Tadeusz Chmielewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

4 września 1906
Sanok

Data śmierci

8 września 1990

Zawód, zajęcie

nauczyciel

Narodowość

polska

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Partyzancki Krzyż Armii Krajowej Złoty Krzyż „Za Zasługi dla ZHP”

Tadeusz Chmielewski (ur. 4 września 1906 w Sanoku, zm. 8 września 1990) – polski nauczyciel.

Życiorys

Urodził się 4 września 1906 w Sanoku[1][2][3], w rodzinie Władysława (1860–1918), urzędnika bankowego[1][4][2][5], i Teresy z Ostapowiczów (1865–1947)[2][6][7]. Miał siostrę Wandę Zofię (1901–1980), pielęgniarkę, żołnierza wywiadu AK[8][9], i brata Romana (1903–1908)[10][11]. W Sanoku rodzina Chmielewskich zamieszkiwała przy ulicy Rymanowskiej (w 1918 pod numerem 199[10][4][2][12], później numer 1[12][6]).

Kształcił się w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku, w którym w 1923 ukończył VII klasę[13], w 1924 klasę VIII[14], a w roku szkolnym 1924/1925 zdał egzamin dojrzałości[15]. Po maturze podjął studia uniwersyteckie[14]. Będąc studentem historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie działał w Akademickim Kole Sanoczan oraz sympatyzował z PPS i uczestniczył w spotkaniach z działaczem tej partii, Franciszkiem Dederko w Sanoku[16]. Uzyskał tytuł magistra[17].

W latach II Rzeczypospolitej 1939 pracował jako nauczyciel w Rybniku[18]. Zaangażował się w harcerstwo, od 1930 do 1935 był drużynowym DS przy Węźle Kolejowym w Rybniku, a od 1935 do 1939 drużynowym DS w Gimnazjum Klasycznym w Rybniku[19]. Przed wojną był nauczycielem-historykiem w Państwowym Liceum i Gimnazjum w Cieszynie[20][21][22]. W planach Głównej Kwatery ZHP sprzed 1939 miał wyjechać do pracy harcerskiej w gronie Polonii Amerykańskiej w 1940, czemu przeszkodził wybuch II wojny światowej[19].

Po nastaniu okupacji niemieckiej powrócił do Sanoka i zamieszkiwał w domu rodzinnym z matką i siostrami[21][23]. W grudniu 1939 dokonał zabezpieczenia zbiorów biblioteki nauczycielskiej w Sanoku, część z nich deponując u siebie w mieszkaniu[3]. Od stycznia 1940 współpracował z inż. Stanisławem Szczepańcem i Józefem Recem w zakresie organizacji planów przerzutowych ludzi przez zieloną granicę na Węgry (obaj ww. zostali aresztowani w tym roku)[24][25]. Wiosną 1941 roku był przez pewien czas zatrudniony w Radzie Głównej Opiekuńczej w Sanoku[26]. W kwietniu 1941 otrzymał od władz okupacyjnych zezwolenie na opracowanie monografii historycznej pt. Sanok w świetle XVIII, XIX i XX wieku i w tym celu otrzymał zgodę na wstęp do budynków i archiwum[26]. W tym okresie współorganizował spółdzielnię „Podhalanka”[27].

