Gnidosz
Ilustracja
Gnidosz rozesłany
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

zarazowate

Rodzaj

gnidosz

Nazwa systematyczna
Pedicularis L.
Sp. Pl. 607. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Pedicularis sylvatica L.[4]

Synonimy
  • Elephantella Rydb.
  • Enslenia Raf.
  • Nelensia Poir.
  • Pediculariopsis Á.Löve & D.Löve
  • Prosopia Rchb.
  • Scepanium Ehrh.
  • Sceptrum J.O.Rudbeck ex Hartm.[3]
Gnidosz błotny

Gnidosz (Pedicularis L.) – rodzaj półpasożytniczych roślin zielnych z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Obejmuje ok. 680[3]–750[5] gatunków. Rośliny te występują na półkuli północnej w strefie umiarkowanej i okołobiegunowej, w południowej części zasięgu na obszarach górskich. W Polsce spotykanych jest 8–9 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego), wszystkie podlegają ochronie prawnej.

Niektóre gatunki (np. gnidosz błotny P. palustris, P. canadensis) wykorzystywane były jako rośliny zielarskie, także do pozbywania się wszy u zwierząt. Spożywane były pędy niektórych gatunków (P. canadensis) lub korzenie (P. lanata)[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Amerykę Północną (na południu po Meksyk), Europę i Azję. Jeden gatunek rośnie także w Ameryce Południowej w Andach w Kolumbii i Ekwadorze)[3][5], dwa rosną w północno-zachodniej Afryce[6]. Centrum zróżnicowania rodzaju stanowią góry w środkowej i wschodniej Azji. W niewielkim Bhutanie rośnie 76 gatunków, w Chinach – ponad 350. W Europie obecne są 54 gatunki[3]. W Polsce w zależności od ujęcia rośnie 8 lub 9 gatunków[7].

Gatunki flory Polski[7]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[3]

Morfologia

Pokrój
Rośliny zielne, jednoroczne i byliny[8].
Liście
Skrętoległe, naprzeciwległe lub okółkowe, dolne zwykle ogonkowe, a górne siedzące. Blaszka liściowa zwykle pierzasto wcinana, czasem podwójnie, rzadko całobrzega lub ząbkowana[8].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostany na szczytach pędów lub wyrastają w kątach liści. Wsparte są przysadkami podobnymi do liści[8]. Kielich bywa rozdęty[9], ma kształt walcowaty lub dzwonkowaty, często jest dwuwargowy, zakończony jest dwoma lub pięcioma ząbkami. Korona biała, żółta, purpurowa lub czerwona, dwuwargowa, z górną wargą kapturkowatą, zaokrągloną, uciętą lub zakończoną ząbkiem albo dzióbkiem. Dolna warga trójłatkowa, rozpostarta, zwykle dłuższa od górnej. Pręciki cztery, dwusilne, schowane pod wargą górną. Nitki pręcików nagie lub owłosione. Słupek z szyjką zakończoną główkowatym znamieniem[8].
Owoce
Torebki, czasem nieco spłaszczone, zawierające liczne nasiona[8], siateczkowate[8] lub gładkie, oskrzydlone lub nie, bez ciałek tłuszczowych[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae), w której obrębie zaliczany jest do plemienia Rhinantheae[2].

Wykaz gatunków

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 Pedicularis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-12].
  4. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].
  5. 1 2 3 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 689, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ Pedicularis. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2022-12-12].
  7. 1 2 3 Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 127-128, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. 1 2 3 4 5 6 Yang Han-bi; Noel H. Holmgren, Robert R. Mill: Pedicularis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-12].
  9. 1 2 Clive A. Stace: New Flora of the British Isles. Wyd. 4th. Middlewood Green, Suffolk: C & M Floristics, 2019, s. 659. ISBN 978-1-5272-2630-2. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.