| Saguinus | |||||
| Hoffmannsegg, 1807[1] | |||||
 Przedstawiciel rodzaju – tamaryna złotoręka (S. midas) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Parvordo | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
tamaryna | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Saguinus ursula Hoffmannsegg, 1807 | |||||
| |||||
| Rodzaje i gatunki | |||||
| |||||
Tamaryna[14] (Saguinus) – rodzaj ssaków naczelnych z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae).
Zasięg występowania
Rodzaj obejmuje gatunki zamieszkujące lasy tropikalne północnej i zachodnio-środkowej części Ameryki Południowej[15][16][17].
Charakterystyka
Długość ciała 18–33 cm, ogona 25–42 cm; masa ciała 293–650 g[16][18]. Żyją w małych grupach, które zwykle składają się z pary rodzicielskiej i 1–3 młodych. Tak jak u marmozet, ojciec młodych tamaryn opiekuje się nimi już od chwili porodu. Kilka gatunków tamaryn jest zagrożonych wyginięciem.
Systematyka
Rodzaj zdefiniował w 1807 roku zoolog i botanik Johann Centurius Hoffmannsegg na łamach czasopisma Magazin für die neuesten Entdeckungen in der gesammten Naturkunde[1]. Na gatunek typowy Hoffmannsegg wyznaczył (oznaczenie monotypowe) S. ursula.
W obrębie pazurkowcowatych łączono rodzaj tamaryna (Saguinus) z marmozetą (Leontopithecus) w jedną grupę, pozostałe zaś w drugą, tak jak poczynił to w 1957 W.C.O. Hill, kierując się uzębieniem (m.in. stosunek wielkości siekaczy do kłów, większy u krótkociosych marmosets niż u długociosych tamarins, a więc tamaryn i marmozet)[19] (nowsze badania genetyczne temu przeczą[20]). Dokładny podział rodziny na rodzaje zmieniał się jednak zależnie od autora[19].
W 2012 ukazała się publikacja Schneider i innych, w której zbadano mtDNA regionu kontrolnego. W efekcie uzyskano następujące drzewo filogenetyczne[21]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Badania genetyczne wskazują bazalną pozycję Saguinus na drzewie rodowym pazurkowcowatych, oddzieliły się między 13 a 15 milionów lat temu. Gatunki z rodzaju tamaryna grupowano w aż 12 rodzajach. Można podzielić je na 6 grup gatunków[20]:
- Saguinus bicolor,
- Saguinus inustus,
- Saguinus midas,
- Saguinus mystax,
- Saguinus nigricollis,
- Saguinus oedipus[20].
Grupa nigricollis oddzieliła się jako pierwsza około 11-8 milionów lat temu. Następnie, przed 6-7 milionami lat, oddzieliła się grupa mystax. 4-5 milnionów lat temu oddzieliła się grupa oedipus. Jako ostatnie zróżnicowały się dwie pozostałe grupy bicolor i midas. W efekcie Rylands i inni zaproponowali w przypadku grupy nigricollis, starszej od pojawienia się Callithrix, Cebuella czy Mico, powrócenie do rodzaju Leontocebus. Badacze ci zaprezentowali w swej publikacji następujący kladogram[20]:
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Jeszcze nowsze badania z 2023 wskazują nawet po oddzieleniu Leontocebus obecność 3 głównych kladów, którym Lopes i inni przypisują rangę rodzajów: Oedipomidas, Saguinus i Tamarinus. Prezentują następujący kladogram[22] (uproszczono):
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Etymologia
- Saguinus (Sanguinus, Saquinus): fr. sagouin „pazurczatka”, być może od brazylijskiej, lokalnej nazwy sahui, używanej w okolicach Bahia[23].
- Midas (Middas): w mitologii greckiej Midas (gr. Μίδας) był władcą Frygii, który został obdarzony mocą dotyku zamieniającego wszystko w złoto. Nazwa ta została po raz pierwszy użyta w teriologii jako epitet gatunkowy tamaryny złotorękiej, najwyraźniej ze względu na żółtozłote lub jasnoczerwonawe ręce i nogi tej małpy[24]. Gatunek typowy: Midas rufimanus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Simia midas Linnaeus, 1758).
