Pochodził ze szlacheckiej rodziny, po ukończeniu studiów w Akademii Krakowskiej kontynuował naukę na uniwersytetach w Rzymie i Wiedniu. Od 1775współpracownik Komisji Edukacji Narodowej, członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia. W latach 1783–86 jako rektor unowocześnił zarządzanie i system nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeden z przywódców obozu patriotycznego na Sejmie Wielkim 1788–92,w czasie jego trwania swój dom zamienił na ośrodek propagandowo informacyjny, nazwany Kuźnicą Kołłątajowską. Postulował zniesienie liberum veto, przyznanie praw obywatelskich mieszczanom, uwolnienie chłopów. Współautor Konstytucji 3 Maja (1791). Po przegranej wojnie polsko–rosyjskiej 1792 na emigracji w Dreźnie. Jeden z organizatorów powstania kościuszkowskiego 1794, członek rządu powstańczego. Jego majątek skonfiskowali przywódcy Targowicy (1792) i Rosjanie (1794). W latach 1794–1802 osadzony w więzieniu austriackim. Współzałożyciel Liceum Krzemienieckiego w 1805. W latach 1807–08 aresztowany i więziony przez Rosjan. Zmarł w zapomnieniu i ubóstwie.