Wielkopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Wielkopolski Inspektorat Okręgowy w Poznaniu był jednym z pięciu, a od 1934 sześciu inspektoratów Straży Granicznej. Biura inspektoratu początkowej mieściły się przy Alejach Marcinkowskiego 31, a w listopadzie 1928 roku zostały przeniesione na ulicę Słowackiego 15^[1].

Formowanie i zmiany organizacyjne

20 czerwca 1927 roku prezes Rady Ministrów Józef Piłsudski delegował na stanowisko naczelnego inspektora Straży Celnej płk. Stefana Pasławskiego z zadaniem gruntownej rekonstrukcji tego organu^[2]. Jesienią 1927 dokonano nowego podziału terytorialnego, a minister spraw wojskowych skierował do dyspozycji komendanta SC oficerów przewidzianych do obsadzenia nowo utworzonych stanowisk inspektorów okręgowych. Utworzono pięć nowych inspektoratów okręgowych, w tym między innymi Wielkopolski Inspektorat Okręgowy Straży Celnej, z którego w prostej linii wywodzi się Wielkopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej. Kierownikiem inspektoratu mianowano mjr. Wacława Spilczyńskiego^[3]. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[4]. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 roku w sprawach organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski zatwierdził dyslokację, granice i strukturę inspektoratu okręgowego^[5].

Rozkazem nr 2 z 8 września 1938 roku w sprawie terminologii odnośnie władz i jednostek organizacyjnych formacji, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski nakazał zmienić nazwę Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej na Wielkopolski Okręg Straży Granicznej, dotychczasowy inspektorat okręgowy przemianował na komendę okręgu i wprowadził tytuł komendanta okręgu w miejsce dotychczasowego kierownika ^[6]. Rozkazem nr 6 z 14 maja 1929 roku w sprawach zmian organizacyjnych oraz działania Egzekutywy Komendy Głównej Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma przydzielił do komisariatu wewnętrznego „Łódź” placówkę II linii „Konin” i „Kalisz”, którą to wydzielił z Wielkopolskiego Okręgu SG^[7].

Służba graniczna

Położenie inspektoratu

Granica wielkopolskiego inspektoratu, została określona przez dowódcę Straży Granicznej rozkazem 3/1/28/A, a następnie potwierdzona rozkazem organizacyjnym nr 1 Wielkopolskiego Inspektoratu Straży Granicznej z 1 maja 1928 roku. Od północy inspektorat graniczył z Pomorskim Inspektoratem Okręgowym poprzez Noteć oraz Łobżonkę od Wymysłowa, a na południu granicę ze Śląskim Inspektoratem Okręgowym stanowiła Liswarta^[8]. Linia graniczna liczyła około 620 kilometrów i składała się z sześciu sekcji (E, F, F, H, J, K)^[8].

Rozkazem nr 11 z 9 stycznia 1930 roku w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski] zmienił granice inspektoratu okręgowego: od północy północno-zachodnia granica Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego, od południa – placówka Kluczno włącznie^[9]. Śląski Inspektorat Okręgowy SG oddał Wlkp. Insp. SG z dniem30 stycznia pododcinek granicy podlegający komisariatowi „Panki”^[9].

Charakterystyka inspektoratu

Granica na terenie inspektoratu przechodziła przez tereny równinne, w wielu miejscach zalesione i dochodzące do samej linii granicznej. Granice naturalną stanowiła jedynie Noteć i Obra. Najbardziej zagrożony odcinek ochraniał Inspektorat Graniczny „Wieluń”. Była to dawna granica rosyjsko-niemiecka. Otwarty teren i przyzwyczajenie ludności sprzyjały przemytowi. Odcinki pozostałych Inspektoratów uważano za spokojniejsze. Przemycane towary to przede wszystkim sacharyna i tytoń. Stosunek ludności pogranicza do Straży Granicznej był raczej życzliwy. Poszczególne jednostki organizacyjne były animatorami życia kulturalnego w terenie, organizacje Związku Strzeleckiego, Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego na pograniczu kierowane są przeważnie przez oficerów i szeregowych Straży Granicznej. Żony strażników brały czynny udział w życiu społecznym, należały do Komitetów Pomocy Bezrobotnym, Związków Pracy Obywatelskiej Kobiet i innych zrzeszeń o charakterze kulturalno – oświatowym^[10]. Na terenie inspektoratu znajdowały się 32 drogi celne, 8 gospodarczych oraz 208 przejść przepustowych^[11].

Sąsiednie inspektoraty

• Pomorski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej ⇔ Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej

Kierownicy/komendanci inspektoratu

Struktura organizacyjna

Organizacja inspektoratu w 1928 i 1930^[14]:

• Komenda − Poznań
• Inspektorat Graniczny nr 9 Wronki
• Inspektorat Graniczny nr 10 Opalenica
• Inspektorat Graniczny nr 11 Leszno
• Inspektorat Graniczny nr 12 Ostrów
• Inspektorat Graniczny nr 13 Wieluń

Przypisy

Bibliografia

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Mariusz Kaśkosz: Straż Graniczna Inspektoratu Granicznego Wronki w latach 1928-1937: ze wspomnień strażnika Jana Nocunia. Czarnków: Wydawnictwo Nadnoteckie Echa, 2015. ISBN 83-87424-77-3.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• IwonaI. Kozicka IwonaI., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Wielkopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Straż Graniczna 1928–1933 w V rocznicę objęcia służby na granicach Rzeczypospolitej. Replint, Warszawa: Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, 2011 .
• Muzeum Polskich Formacji Granicznych – Marian Figler. [dostęp 2017-08-17].