Urodził się w Szwajcarii, po stracie rodziców wychowywany przez dalszą rodzinę. W 1728 opuścił dom, dużo podróżował i wędrował, w 1742 przybył do Paryża. Został na krótko jednym z autorów Wielkiej encyklopedii francuskiej. W 1755 wydał pierwszą ze swych wielkich prac: O początku i zasadach nierówności między ludźmi. W 1761 opublikował powieść Nowa Heloiza, stając się twórcą sentymentalizmu w literaturze i prekursorem romantyzmu. Następne prace: Umowa społeczna (1762), Emil, czyli o wychowaniu (1762), Wyznania ugruntowały jego pozycję jednego z największych myślicieli i przedstawicieli oświecenia. Skutkiem ubocznym było wygnanie z Francji (1962–67) po potępieniu Emila przez Kościół i władze. Na emigracji przebywał w Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Ślad jego myśli można odnaleźć w pracach niemal wszystkich filozofów współczesnych. Zainspirowały też licznych działaczy ruchów i partii politycznych (głównie socjalistycznych i komunistycznych), którzy przejęli jego myśl o możliwości uszczęśliwienia ludzi za pomocą lepszego ustroju społecznego. Chociaż nie dożył rewolucji francuskiej 1789–99, uznany został za jej duchowego przywódcę.
Człowiek rodzi się wolny, tymczasem wszędzie zakuwa się go w kajdany.
Jean-Jacques Rousseau