Pozostając bez pracy w maju 1941 przyjął propozycję zatrudnienia w charakterze sprzedawcy w sklepie galanteryjno-tekstylnym, prowadzonym przez swojego kolegę szkolnego z przeszłości, mającego obywatelstwo niemieckie Zdzisława Robla[21][28][27]. Na przełomie 1940/1941 przystąpił do tajnego nauczania, zachęcony do tego przez swojego znajomego z Jaćmierza[27]. Działał w Tajnej Organizacji Nauczycielskiej i w ramach Związku Walki Zbrojnej–Armii Krajowej[19]. W konspiracji przyjął pseudonim „Dzik”[29]. Używał też fałszywych tożsamości: „Tadeusz Smoleń” (ur. 1899), „Jan Orszański”, „Jacek Woliński”[3]. W miejscu jego pracy sklepowej istniała konspiracyjna skrzynka kontaktowa (w działalność podziemną była zaangażowana żona właściciela sklepu, Ida)[30]. Wiedzą zdobytą w charakterze sprzedawcy wykorzystywał w działalności konspiracyjnej, m.in. przy identyfikacji funkcjonariuszy i żołnierzy niemieckich oraz do rozpracowywania konfidentów[22][31]. Znając język niemiecki oraz uwarunkowania z obszaru śląsko-opolskiego w 1941 uczestniczył w realizacji akcji „N”, działając również w miejscu swojej pracy[26][32]. Wszedł w skład placówki I w strukturze obwodu AK Sanok[33]. Około 1942/1943 był przydzielony do działu BiP (obwodu AK Sanok) kierowanego przez Jana Radożyckiego ps. „Owczarek”[34]. Kierował działem niemieckim w BiP[35]. W AK kierował samodzielnym referatem propagandowo-informacyjnym w Sanoku[36][37]. W marcu 1944 został mianowany przez komendanta obwodu „San”, Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin” samodzielnym oficerem kontrwywiadu działu niemieckiego[38]. Został mianowany sierżantem rezerwy z cenzusem, a następnie oficerem czasu wojny[23] (w późniejszym czasie określono go jako porucznika AK[39]). W swojej działalności współpracował ściśle m.in. z Władysławem Skałkowskim ps. „Dąb”, który w maju 1944 uprzedził go o rozpracowaniu jego osoby przez gestapo, w związku z czym natychmiast musiał opuścić miejsce zamieszkania[40][23].

W sferze oświatowej decyzją delegata Biura Okręgowego w Krakowie (oświatowych władz podziemnych), Karola Ziarno ps. „Sikora” został mianowany członkiem Powiatowej Tajnej Komisji Oświaty i Kultury (według różnych wersji powołanej w 1941 lub 1941[41]), obejmując funkcję referenta do spraw szkolnictwa średniego i walki cywilnej pod pseudonimem „Dzik” (prócz niego powołani zostali jako przewodnicząca Zofia Skołozdro ps. „Orlińska” i jako jej zastępca Józef Stachowicz ps. „Halban”)[20][42][43][44][45][46][47][48][49][27]. W składzie tego trzyosobowego gremium uczestniczył w kształtowaniu konspiracyjnego życia oświatowego na obszarze powiatu sanockiego, a w ramach działalności tejże powołano Państwową Komisję Egzaminacyjną (PKE) dla szkół średnich, której został członkiem[50][17][51][52]. Z ramienia PKOiK był opiekunem gminnych komisji egzaminacyjnych, powołując komisje w Bukowsku, Mrzygłodzie, Zagórzu (poza Rymanowem i Zarszynem)[53]. PKE przeprowadziła ona łącznie 519 egzaminów (w tym małej i dużej matury)[54]. Działała do końca okupacji niemieckiej w Sanoku i nadejścia frontu wschodniego[55]. Po wkroczeniu Armii Czerwonej Chmielewski (początek sierpnia 1944) dokonał ujawnienia funkcjonowania konspiracyjnego szkolnictwa[56][55]. Wraz z Władysławem Haduchem i Andrzejem Szczudlikiem udał się do zainstalowanych w Sanoku władz radzieckich celem ustanowienia polskiej administracji[46].

Po wojnie trafił na Ziemie Odzyskane. Około 1946 był dyrektorem Szkoły Przysposobienia Spółdzielczego w Sławęcicach[39]. Od 1946 do 1971 uczył geografii i historii w szkole w Sławęcicach[57] (początkowo Młodzieżowy Ośrodek Szkoleniowego, potem szkoła chemiczna[39], Technikum Chemiczne[58]). W 1950 został kierownikiem wydziału stolarskiego w powołanym wtedy Gimnazjum Chemicznym i Liceum Chemicznym oraz Gimnazjum Mechanicznym, a od 1957 był jednym z zastępców dyrektora Technikum Chemicznego i Zasadniczej Szkoły Zawodowej (obecnie Zespół Szkół nr 3 w Kędzierzynie-Koźlu)[59]. Został określony jednym z pionierów szkolnictwa na Opolszczyźnie[60]. Od 1946 do 1948 był opiekunem DS w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławięcicach[19]. Był opiekunem, szczepowym, a od 1957 do 1972 komendantem XXII Szczepu Starszoharcerskiego im. Bohaterów Warszawy przy Zespole Szkół Chemicznych[19]. Był członkiem Komisji Historycznej Hufca[19]. Otrzymał stopień harcmistrza Polski Ludowej oraz tytuł instruktora – seniora ZHP[19].

W księdze pamiątkowej sanockiego gimnazjum z 1958 opublikowano jego cztery artykuły, w tym wspomnienie prof. Władysława Dajewskiego[14]. W „Roczniku Sanockim” z 1988 wydano jego biogramy opisujące Andrzeja Szczudlika[61] i Włodzimierza Bańkowskiego[62].

Zmarł 8 września 1990[58][19].

Publikacje

  • Artykuły w Księdze pamiątkowej Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958 (1958):
    • Inżynier Józef Bryndza Brynikowski[63]
    • Mistrz tańców Witkaj[64]
    • Arbiter elegentiarum[14]
    • Studenckie figle[65]
  • Bunkier X zamilkł [w:] „Nowiny” nr 182/1971[66]
  • Wrześniowy bój [w:] „Nowiny” nr 245/1971[67]
  • Pamięci kolegów – przyjaciół i towarzyszy partyjnych [w:] Księga pamiątkowa obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku, 1980[68]
  • Tamte złe dni [w:] „Podkarpacie” nr 15/1986[69]
  • Złoty wiek sanockiego gimnazjum [w:] „Podkarpacie” nr 34/1986[70][71]
  • Artykuły w „Roczniku Sanockim” tom VI/1988:
    • Andrzej Szczudlik – robotnik i działacz (1900–1971) [w:] „Rocznik Sanocki” Tom VI/1988[72]
    • Włodzimierz Bańkowski – zasłużony pedagog sanockiego gimnazjum [w:] „Rocznik Sanocki” Tom VI/1988[73][74]
  • Tajna Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury w Sanoku (rękopis)[41]
  • Relacja [w:] Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944, 2012[75]

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. 1 2 CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1916/17 (zespół 7, sygn. 68). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 67.
  2. 1 2 3 4 Państwowe Gimnazjum Wyższe w Sanoku. Katalog główny, Rok 1918/1919. s. 253.
  3. 1 2 3 Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 303.
  4. 1 2 Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 216 (poz. 5).
  5. ↑ Władysław Chmielewski. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2020-04-17].
  6. 1 2 Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 279 (poz. 150).
  7. ↑ Teresa Chmielewska. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2020-04-17].
  8. ↑ Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 56 (poz. 97).
  9. ↑ Wanda Chmielewska. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2021-11-24].
  10. 1 2 Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 65 (poz. 150).
  11. ↑ Romcio Chmielewski. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2020-04-17].
  12. 1 2 Akta miasta Sanoka. Wykaz ulic i mieszkań w mieście Sanoku 1931 r. (zespół 135, sygn. 503). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 74.
  13. ↑ XXXVI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1922/1923. Sanok: 1923, s. 16.
  14. 1 2 3 4 Tadeusz Chmielewski: Z krainy wspomnień. Arbiter elegentiarum. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 270.
  15. ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2029-04-17].
  16. ↑ Chmielewski. Pamięci 1980 ↓, s. 92, 94.
  17. 1 2 Bandurka. Zdobycze 1963 ↓, s. 321.
  18. ↑ Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 309.
  19. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Jan Płowucha: Leksykon Hufca ZHP Kędzierzyn-Koźle Im. Władysława Platenorza. kedzierzynkozle.zhp.pl. [dostęp 2020-04-17].
  20. 1 2 Stachowicz. Tajne 1958 ↓, s. 83.
  21. 1 2 3 Sołtys. Tajna 1979 ↓, s. 96.
  22. 1 2 Brygidyn. San 1992 ↓, s. 120.
  23. 1 2 3 Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 312.
  24. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 47.
  25. ↑ Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 303-306.
  26. 1 2 3 Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 307.
  27. 1 2 3 4 Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 308.
  28. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 120, 163.
  29. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 281.
  30. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 163.
  31. ↑ Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 310.
  32. ↑ Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 308, 309.
  33. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 157.
  34. ↑ Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 309-310.
  35. ↑ Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 311.
  36. ↑ Sołtys. Tajna 1979 ↓, s. 96, 116.
  37. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 119.
  38. ↑ Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 311-312.
  39. 1 2 3 Zwalczanie Katolickich Organizacji Młodzieżowych w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławięcicach przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Koźlu w latach 1945–1951. wawrzeniecki.pl. [dostęp 2020-04-17].
  40. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 121.
  41. 1 2 Sołtys. Tajna 1979 ↓, s. 119.
  42. ↑ Walerian Bętkowski. Z przeszłości i teraźniejszości Zarszyna, Długiego i Nowosielec. „Rocznik Sanocki”. Tom I, s. 93, 1963.
  43. ↑ Mieczysław Przystasz. Powiat Sanocki w latach 1939–1947. „Rocznik Sanocki”. Tom II, s. 250, 1967.
  44. ↑ Sołtys. Tajna 1979 ↓, s. 86, 119.
  45. ↑ Jan Łuczyński, Edward Zając 62: Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1944). W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). 1980: Sanok, s. 62.
  46. 1 2 Chmielewski. Pamięci 1980 ↓, s. 93.
  47. ↑ Księga pamiątkowa obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku. 1980: Sanok, s. 159.
  48. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 121, 157.
  49. ↑ Strug. Zarys 2005 ↓, s. 106.
  50. ↑ Stachowicz. Tajne 1958 ↓, s. 84-85.
  51. ↑ Józef Stachowicz. Oświata, kultura i języka Jaćmierza i Bażanówki. „Rocznik Sanocki”. Tom II, s. 35, 1967.
  52. ↑ Sołtys. Tajna 1979 ↓, s. 79, 96, 97.
  53. ↑ Sołtys. Tajna 1979 ↓, s. 86-87.
  54. ↑ Bandurka. Zdobycze 1963 ↓, s. 321-322.
  55. 1 2 Strug. Zarys 2005 ↓, s. 107.
  56. ↑ Stachowicz. Tajne 1958 ↓, s. 92.
  57. ↑ Zofia Bandurka: Wykaz imienny zaproszonych i obecnych na Zjeździe – przygotowała mgr Zofia Bandurkówna. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 119.
  58. 1 2 Nekrolog. „Nasza Gazeta”. Nr 1, s. 2, Październik 1990. Towarzystwo Przyjaciół Sławęcic.
  59. ↑ Historia szkoły. slawiecice.edu.pl. [dostęp 2020-04-17].
  60. ↑ Żegnaj profesorze. „Gazeta Sławięcicka”. Nr 23, s. 7, Lipiec 1995. Towarzystwo Przyjaciół Sławęcic.
  61. ↑ Tadeusz Chmielewski. Andrzej Szczudlik – robotnik i działacz (1900–1971). „Rocznik Sanocki”. Tom VI, s. 279, 1988.
  62. ↑ Tadeusz Chmielewski. Włodzimierz Bańkowski – zasłużony pedagog sanockiego gimnazjum. „Rocznik Sanocki”. Tom VI, s. 285, 1988.
  63. ↑ Tadeusz Chmielewski: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 144–145.
  64. ↑ Tadeusz Chmielewski: Z krainy wspomnień. Mistrz tańców Witkaj. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 268.
  65. ↑ Tadeusz Chmielewski: Silva rerum. Studencie figle. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 322–323.
  66. ↑ Tadeusz Chmielewski. Bunkier X zamilkł. „Nowiny”. Nr 182, s. 3, 4 lipca 1971.
  67. ↑ Tadeusz Chmielewski. Wrześniowy bój. „Nowiny”. Nr 245, s. 3, 5 września 1971.
  68. ↑ Tadeusz Chmielewski: Sub specie aeternitatis. Pamięci kolegów – przyjaciół i towarzyszy partyjnych. W: Księga pamiątkowa obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku. 1980: Sanok, s. 91-95.
  69. ↑ Tadeusz Chmielewski. Tamte złe dni. „Podkarpacie”. Nr 15, s. 6, 10 kwietnia 1986.
  70. ↑ Tadeusz Chmielewski. Złoty wiek sanockiego gimnazjum. „Podkarpacie”. Nr 34, s. 9, 21 sierpnia 1986.
  71. ↑ Treść artykułu tożsama z artykułem pt. Włodzimierz Bańkowski – zasłużony pedagog sanockiego gimnazjum w „Roczniku Sanockim” VI/1988.
  72. ↑ Tadeusz Chmielewski. Andrzej Szczudlik – robotnik i działacz (1900–1971). „Rocznik Sanocki”. Tom VI, s. 279–283, 1988.
  73. ↑ Tadeusz Chmielewski. Włodzimierz Bańkowski – zasłużony pedagog sanockiego gimnazjum. „Rocznik Sanocki”. Tom VI, s. 285–288, 1988.
  74. ↑ Treść artykułu tożsama z artykułem pt. Złoty wiek sanockiego gimnazjum w „Podkarpaciu” 34/1986.
  75. ↑ Chmielewski. Relacja 2012 ↓, s. 303-312.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.