Wrocławska szkoła szkła – konwencja artystyczna w tworzeniu szkła artystycznego i użytkowego, obecna w drugiej połowie lat 50. i latach 60. XX wieku w twórczości absolwentów Wydziału Szkła Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. Na jej powstanie znaczący wpływ miał program dydaktyczny opracowany przez prof. Stanisława Dawskiego. Jej cechami charakterystycznymi były czystość i harmonia formy, powściągliwość kolorystyczna i prostota wykonania. Do artystów, których twórczość reprezentowała wrocławską szkołę szkła, należeli m.in.: Jan Sylwester Drost, Zbigniew Horbowy i Ludwik Kiczura.

Rys historyczny

W 1949 r. odbył się w Poznaniu Zjazd Szkolnictwa Artystycznego, na którym ustalono kierunki specjalizacji nowo powstałych wyższych szkół sztuk plastycznych w zakresie kształcenia plastyków pod kątem ich przyszłej współpracy z przemysłem^[1]. Z uwagi na tradycje Dolnego Śląska oraz dużą liczbę funkcjonujących na jego obszarze hut szkła i wytwórni ceramicznych, Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu przyznano specjalizację w zakresie szkła i ceramiki^[1].

Pierwsze zajęcia związane z pracą w szkle zostały wprowadzone na uczelni w 1950 r. z inicjatywy przybyłej z Warszawy Haliny Jastrzębowskiej-Sigmund^[2][3]. Cieszyły się one popularnością wśród studentów, co zaowocowało powołaniem w kolejnym roku pracowni projektowania szkła, którą prowadzili kolejno Henryk Albin Tomaszewski i Stanisław Ptaszyński^[3]. W 1952 r. Jastrzębowska wróciła jednak do Warszawy, nie doprowadzając żadnego ze swoich uczniów do dyplomu^[3]. W tym samym roku został wyodrębniony samodzielny Wydział Szkła, nad którym kierownictwo objął malarz i grafik, prof. Stanisław Dawski^[2]. Choć sam nie projektował w szkle, to właśnie on wywarł decydujący wpływ na postawę i metody pracy artystów tworzących w szkle, wykształconych na uczelni wrocławskiej^[2][3].

Dawski uważał, że artysta projektujący w szkle powinien posiadać wszechstronne wykształcenie, pozwalające mu na podejmowanie wszelkich rodzajów prac, w tym również w zakresie wzornictwa przemysłowego^[4], zaś sam proces dydaktyczny powinien prowadzić do odkrycia indywidualnych cech talentu i rozwoju osobowości artysty^[5]. W nauczaniu projektantów szkła kładł nacisk na opanowanie grafiki i fotografii^[4]. Znajomość owych dziedzin przekładała się na projekty studentów, które były oszczędne w wyrazie i charakteryzowały się dbałością o prosty, czytelny kształt formy, pozbawiony dodatkowych ozdobników^[6][7]. Natomiast w dziedzinie technologii szkła studenci uzyskiwali zasadniczo wiedzę teoretyczną, co spowodowane było zbyt ubogim zapleczem warsztatowym uczelni – nie posiadała ona pieca do wytopu szkła, dysponując jedynie warsztatem grawerskim^[8]. Studenci nie opanowywali podstawowych umiejętności z zakresu formowania szkła, przez co byli zdani na hutników-wykonawców^[4]. Na sytuację nie miały większego wpływu praktyki studenckie, odbywane po III i IV roku studiów w śląskich hutach szkła, zwykle w Stroniu Śląskim lub w Szczytnej, czasem w Zawierciu, ewentualnie w Szklarskiej Porębie^[9].

W pracach pierwszych absolwentów Wydziału Szkła – jako pierwsi uzyskali dyplom w 1953 r. Józef Jarnicki, Jerzy Słuczan-Orkusz i Józef Misztela – nie widać jeszcze wpływów koncepcji Dawskiego^[10]. Jego program dydaktyczny kształtował się do roku 1958^[11], zaś sam styl wrocławskiej szkoły szkła krystalizował się w latach 1957–1963, kiedy to studia kończyli tacy artyści jak Jan Sylwester Drost, Henryk Wilkowski, Roman Rosyk i Ludwik Kiczura^[12]. W 1960 r. prace wrocławskich absolwentów zdominowały dział szkła II Ogólnopolskiej Wystawy Szkła i Ceramiki we Wrocławiu; po raz pierwszy pojawiły się one w tak dużej liczbie, co pozwoliło na określenie charakterystycznych cech szkła wrocławskiego^[13]. Podobna sytuacja miała miejsce w 1963 r. na wystawie Polskie Współczesne Szkło Artystyczne w krakowskim Muzeum Narodowym, gdzie pracom absolwentów wrocławskiej PWSSP towarzyszyły nieliczne realizacje przedstawicieli innych ośrodków^[14]. Zdecydowana odrębność środowiska wrocławskiego zaznaczyła się również na wystawie w warszawskiej Zachęcie w 1964 r.^[12]

