Nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa romanus, czyli rzymski.W średniowieczu określenia „romański” używano w odniesieniu do języków m.in. Celtów i Galów, którzy zamieszkiwali prowincje rzymskie. „Romancami” zwano ich niezwykłe legendy i baśnie, a ponieważ ich kultura i twórczość fascynowała twórców XIX-wiecznych, więc nazwano ich romantykami, a całą epokę– romantyzmem.
W Europie romantyzm zawiera się pomiędzy Wielką Rewolucją Francuską (1789) a Wiosną Ludów (1848). W Polsce epokę romantyzmu otworzyła rozprawa Kazimierza Brodzińskiego O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej (1818).
Cezura powstania listopadowego dzieli polski romantyzm na dwie fazy:
1) przedpowstaniową – to polska wersja romantyzmu, w niej ukazują się Ballady i romanse (1822) Adama Mickiewicza, uważane za początek romantyzmu,
2) popowstaniową – trwającą aż do wybuchu powstania styczniowego (1831-1863), w której wyróżniono dwa okresy:
a) 1831-1840 – w tym czasie na emigracji powstały najwybitniejsze dzieła pierwszego pokolenia romantyków (Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego),
b) 1840-1863 – czas drugiego pokolenia romantyków (Lenartowicza, Syrokomli i Ujejskiego); pojawiła się też twórczość Kraszewskiego i Norwida.