Trędownikowate
Ilustracja
Morfologia (dziewanna pospolita)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

trędownikowate

Nazwa systematyczna
Scrophulariaceae Juss.
Gen. Pl.: 117. 4 Aug 1789
Eremophila ionantha
Glycocystis beckeri
Myoporum tetrandrum
Namulnik brzegowy
Scrophularia glabrata

Trędownikowate (Scrophulariaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu jasnotowców (Lamiales). W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych (np. w systemie Cronquista z 1981) do rodziny tej zaliczano 275 rodzajów liczących około 5 tysięcy gatunków roślin. Zastosowanie badań molekularnych w poznaniu filogenezy spowodowało odkrycie polifiletycznego charakteru tak szeroko wydzielanej rodziny. Współcześnie systemy klasyfikacyjne roślin okrytonasiennych kompilowane przez Angiosperm Phylogeny Group (APG) wyróżniają w obrębie tej rodziny już tylko 58 rodzajów z około 1900 gatunkami[2]. Pozostałe rodzaje dawniej tu klasyfikowane zaliczane są do babkowatych (Plantaginaceae), zarazowatych (Orobanchaceae) i kilku mniejszych rodzin[3].

Zasięg przedstawicieli trędownikowatych obejmuje niemal cały świat z wyjątkiem okolic biegunów i zachodniej Afryki[2]. We florze Polski znajdują się jedynie trzy rodzaje w aktualnym ujęciu systematycznym trędownikowatych: trędownik (Scrophularia), dziewanna (Verbascum) i namulnik (Limosella)[4]. Przedstawiciele wielu rodzajów z tej rodziny są uprawiani jako rośliny ozdobne (np. alonzoa Alonsoa, budleja Buddleja, diascia Diascia, Eremophila, Freylinia, Leucophyllum, Myoporum, jawnostka Nemesia, fygelius Phygelius, trędownik Scrophularia, Sutera, dziewanna Verbascum, zaluzian Zaluzianskya). Gatunki drzewiaste z rodzajów Buddleja i Myoporum dostarczają także drewna[3].

Morfologia

Pokrój
Przeważnie zielne (jednoroczne i byliny) i krzewy, rzadko drzewa i pnącza[3].
Liście
Skrętoległe, czasem naprzeciwległe, rzadko okółkowe. Liście pojedyncze i pierzasto klapowane. U nasady bez przylistków z wyjątkiem budlei. Ogonki liściowe często oskrzydlone, u nasady połączone (jeśli naprzeciwległe). Blaszka całobrzega, karbowana lub piłkowana, rzadko z klapami lub liście z podwiniętymi brzegami, wrzosopodobne. U niektórych gatunków w liściach znajdują się gruczołowate zbiorniki z olejkami lub żywicami – wówczas liście są prześwitująco kropkowane[3].
Kwiaty
Obupłciowe, rzadko pojedyncze, na ogół zebrane w wierzchotki, a te w złożone kwiatostany wiechowate, groniaste, kłosokształtne lub główkowate. Kwiaty zwykle o symetrii grzbiecistej, rzadko promieniste. kielich z 2 do 5 działkami zrośniętymi u nasady, zwykle asymetrycznymi. Korona złożona z pięciu płatków (rzadko czterech) jest dwuwargowa, dzwonkowata, trąbkowata, czasem o wydłużonej rurce. Rzadko wykształcona jest ostroga (jedna lub dwie). Pręciki zwykle dwusilne – dwa dłuższe i dwa krótsze, czasem równej długości (wówczas są dwa, cztery lub jest ich pięć). Zalążnia górna, zbudowana jest z dwóch owocolistków (rzadko pojedynczego). Szyjka słupka jest pojedyncza i zakończona główkowatym, rzadziej rozwidlonym lub języczkowatym znamieniem[3].
Owoce
Wielonasienne torebki, rzadko jagody, pestkowce, orzeszki i rozłupnie[3].

