Zarazowate

Zaraza czerwonawa (wraz z rośliną żywicielską)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Nazwa systematyczna
Orobanchaceae Vent. Tabl. Règne Vég. 2: 292. 5 Mai 1799

Cistanche tubulosa

Zarazowate (Orobanchaceae Vent.) – rodzina roślin należących do rzędu jasnotowców (Lamiales). Do rodziny zarazowatych należy blisko 100 rodzajów roślin (we florze Polski jest 9) liczących ok. 2 tysiące gatunków. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych wiele z nich zaliczano do rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae sensu lato. Wyodrębnione zostały jako rodzina zarazowatych w wyniku badań filogenetycznych – okazało się, że tworzą odrębny klad, w dodatku bliżej spokrewniony m.in. z jasnotowatymi (Lamiaceae) niż z trędownikowatymi. Zarazowate są rodziną kosmopolityczną – występują na całym świecie. Centra największego ich zróżnicowania to obszar śródziemnomorski, Himalaje, południowa Afryka i zachodnia część Ameryki Północnej. Rośliny tu należące są w większości pasożytami lub półpasożytami korzeniowymi innych roślin^[3].

Wiele gatunków z tej rodziny traktowanych jest w uprawach jako chwasty, w tym szczególnie negatywny wpływ na plonowanie upraw słonecznika, psiankowatych, bobowatych i traw mają pasożyty z rodzajów: Striga, Alectra, Aeginetia i zarazy Orobanche^[4]. Niektóre gatunki z tej rodziny używane są także jako rośliny jadalne, lecznicze i ozdobne^[3].

Morfologia

Pokrój

Zielone i bezzieleniowe rośliny zielne, rzadko drewniejące u nasady i krzewy. Z wyjątkiem rodzajów zajmujących pozycję bazalną w rodzinie (Rehmannia, Trianeophora i Lindenbergia) wszystkie pozostałe wykształcają ssawki, poprzez które łączą się z korzeniami żywicieli^[3].

Liście

Pozbawione przylistków, skrętoległe lub naprzeciwległe, zielone lub bezzieleniowe. Mają postać łusek lub u form fotosyntetyzujących wykształcają ząbkowaną, często klapowaną lub pierzasto złożoną blaszkę liściową, rzadko całobrzegą^[3].

Kwiaty

Zebrane w grona lub kłosy, obupłciowe, zwykle grzbieciste (niemal promieniste u Buchnera). U nasady kwiatów występują przysadki, często barwne. Kielich powstaje w wyniku zrośnięcia 2 do 4 działek, i zakończony jest odpowiednią liczbą ząbków. Korona kwiatu jest zrosłopłatkowa. Pręciki są cztery, często dwusilne (dwa dłuższe, dwa krótsze). Zalążnia górna powstaje z dwóch, rzadko trzech owocolistków, zwieńczona jest pojedynczą szyjką słupka zakończoną główkowatym lub dwudzielnym znamieniem^[3].

Owoce

Torebki^[3].

Systematyka

W tradycyjnych systemach do końca XX wieku zarazowate były rodziną obejmującą wyłącznie bezzieleniowe pasożyty z rodzajów Orobanche, Cistanche, Conopholis, Epifagus i Hyobanche. Liczne rodzaje pasożytów fotosyntezujących włączane były do szeroko ujmowanej rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae. O połączeniu tych roślin w obrębie rodziny zarazowatych zdecydowało wspólne pochodzenie dowiedzione badaniami molekularnymi^[3].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Jedna z rodzin jasnotowców reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych. Rodzina jest blisko spokrewniona z paulowniowatymi Paulowniaceae, Mazaceae i Phrymaceae^[2]:

Podział na rodzaje według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Aeginetia sinensis

Striga bilabiata

Castilleja angustifolia

• Plemię Rehmannieae Rouy
  • Rehmannia Libosch. ex Fisch. & C.A.Mey. – rehmania
  • Trianeophora Solereder

• Plemię Lindenbergieae T. Yamazaki
  • Lindenbergia Lehm.

• Plemię Buchnereae Benth.
  • Bardotia Eb.Fisch., Schäferh. & Kai Müll.
  • Baumia Engl. & Gilg
  • Buchnera L.
  • Centranthera R.Br.
  • Cycniopsis Engl.
  • Cycnium E.Mey. ex Benth.
  • Ghikaea G.Volkens & G.Schweinfurth
  • Graderia Benth.
  • Hiernia S.Moore
  • Parasopubia Hofmann & Eb.Fischer
  • Parastriga Mildbr.
  • Petitmenginia Bonati
  • Pseudosopubia Engl.
  • Pseudostriga Bonati
  • Rhamphicarpa Benth.
  • Sieversandreas Eb.Fisch.
  • Sopubia Buch.-Ham. ex D.Don
  • Striga Lour.
  • Tetraspidium Baker

• Plemię Buttonieae
  • Buttonia McKen ex Benth.
  • Leucosalpa Scott-Elliot
  • Radamaea Benth.
  • Rhaphispermum Benth.
  • Thunbergianthus Engl.

