Złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego (łac. otitis externa maligna) – szczególna postać zapalenia ucha zewnętrznego, mogąca zagrażać życiu chorego. Rozwija się ono na podłożu klasycznego zapalenia ucha zewnętrznego u osób szczególnie predysponowanych:

• niewyrównana (w tym utajona) cukrzyca
• ciężkie zaburzenia odporności
  • AIDS
• podeszły wiek
• uszkodzenia tkanek po radio- i chemioterapii
• stany immunosupresji
  • przeszczepy narządowe i tkankowe
• stany po rozległych operacjach
• ostre białaczki

Etiopatogeneza

Zapalenie rozwija się z zapalenia ucha zewnętrznego, którego głównym patogenem jest pałeczka ropy błękitnej. Jest to bakteria charakteryzująca się dużą opornością na antybiotyki oraz zdolnością nabywania oporności w trakcie leczenia. Oporność tej bakterii na stosowane leczenie szczególnie się wzmaga podczas jednoczesnego stosowania preparatów wapnia i magnezu. Stan zapalny z przewodu słuchowego zewnętrznego rozszerza się na otaczające tkanki przez szczeliny w części chrzęstnej przewodu. Penetruje w głąb dołu zażuchwowego, a dalej do kości podstawy czaszki i wzdłuż nich do otworu szyjnego. W konsekwencji rozwija się zapalenie szpiku kości skroniowej i dochodzi do penetracji zakażenia do wnętrza jamy czaszki. Stan taki jest bezpośrednim zagrożeniem życia chorego. Naciek zapalny szerzy się w kości wzdłuż kanałów Haversa. Pałeczka ropy błękitnej ma zdolność do wywoływania zapalenia drobnych naczyń (łac. vasculitis) i tworzeniem w nich zakrzepów. Zakrzepica może wywoływać martwicę. Do martwicy mogą przyczyniać się także zatory bakteryjne.

Objawy

• ból ucha promieniujący do skroni i stawu skroniowo-żuchwowego
• ropny lub krwisto-ropny wyciek z ucha
• porażenie nerwu twarzowego w przypadku objęcia procesem zapalnym kości skroniowej w okolicy otworu rylcowo-sutkowatego.
• porażenia innych nerwów czaszkowych: IX, X i XI w przypadku zajęcia okolicy otworu żyły szyjnej wewnętrznej
• zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej
• pogarszanie się stanu chorego ze wzrostem OB i rozwinięciem objawów posocznicy

Badanie otoskopowe:

• zaczerwienienie i obrzęk przewodu słuchowego zewnętrznego z gromadzeniem ziarniny zapalnej na granicy chrzęstnej i kostnej przewodu słuchowego zewnętrznego

Diagnostyka

• badanie TK kości skroniowych o wysokiej rozdzielczości (TK HR kości skroniowych)
• badanie scyntygraficzne kości skroniowych z użyciem Tc 99 lub Ga 67. Izotopy te ulegają nagromadzeniu w tkance kostnej objętej zapaleniem.
• wymaz z przewodu słuchowego zewnętrznego do badania mikrobiologicznego, przed rozpoczęciem antybiotykoterapii
• pobranie ziarniny zapalnej z przewodu słuchowego i przesłanie jej do badania histopatologicznego, celem wykluczenia innych patologii.

Różnicowanie

• nowotwór ucha zewnętrznego
• inne choroby przebiegające z tworzeniem się ziarniny:
  • ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń
  • grzybica ucha
  • gruźlica
  • dysplazja włóknista kości
  • naciek nowotworowy szerzący się z części nosowej gardła lub ze ślinianki przyusznej

Leczenie

Zawsze w warunkach szpitalnych na oddziale laryngologicznym.

• badanie mikrootoskopowe z dokładnym, systematycznym oczyszczaniem przewodu słuchowego zewnętrznego z ziarniny i wysięku zapalnego
  • przepłukiwanie przewodu słuchowego (lub zakładanie na sączkach) 5% roztworu kwasu bornego. Pałeczka ropy błękitnej słabo rozmnaża się w zakwaszonym środowisku
• intensywna dożylna antybiotykoterapia głównie z grupy:
  • cefalosporyn III i IV generacji
  • karbenicylina
  • tikarcylina
  • ureidopenicyliny
  • karbapenemy
  • leczenie hiperbaryczne prowadzone w komorze hiperbarycznej
• leczenie operacyjne – zwykle kontrowersyjne, gdyż u chorego w ciężkim stanie ogólnym proces gojenia jest znacznie utrudniony. Jednak powinno się je zastosować celem usunięcia zakażonych martwaków kostnych i w przypadku procesu rozpływnego kości skroniowej. Wykonuje się także czasami szeroki drenaż przestrzeni zażuchwowej, dołu podskroniowego, obszaru przyuszniczego czy dołu skrzydłowo-podniebiennego. W przypadkach zakrzepicy żyły szyjnej wewnętrznej wykonuje się jej resekcję.

Bardzo ważne jest też prawidłowe leczenie choroby predysponującej do wystąpienia zapalenia, na przykład cukrzycy.

Rokowanie

Mimo stosowania antybiotyków, przy rozwiniętej chorobie i grożących powikłaniach jest zwykle niepewne.

Bibliografia

• Otolaryngologia praktyczna – podręcznik dla studentów i lekarzy. Tom I. red. G. Janczewski. Gdańsk 2005.ISBN 83-89861-31-3
• W. Becker, H.H. Naumann, C. R. Pfalz. Choroby uszu, nosa i gardła. wyd. Bel Corp. Warszawa 1999 ISBN 83-902245-3-4