Średniowiecze i renesans

W okresie średniowiecza warunki sanitarne w Poznaniu nie były dobre – jakość wody pitnej była słaba, a oceniano ją „na oko”. Doły kloaczne lokalizowane na podwórzach kamienic częstokroć pozostawały w bliskości studni. W 1282 Przemysł II wydał dominikanom przywilej zezwalający na budowę wodociągu od młyna książęcego na Warcie do ich klasztoru na przedmieściu św. Gotarda. Przywilej ten jest najstarszym polskim dokumentem informującym o instalacji doprowadzającej czystą wodę do miasta. W różnych dokumentach z lat 1398, 1432 oraz 1433 wspomina się o tzw. rurmistrzach, tj. osobach utrzymujących instalacje doprowadzające wodę pitną, którą czerpano wówczas z Bogdanki. W 1502, z inicjatywy biskupa Jana Lubrańskiego, zbudowano wodociąg i kanalizację na Ostrowie Tumskim. Woda czerpana była z okolic Starołęki. W 1521 magistrat zawarł umowę z Sędziwojem Sadowskim na dostarczanie wody z jego dóbr w Strzeszynku do fontann i studzienek miejskich. System ten działał poprawnie do czasu potopu szwedzkiego, w trakcie którego miasto zostało poważnie zdewastowane. Do XVIII wieku dostarczanie wody do miasta pozostawiało wiele do życzenia^[1][2].

Czasy nowożytne

Studzienka Madonny Sykstyńskiej (IV studzienka wodociągu Raczyńskiego)

Fontanna Higiei w Poznaniu (II studzienka wodociągu Raczyńskiego)

Stacja pomp na Dębinie

Ujęcie wody w Mosinie

Zbiorniki na Morasku

Znacząca poprawa nastąpiła w wyniku działań Komisji Dobrego Porządku, w latach 1779–1780. W 1793 w Poznaniu funkcjonowały cztery fontanny, dwanaście publicznych studni oraz 26 studni należących do prywatnych właścicieli. Dodatkowo przedmieścia dysponowały kolejnymi 88 studniami. Mimo tego w początku XIX jakość samej wody była w mieście niezbyt dobra^[1].

Doskonałymi zasobami wodnymi dysponowało Wzgórze Winiarskie zlokalizowane na północ od miasta. Wykorzystał to hrabia Edward Raczyński, który w 1841 doprowadził stamtąd wodę do studni usytuowanej na styku Alei Marcinkowskiego (wówczas Wilhelmowskiej) z ulicą 23 Lutego (wówczas Pocztową). Studnia ta przyozdobiona została medalionem z wizerunkiem Vincenza Priessnitza, pioniera hydroterapii. 15 września 1847, już po śmierci Raczyńskiego, oddano do użytku pierwszy poznański wodociąg z prawdziwego zdarzenia. Drewniane rury (w 1862 zastąpione żelaznymi^[3]) połączyły Wzgórze Winiarskie z następującymi, kolejnymi punktami^[1][3]:

12 maja 1865 magistrat przyjął projekt berlińskiego inżyniera Johna Moora, który zakładał budowę stacji uzdatniania wody i sieci wodociągowej. Stację zbudowano przy ul. Grobla 10, na terenie gazowni miejskiej, natomiast rurociągi zrealizowano w latach 1865–1866. Woda zasysana z Warty przechodziła przez dwa filtry żwirowe i była tłoczona do sieci za pomocą pomp parowych z wydajnością 2300 m³ na dobę. Z uwagi na wzrastające potrzeby dwa kolejne filtry dodano w 1872. Mimo filtrowania woda miała słabą jakość. Jej spożycie wywołało dwie epidemie pomiędzy 1880 a 1890. Kwestie zdrowotne wpłynęły na ponowne uruchomienie źródeł winiarskich (1892) i kolejnych, na Niestachowie i Urbanowie. Każda z tych studni charakteryzowała się wydajnością 5000 m³ na dobę. Od początku XX wieku nowo wznoszone kamienice miały już od razu sieci wodne i kanalizację, a do starszych dobudowywano piony wodno-kanalizacyjne. W latach 1910–1911 powstała Wieża Górnośląska ze zbiornikiem na 4000 m³ wody. Była elementem Wystawy Wschodnioniemieckiej, a zaprojektował ją Hans Poelzig^[1].

Współczesność

W okresie dwudziestolecia międzywojennego sieć wodociągowa była systematycznie rozbudowywana i objęła Komandorię, Główną, Osiedle Warszawskie, Winogrady, Winiary i Wildę (na tej ostatniej ułożono magistralę wodociągową). Ogółem 66% mieszkańców miasta uzyskało wówczas dostęp do wodociągu^[1].

Bitwa o Poznań w 1945 wpłynęła na uszkodzenia infrastruktury wodociągowej w 25%. Pierwszą stację wodociągową uruchomiono 21 lutego 1945, jeszcze w trakcie walk o Cytadelę. W 1950 sieć wodociągowa przewyższyła przedwojenną o 30 kilometrów. Zbudowano w tym czasie magistralę Wilda-Łazarz. Od 1950 do 1964 wodociągi doprowadzono do Dębca, osiedla Popiełuszki (wówczas Świerczewskiego), na Grunwald, Raszyn, Smochowice, Krzyżowniki, Sytkowo, Winiary, Zagórze, Czekalskie, Zatorze, Świerczewo i Minikowo. Użytkowano źródła na Starołęce i w Luboniu, a w dolinie Warty stosowano infiltrację brzegową i sztuczną. 1 maja 1963 rozpoczęto prace nad zakładem w Mosinie. Ujęcie to (Góra Pożegowska) uruchomiono 2 lutego 1968 i zaspokajało ono potrzeby Poznania, dając 205 tys. m³ wody dziennie. Woda stamtąd dociera do Górczyna, Grunwaldu, Jeżyc oraz Winiar. Zbiorniki retencyjne usytuowano na stokach Góry Moraskiej, a bezpośrednie magistrale doprowadzono również na Rataje, Żegrze, Chartowo i do Kobylegopola. W 2021 z sieci wodociągowej zasilanej przez ujęcia na Dębcu i w Mosinie, korzystało ponad 95% mieszkańców miasta^[1]. Wodociągami dysponowała spółka Aquanet S.A. obejmując obszar powiatu poznańskiego i kilku gmin z sąsiednich powiatów, obsługując ponad 103 tys. klientów i około 900 tys. mieszkańców aglomeracji poznańskiej^[4].

W XXI wieku rozwój sieci wodociągowej w Poznaniu przedstawiał się następująco^[5]: