu’; 4. przedrostek wchodzący w skład rzeczowników i przymiotników, wyrażający brak lub nieposiadanie czegoś.
Pochodzenie:
Od XIV w.; ogsłow. (por. czes. bez, ros. bez) < psłow. *bez(ъ) ‘ts.’ – dokładnie odpowiada lit. bè oraz łot. bez ‘ts.’; por. stind. bahíh ‘zewnątrz’ (wyraz słow.-bałto-indoirański).
Pierwotna postać
Przed XVI w. w znaczeniu ‘bez’ częściej używany był przyimek przez, co wiązało się z tym, że w gwarach często zamieniano funkcje tych dwóch przyimków.
Ciekawostki
W nazwach miejscowych występuje pochodna od tego postać biez-, np. Biezdziedza i Bezdziadka.
poleca
b/d
bezcenny
1. ‘bez wartości’; 2. ‘mający niezwykle wielką wartość’; w znaczeniu 1. od XVII w., od wyrażenia bez ceny; w znaczeniu 2. od XVIII w. wskutek skojarzenia ze słowem nieoceniony
poleca
b/d
bezczelny
‘zuchwały, bezwstydny’; od XVIII w., pochodzi od wyrażenia bez czoła ‘bez wstydu’
poleca
b/d
bezcześcić
‘znieważać, profanować’; od XVIII w.; pochodzi od dawnego rzeczownika bezcześć ‘nikczemność’ < wyrażenie bez czci
poleca
b/d
bezecny
1. ‘nikczemny, podły, niecny’; 2. ‘pozbawiony czci’ (XVI w.); to słowo również pochodzi od wyrażenia bez czci nawiązując do przymiotnika cny
poleca
100%
6 głosów
bezpieczny
1. ‘taki, któremu nic nie grozi’; 2. ‘chroniący przed niebezpieczeństwem’; 3. ‘beztroski, spokojny; śmiały, odważny; poufały, zażyły; pewny, pewny siebie’ (XVI w.); od XV w.; pochodzi od wyrażenia bez pieczy ‘bez opieki’ – pierwotnie w znaczeniu ‘niemający opieki, niewymagający opieki’> ‘pewny, któremu nic nie grozi’; dawniej występowała też forma przezpieczny ‘bezpieczny, beztroski’
poleca
b/d
bezpłatny
‘otrzymany bez zapłaty, darmowy’; od XVIII w. zamiast niepłatny
poleca
b/d
bezstronny
‘nieopowiadający się po żadnej ze stron’; od XVIII w. w miejsce wcześniejszego niestronny.
poleca
b/d
bezustanny
‘ciągły, nieustanny’; od XVIII w.; także w formie bezprzestanny oraz nieprzestanny
Podobne teksty:
Materiał opracowany przez eksperta
Spis treści
- Bez (przyimek)