• Plemię Castillejeae G.Don (także w Pedicularidae Duby)
  • Castilleja Mutis ex L. f.
  • Clevelandia Greene
  • Cordylanthus Nutt. ex Benth.
  • Gentrya Breedlove & Heckard
  • Ophiocephalus Wiggins
  • Orthocarpus Nutt.
  • Triphysaria Fisch. & C.A.Mey.

• Plemię Cymbarieae D.Don
  • Bungea C.A.Mey.
  • Cymbaria L.
  • Lesquereuxia Boiss.
  • Monochasma Maxim. ex Franch. & Sav.
  • Schwalbea L.
  • Siphonostegia Benth.

• Plemię Escobedieae Benth. (także w Buchnereae Bentham)
  • Alectra Thunb.
  • Escobedia Ruiz & Pav.
  • Magdalenaea Brade
  • Melasma P.J.Bergius
  • Nothochilus Radlk.
  • Physocalyx Pohl
  • Pseudomelasma Eb.Fisch.
  • Vellosiella Baill.

• Plemię Gerardieae Benth. (także w Pedicularidae Duby)
  • Agalinis Raf.
  • Anisanthera Pennell ex Britton
  • Aureolaria Raf.
  • Brachystigma Pennell
  • Dasistoma Raf.
  • Esterhazya J.C.Mikan
  • Lamourouxia Kunth
  • Macranthera Nutt. ex Benth.
  • Seymeria Pursh
  • Seymeriopsis Tzvelev
  • Silviella Pennell
  • Tomanthera Raf.

• Plemię Micrargerieae
  • Gerardiina Engl.
  • Leptorhabdos Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
  • Micrargeria Benth.
  • Micrargeriella R.E.Fr.

• Plemię Orobancheae Lam. &. DC.
  • Aeginetia L.
  • Boschniakia C.A.Mey. ex Bong.
  • Christisonia Gardner
  • Cistanche Hoffmanns. & Link
  • Diphelypaea (L.) Nicolson
  • Epifagus Nutt.
  • Gleadovia Gamble & Prain
  • Harveya Hook.
  • Hyobanche L.
  • Mannagettaea Harry Sm.
  • Necranthus Gilli
  • Orobanche L. – zaraza (ew. wyodrębniana zaraźnica Phelipanche)
  • Paraharveya Eb.Fischer & Siedentop
  • Phacellanthus Siebold & Zucc.
  • Platypholis Maxim.

• Plemię Rhinantheae Lam. & DC.
  • Bartsia L. – bartsja
  • Bartsiella Bolliger
  • Bornmuellerantha Rothm.
  • Conopholis Wallr.
  • Eremitilla Yatsk. & J.L.Contr.
  • Euphrasia L. – świetlik
  • Hedbergia Molau
  • Lathraea L. – łuskiewnik
  • Macrosyringion Rothm.
  • Melampyrum L. – pszeniec
  • Nothobartsia Bolliger & Molau
  • Omphalotrix Maxim.
  • Odontitella Rothm.
  • Odontites Ludw. – zagorzałek
  • Parentucellia Viv.
  • Pedicularis L. – gnidosz
  • Phtheirospermum Bunge ex Fisch. & C.A.Mey.
  • Pterygiella Oliv.
  • Rhinanthus L. – szelężnik
  • Rhynchocorys Griseb.
  • Tozzia L. – tocja

• Plemię Xylocalyceae
  • Xylocalyx Balf. f.

• Incertae sedis:
  • Ancistrostylis T.Yamaz.
  • Brandisia J. D. Hooker et T. Thomson
  • Pseudobartsia D.Y.Hong
  • Spirostegia Ivanina: Sie enthält nur eine Art:
  • Tienmuia Hu
  • Xizangia D.Y.Hong

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina zarazowate (Orobanchaceae Vent.)^[5].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Óscar Sánchez Pedraja, Gonzalo Moreno Moral, Luis Carlón, Renata Piwowarczyk, Manuel Lainz, Gerald M. Schneeweiss: Index of Orobanchaceae. [w:] Liérganes, Cantabria [on-line]. 2016 [continuously updated]. [dostęp 2019-03-04].