Systematyka

Trędownikowate należą do rodzin, w których przypadku zastosowanie na wielką skalę badań genetycznych DNA w badaniach powiązań filogenetycznych spowodowało największe zmiany. Dawne systemy łączące w rodziny rośliny głównie na zasadzie podobieństwa morfologicznego okazały się w tym wypadku bardzo nietrafione. We współczesnych systemach do rodziny włączono spokrewnione rodzaje, które wcześniej nierzadko znajdowały się nawet poza rzędem jasnotowców, a klasyfikowane m.in. do rodzin: budlejowatych Buddlejaceae, Selaginaceae i Myoporaceae. Z kolei zaliczane wcześniej tu liczne rodzaje okazały się przynależeć do rodzin babkowatych Plantaginaceae, linderniowatych Linderniaceae, Calceolariaceae, Phrymaceae i Stilbaceae. Szacuje się, że przodkowie trędownikowatych wyodrębnili się ok. 69 milionów lat temu[3].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

Jedna z rodzin jasnotowców reprezentujących grupę astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych:

jasnotowce

Plocospermataceae


Carlemanniaceae

Oleaceae oliwkowate

Tetrachondraceae


Peltantheraceae

Calceolariaceae

Gesneriaceae ostrojowate

Plantaginaceae babkowate

Scrophulariaceae trędownikowate

Stilbaceae


Byblidaceae byblisowate

Linderniaceae linderniowate


Pedaliaceae połapkowate, sezamowate

Martyniaceae martyniowate

Acanthaceae akantowate

Bignoniaceae bignoniowate



Schlegeliaceae

Lentibulariaceae pływaczowate

Thomandersiaceae

Verbenaceae werbenowate

Lamiaceae jasnotowate

Mazaceae

Phrymaceae

Paulowniaceae paulowniowate

Orobanchaceae zarazowate

















Podział rodziny według APweb

Do rodziny zalicza się 58 rodzajów[5]:

  • Alonsoa Ruiz & Pav. – alonzoa
  • Ameroglossum Eb. Fischer et al.
  • Androya H. Perrier
  • Antherothamnus N.E.Br.
  • Anticharis Endl.
  • Aptosimum Burch. ex Benth.
  • Barthlottia Eb. Fischer
  • Basistemon Turczanowicz
  • Bontia L.
  • Buddleja L. – budleja
  • Camptoloma Benth.
  • Capraria L.
  • Chenopodiopsis Hilliard & B.L.Burtt
  • Colpias E.Mey. ex Benth.
  • Cromidon Compton
  • Dermatobotrys Bolus
  • Diascia Link & Otto – diascia
  • Diclis Benth.
  • Dischisma Choisy
  • Eremogeton Standl. & L.O.Williams
  • Eremophila R.Br.
  • Freylinia Colla
  • Glekia Hilliard
  • Globulariopsis Compton
  • Glumicalyx Hiern
  • Gosela Choisy
  • Hebenstretia L.
  • Hemimeris L.f.
  • Jamesbrittenia Kuntze
  • Leucophyllum Bonpl.
  • Limosella L. – namulnik
  • Lyperia Benth.
  • Manulea L.
  • Manuleopsis Thell. ex Schinz
  • Melanospermum Hilliard
  • Microdon Choisy (w tym Agathelpis Choisy)
  • Myoporum Forster f.
  • Nathaliella B. Fedtschenko
  • Nemesia Vent. – jawnostka, nemezja
  • Oftia Adanson
  • Peliostomum Benth.
  • Phygelius Benth. – fygelius, promyk
  • Phyllopodium Benth.
  • Polycarena Benth.
  • Pseudoselago Hilliard
  • Ranopisoa J.-F.Leroy
  • Rhabdotosperma Hartl
  • Russelia Jacquin
  • Scrophularia L. – trędownik
  • Selago L.
  • Stemodiopsis Engl.
  • Strobilopsis Hilliard & B.L.Burtt
  • Sutera Roth
  • Teedia Rudolphi
  • Tetraselago Junell
  • Trieenea Hilliard
  • Verbascum L. – dziewanna
  • Zaluzianskya F.W.Schmidt – zaluzian
Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina trędownikowate (Scrophulariaceae Juss.)[6].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 3 4 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-29] (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 7 Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 555-557. ISBN 978-1-84246-634-6.
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ List of Genera in SCROPHULARIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-01-24] (ang.).
  6. ↑ Crescent Bloom: Scrophulariaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-29]. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.