- Leontocebus: gr. λεων leō, λεοντος leontos „lew”; κηβος kēbos „długoogoniasta małpa”[25]. Gatunek typowy: Wagner wymienił kilka gatunków, nie wyznaczając typu nomenklatorycznego – późniejsze oznaczenie (Gerrit Smith Miller, 1912) – Midas fuscicollis Spix, 1823[26].
- Oedipus: epitet gatunkowy Simia oedipus Linnaeus, 1758; gr. οιδος oidos, οιδεος oideos „obrzęk”, od οιδεω oideō „puchnąć”; πους pous, ποδος podos „stopa”[27]. Gatunek typowy: Oedipus titi Lesson, 1840 (= Simia oedipus Linnaeus, 1758).
- Marikina: rodzima nazwa używana nad rzeką Marañón lub w górnym biegu rzeki Amazonki zaadaptowana przez de Buffona[28]. Gatunek typowy: Midas bicolor Spix, 1823.
- Oedipomidas: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Oedipus Lesson, 1840 oraz Midas É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[27]. Gatunek typowy: Reichenbach wymienił dwa gatunki, nie wyznaczając typu nomenklatorycznego – późniejsze oznaczenie (Daniel Giraud Elliot, 1913) Simia oedipus Linnaeus, 1758[29].
- Hapanella: rodzaj Hapale Illiger, 1811 (uistiti); łac. przyrostek zdrabniający -ella[30]. Gatunek typowy: Hapale geoffroyi Pucheran, 1845.
- Mystax: gr. μυσταξ mustax, μυστακος mustakos „wąsy”, od μασταξ mastax, μαστακος mastakos „szczęki, usta”, od μασαομαι masaomai „żuć”[31]. Gatunek typowy: Midas mystax Spix, 1823.
- Seniocebus: łac. senium „starzec”, od senex, senis „starsza osoba”; rodzaj Cebus Erxleben, 1777 (kapucynka)[32]. Gatunek typowy: Midas bicolor Spix, 1823.
- Tamarina: lokalna nazwa Tamarina dla tamaryny, używana w Kajennie w Gujanie Francuskiej, zaadaptowana w XVIII wieku przez francuskiego przyrodnika de Buffona[33]. Gatunek typowy: Midas ursulus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Sagouin niger É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803).
- Tamarinus: jak Tamarina. Gatunek typowy: Trouessart wymienił kilkanaście gatunków, nie wyznaczając typu nomenklatorycznego – późniejsze oznaczenie (Reginald Innes Pocock, 1817) Midas mystax Spix, 1823[34].
Podział systematyczny
Do rodzaju należą następujące gatunki zgrupowane w czterech podrodzajach[35][15][14]:
- Leontocebus J.A. Wagner, 1839
- Saguinus fuscus (Lesson, 1840) – tamaryna kolumbijska
- Saguinus nigricollis (Spix, 1823) – tamaryna czarnopłaszczowa
- Saguinus leucogenys (J.E. Gray, 1866) – tamaryna andyjska
- Saguinus illigeri (Pucheran, 1845) – tamaryna inkaska
- Saguinus lagonotus (Jiménez de la Espada, 1870) – tamaryna rdzawa
- Saguinus tripartitus (Milne-Edwards, 1878) – tamaryna złotogrzbieta
- Saguinus fuscicollis (Spix, 1823) – tamaryna siodłata
- Saguinus nigrifrons (I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1850)
- Saguinus cruzlimai Hershkovitz, 1966 – tamaryna dżunglowa
- Saguinus weddeli (Deville, 1849) – tamaryna boliwijska
- Tamarinus Trouessart, 1904
- Saguinus mystax (Spix, 1823) – tamaryna białowąsa
- Saguinus pileatus (I. Geoffroy Saint-Hilaire & Deville, 1848)
- Saguinus labiatus (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812) – tamaryna czerwonobrzucha
- Saguinus subgrisescens (Lönnberg, 1940) – tamaryna brodata
- Saguinus imperator (Goeldi, 1907) – tamaryna cesarska
- Saguinus inustus (Schwartz, 1951) – tamaryna plamkolica
- Saguinus kulina Lopes, Rohe, Bertuol, Polo, I.J. Lima, Valsecchi, Santos, Nash, M.N.F. Silva, Boubli, Farias & Hrbek, 2023
- Saguinus Hoffmannsegg, 1807
- Saguinus midas (Linnaeus, 1758) – tamaryna złotoręka
- Saguinus niger (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803) – tamaryna czarna
- Saguinus ursula Hoffmannsegg, 1807
- Saguinus bicolor (Spix, 1823) – tamaryna srokata
- Saguinus martinsi (O. Thomas, 1912 – tamaryna ciemnolica
- Oedipomidas Reichenbach, 1862
- Saguinus oedipus (Linnaeus, 1758) – tamaryna białoczuba
- Saguinus geoffroyi (Pucheran, 1845) – tamaryna czarnolica
- Saguinus leucopus (Günther, 1877) – tamaryna białonoga
Uwagi
Przypisy
- 1 2 J.C. Hoffmannsegg. Beschreibung vier affenartiger Thiere aus Brasilien. „Magazin für die neuesten Entdeckungen in der gesammten Naturkunde”. 1, s. 101, 1807. (niem.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum national d'histoire naturelle”. 19, s. 120, 1812. Paris. (fr.).
- ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: die Affen und Fleberthiere. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. v. (niem.).
- ↑ Lesson 1840 ↓, s. 187.
- ↑ Lesson 1840 ↓, s. 199.
- ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollsteändigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 5. (niem.).
- ↑ Gray 1870 ↓, s. 65.
- ↑ Gray 1870 ↓, s. 66.
- 1 2 Gray 1870 ↓, s. 68.
- ↑ E.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Berolini: R. Friedländer & Sohn, 1904, s. 29. (fr. • łac.).
- ↑ W.Ch. Osman Hill: Primates Comparative Anatomy and Taxonomy. Cz. 3: Pithecoidea. Platyrrhini (Families Hapalidae and Callimiconidae). Edinburgh: Edinburgh University Press, 1957, s. 204. (ang.).
- ↑ Á. Cabrera. Catalogo del los mamiferos de America del Sur. I (Metatheria – Unguiculata – Carnivora). „Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales "Bernardino Rivadavia" e Institutio Nacional de Investigación de las Ciencias Naturales”. 4 (1), s. 185, 1958. (hiszp.).
- ↑ A.W. Holmes & R.B. Capps. „Gastroenterology”. 50 (3), s. 398, 1966. (ang.).
- 1 2 W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 37–38. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- 1 2 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 180–182. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- 1 2 A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 323–330, 333–341. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Saguinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-05].
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 115–118. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- 1 2 A.B. Rylands & R.A. Mittermeier, Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- 1 2 3 4 Rylands i inni, Taxonomic review of the new world tamarins (primates: Callitrichidae), „Zoological Journal of the Linnean Society”, 177 (4), 2016, s. 1003-1028 [dostęp 2023-11-07] (ang.).
- ↑ Schneider i inni, A molecular analysis of the evolutionary relationships in the Callitrichinae, with emphasis on the position of the dwarf marmoset, „Zoologica Scripta”, 41 (1), 2012, s. 1-10 (ang.).
- ↑ Gerson Paulino Lopes i inni, Molecular systematics of tamarins with emphasis on genus Tamarinus (Primates, Callitrichidae). ., „Zoologica Scripta”, 52 (6), 2023, s. 556-570 [dostęp 2023-11-07] (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 616.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 425.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 369.
- ↑ G.S. Miller. List of North American land mammals in the United States National Museum, 1911. „Bulletin - United States National Museum”. 79, s. 380, 1912. (ang.).
- 1 2 Palmer 1904 ↓, s. 471.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 400.
- ↑ D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 1: Lemuroidea: Daubentonia to Indris. Anthropoidea: Seniocebus to Saimiri. New York: American Museum of Natural History, 1913, s. 213, seria: Monograph series (American Museum of Natural History), cz. 1. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 309.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 444.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 628.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 660.
- ↑ R.I. Pocock. The genera of Hapalidæ (marmozets). „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 20 (117), s. 256, 1917. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-11]. (ang.).
Bibliografia
- R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d'un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 1–292. (fr.).
- J.E. Gray: Catalogue of monkeys, lemurs, and fruit-eating bats in the collection of the British Museum. London: Printed by order of the Trustee, 1870, s. 1–137. (ang.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).