Transport bierny odbywa się zgodnie z gradientem stężeń na drodze dyfuzji prostej, osmozy oraz tzw. dyfuzji ułatwionej.
Dyfuzja prosta to proces polegający na samorzutnym ruchu cząstek w celu wyrównania ich stężeń. W komórce dyfuzja prowadzi do wyrównania stężeń substancji po obu stronach błony komórkowej. Na drodze dyfuzji przechodzą przez błonę substancje o niewielkich, obojętnych cząsteczkach (np. gazy) oraz substancje rozpuszczalne w tłuszczach (np. kwasy tłuszczowe, etanol, hormony steroidowe).
Osmoza jest odmianą dyfuzji, gdzie przez półprzepuszczalną błonę przemieszcza się rozpuszczalnik w celu wyrównania stężeń roztworu po obu stronach błony.
W sposób osmotyczny przemieszcza się przez błonę komórkową woda, przechodząc z roztworu o większym stężeniu (hipertonicznego) do roztworu o mniejszym stężeniu (hipotonicznego). Umieszczenie komórki w roztworze hipertonicznym powoduje wypływ wody z komórki. Komórka traci jędrność (turgor). W komórkach roślinnych obserwuje się dodatkowo kurczenie się wakuoli i odstawanie protoplastu od ściany komórkowej. Zjawisko to zwane jest plazmolizą. Umieszczenie komórki w roztworze hipotonicznym przywraca jej poprzedni stan. Obserwuje się deplazmolizę. Dłuższe jednak przenikanie wody do komórki z roztworu hipotonicznego powoduje jej nadmierne pęcznienie, które może spowodować pęknięcie błony komórkowej. Szczególnie wrażliwe są na to komórki zwierzęce, gdyż nie chroni ich ściana komórkowa.
Ciśnienie równoważące osmotyczne przenikanie wody nazywane jest ciśnieniem (potencjałem) osmotycznym. Natomiast siła, z jaką woda wnika do komórki, to siła ssąca. Siła ssąca jest równa różnicy między potencjałem osmotycznym soku komórkowego a ciśnieniem turgorowym, czyli ciśnieniem, jakie zawartość komórki wywiera na jej ściany.
Zjawiska osmotyczne w komórkach roślinnych odgrywają ważną rolę w gospodarce wodnej roślin, wpływając na pobieranie i transport wody przez roślinę oraz turgor komórek.
Dyfuzja ułatwiona odbywa się przy udziale białek, które uczestniczą w transporcie jonów oraz substancji o większych cząsteczkach zgodnie z gradientem ich stężeń. Białka transportujące pełnią funkcję przenośników lub budują kanały jonowe.
Białko przenośnikowe posiada specyficzne miejsce, do którego przyłącza się ściśle określona substancja, np. cząsteczka glukozy. Przyłączenie przenoszonej substancji powoduje zmianę konformacji białka, a efektem tego jest przeniesienie tej substancji przez błonę.
Białka budujące kanały jonowe transportują jony, głównie Na+, K+, Cl–, Ca2+. Jest to transport bardzo szybki, który odbywa się zgodnie z gradientem stężeń oraz potencjałem błonowym, uwarunkowanym nierównomiernym rozmieszczeniem jonów po obu stronach błony. Kanały są otwierane na skutek zmiany potencjału błonowego po pobudzeniu komórki (np. neuronu – kanały Na+) lub w wyniku przyłączenia substancji chemicznej (np. neuroprzekaźnika w synapsie – kanały Ca2+).