W 1969 r. Stanisław Dawski opuścił PWSSP we Wrocławiu^[15]. Moment jego odejścia zamyka w zasadzie okres uznanych osiągnięć wrocławskiej szkoły szkła^[15]. Jednak symptomy stagnacji były zauważalne już wcześniej; obniżał się poziom prac dyplomowych, a w pracach artystów pojawiały się mniej lub bardziej świadome wzajemne zapożyczenia^[15][16]. Kierowanie wydziałem przejął ostatecznie pełniący wówczas stanowisko adiunkta Ludwik Kiczura. W latach 70. charakter szkła wrocławskiego uległ zasadniczym zmianom^[17]. W niedługim czasie już tylko pojedynczy artyści tworzący w szkle, jak Henryk Wilkowski czy Tasios Kiriazopoulos, kontynuowali w swoich pracach styl wrocławskiej szkoły szkła^[18].

Charakterystyka stylu

Decydującymi dla stylu wrocławskiej szkoły szkła czynnikami okazały się kształt programu nauczania na specjalizacji szkła oraz ograniczenia ekonomiczno-technologiczne tak na wrocławskiej PWSSP, jak i w zakładach, w których realizowano projekty^[12][19].

Projekty naczyń szklanych charakteryzowały się puryzmem^[12][20]. Objawiał się on w prostocie i czystości formy, która cechowała się symetrią i harmonijnymi proporcjami^[12][21]. Kształt naczyń był linearny, starannie obmyślany, pozbawiony ozdobników^[13][22]. Źródeł takiej tendencji doszukiwano się w kładzionym podczas studiów nacisku na opanowanie grafiki^[7].

Podobnie podchodzono do tworzywa, w którym pracowano. Charakteryzowało się ono niezmąconą konsystencją i powściągliwością kolorystyczną. Unikano jaskrawych zestawień barwnych, choć stosowano przenikanie się profili szkła barwnego i bezbarwnego^[23]. Wykorzystywano najbardziej popularne dla szkła gospodarczego barwy – szkło przejrzyście białe, dymione, zielone i jasnobrunatne^[24], a także odcienie ametystu, bursztynu i kobaltu^[12]. Taki dobór kolorów był też uzasadniony panującymi warunkami ekonomicznymi – kosztami barwników^[20]. Zdarzały się jednak eksperymenty – w szkle zatapiano nitki lub barwki szklane, Roman Rosyk i Feliks Nawrocki wzbogacali masę szklaną o kruszywo kreolitowe^[12][21].

Projekty szkoły wrocławskiej najczęściej miały charakter zestawów naczyń^[12]. Cechowały się prostotą wykonania, były przeznaczone do wydmuchiwania w drewnianych formach obrotowych^[23][12]. Realizowano je zwykle w gospodarczym szkle sodowym^[22]. Dzięki takiemu podejściu były łatwe do realizacji pod względem technologicznym w zakładach przemysłowych. Prostota wykonania i walory funkcjonalne czyniły z nich wręcz wzory do produkcji przemysłowej^[12].

Choć podkreśla się izolację wrocławskiego środowiska, które w skali kraju nie miało konkurentów, jego dokonania nie są w pełni oryginalne i pozostają odzwierciedleniem tendencji panujących ówcześnie w wytwórstwie szklanym na terenie Europy^[12]. Dawski odradzał studiowanie cudzych współczesnych osiągnięć, jednak obecny w szkle wrocławskim racjonalizm i powściągliwość łączy je z wzorami szkła skandynawskiego; widoczne są szczególnie podobieństwa do projektów Pera Lütkena i Kaja Francka^[25][26][21]. Zauważalne są również wpływy szkła czeskiego, oraz – pośrednio – włoskiego, do którego nawiązywali ówcześni projektanci czescy^[27][28].

Przedstawiciele^{[uwaga 1]}

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Paweł Banaś: Polskie współczesne szkło artystyczne. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1982. ISBN 83-04-00761-4.
• Paweł Banaś: Współczesne polskie szkło i ceramika. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1990. ISBN 83-213-3244-7.
• Paweł Banaś: Szkła lat pięćdziesiątych. Okres prób i błędów. W: Hanna Jasicka, Wojciech Lipowicz, Zdzisław Schubert, Maryla Sitkowska, Joanna Skocz, Magdalena Weber: Użytkowa fantastyka lat pięćdziesiątych. Katalog wystawy. Ewa Hornowska, Zygmunt Kalinowski (red.). Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1991. ISBN 83-85296-02-6.
• Stanisław Dawski: Szkło wrocławskie. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970.
• Irena Huml: Kilka uwag o szkle wrocławskim. W: Stanisław Dawski: Szkło wrocławskie. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970.
• Irena Huml: Polska sztuka stosowana XX wieku. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1978.
• Joanna Hübner-Wojciechowska: Lata 60. XX wieku. Sztuka użytkowa. Warszawa: Arkady, 2014. ISBN 978-83-213-4856-8.