Scorpaenichthys marmoratus[1]
Ayres, 1854
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	skorpenokształtne
Podrząd	głowaczowce
Infrarząd	Cottales
Nadrodzina	Cottoidea
Rodzina	głowaczowate
Rodzaj	Scorpaenichthys Girard, 1854
Gatunek	Scorpaenichthys marmoratus
Synonimy
Hemipterus marmoratus Ayres,1854

Scorpaenichthys marmoratus – gatunek morskiej ryby promieniopłetwej, skorpenokształtnej, tradycyjnie zaliczanej do głowaczowatych (Cottidae), ale przez część ichtiologów zaliczana do monotypowej rodziny Scorpaenichthyidae lub rodziny Jordaniidae. Występuje na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych (USA) i Kanady, zasiedlając tam skaliste, muliste i piaszczyste tereny, ale również lasy wodorostów. Osiąga maksymalnie 99 cm długości ciała i wagę do 14 kg, a najdłużej żyjący okaz liczył 13 lat. Zwierzę to jest drapieżnikiem, polującym na inne ryby, skorupiaki oraz mięczaki. Złożona ikra jest strzeżona przez samca do czasu wylęgu. Nie znajduje się na liście IUCN.

Taksonomia

Gatunek został opisany zgodnie z zasadami binominalnego nazewnictwa gatunków w 1854 przez Williama Orville’a Ayresa jako Hemitripterus marmoratus, aczkolwiek oryginalna pisownia w opisie sporządzonym przez Ayresa brzmiała Hemitripteras^[2]. Autor zamieścił opis w czasopiśmie The Pacific^[2]. Holotyp nie został wskazany, a jako miejsce typowe podano stan Kalifornia w Stanach Zjednoczonych^[2]. Jednakże w tym samym roku Charles Frédéric Girard opublikował artykuł dotyczący tego samego gatunku, nazywając go Scorpaenichthys marmoratus^[2]. Artykuł Ayresa został opublikowany 8 września, a później nowa nazwa została ponownie opublikowana 22 września w czasopiśmie „Proceedings of the California Academy of Sciences” przez California Academy of Sciences (CAS), natomiast Girard opublikował swój nowy opis 6 października, więc Ayresa uznaje się za autora pierwszego opisu^[2] wedle opinii 1583 ICZN (1990)^[3]. Nazwa Scorpaenichthys wprowadzona przez Girarda została użyta jako nazwa nowego rodzaju ryby, do którego zaliczono właśnie Scorpaenichthys marmoratus, i tak pozostaje do dziś^[4].

Taksonomia opisywanej ryby jest skomplikowana i kontrowersyjna. Tradycyjnie gatunek jest zaliczany do głowaczowatych (Cottidae)^[5][6][1]. W pośmiertnie wydanej piątej edycji Fishes of the World Josepha Schieser Nelsona Scorpaenichthys marmoratus został zaliczony do monotypowej rodziny Scorpaenichtyidae^[7]. W. Leo Smith i Morgan S. Busby w swych badaniach filogenetycznych także uwzględniają tę rodzinę, która została wyłoniona z Cottidae i jest jedną z najbardziej bazalnych z podrzędu Cottoidea^[5]. William Neil Eschmeyer w swej bazie danych poświęconej taksonomii ryb, Catalog of Fishes, jak i FishBase^[8] zaliczają ten takson do rodziny Jordaniidae, obok Jordania zonope i Paricelinus hopliticus^[4]. Według tych dwóch źródeł Jordaniidae zawiera wtedy 3 monotypowe rodzaje. S. marmoratus jest jedynym przedstawicielem swojego rodzaju^[4].

Nazwa „Scorpaenichthys” jest połączeniem słów greckich oraz łacińskich^[8]. Pierwszy człon nazwy wywodzi się od łacińskiego tj. „Scorpaena” i określa rodzaj ryb z rodziny skorpenowatych (Scorpaenidae)^[6]. Odnosi się do skórnych płatków nad oczami, które nie tylko występują u S. marmoratus, ale również u skorpen^[6]. Drugi człon „ichthys” pochodzi z języka greckiego i oznacza dosłownie „rybę”^[8]. Epitet gatunkowy „marmoratus” oznacza „marmurkowany” i odwołuje się do plam rozmieszczonych po ciele zwierzęcia^[6].

Washington i współpracownicy (1984) dostarczyli pierwszej analizy filogenetycznej Cottoidei^[5]. Ich badanie, które krótko podsumowuje hipotetyczne stany apomorficzne, zostało oparte na niepublikowanym rękopisie Washingtona i Richardsona. Ta filogeneza oddzieliła ich Cyclopteridae (rozumiane jako Cyclopteridae + Liparidae) od pozostałych rodzin w Cottoidea. W Cottoidea Rhamphocottidae była grupą siostrzaną kladu Scorpaenichthys + Hemilepidotus^[5]. W badaniach z 2014 roku rodzina Scorpaenichthyidae stanowi grupę siostrzaną kladu złożonego z Agonidae i kladu obejmującego rodziny Cottidae i Psychrolutidae, które są wobec siebie siostrzane^[5]. Poniżej zaprezentowano kladogram z pracy, jaki uzyskali autorzy^[5]:

Badania Villablanca oraz Nakamura z 2008 roku wykazały, że gatunek grupuje 7 subpopulacji, z których sześć występuje na terenie Kalifornii, a jedna w Oregonie^[9]. Jednakże badania z Waszyngtonu wykazują 2 takie populacje z Kalifornii oraz jedną, odrębną, z Oregonu. W Monterey wykazuje się także rozszczepienie subpopulacji, acz ograniczenia danych sugerowały tylko dwie subpopulacje w Kalifornii i jedną w Oregonie^[9]. Od tego czasu nie przeprowadzono żadnych badań, które miałyby wyjaśnić strukturę genetyczną populacji oregońskich lub waszyngtońskich^[9].

Głowa ryby

Występowanie i siedlisko

Gatunek północno-wschodniego Pacyfiku. Zasięg jego występowania obejmuje obszar południowo-wschodnich wód Sitka na Alasce (na północy) po centralną Baja California w Meksyku (na południu)^[2].

Ryba denna^[8]. Żyje na głębokości od 0 do 200 m (wedle części źródeł do głębokości 82 m^[9], a według innych do 230 m), przy czym jest dość pospolity na terenach skalistych (rafach), mulistych, piaszczystych, ale także w miejscach występowania lasów wodorostów^[8]. Preferuje wody przybrzeżne^[9]. W badaniu z 2000 roku zbadano preferencje habitatu przez osobniki młodociane tego skorpenokształtnego; 5 ryb, wielkości maksymalnie 558 mm, pływały na głębokości 7,3 metra; osobniki mniejsze (osiągające zwykle 352 – 391 mm) preferowały pływać w płytszych warstwach toni^[10].

Morfologia

Jest to gatunek dużej ryby, określany w niektórych źródłach jako „największy głowaczowaty”^[11][9]. Największy okaz mierzył 99 cm długości całkowitej (TL)^[8]. Gatunek może ważyć do 14 kg, a najdłużej żyjący okaz liczył 13 lat^[8], aczkolwiek analiza otolitów wykazała, że samce mogą żyć do 17 lat, natomiast samice do 16 lat^[9]. Smukłe ciało^[12].

W płetwie grzbietowej cierni jest od 8 do 12, promieni miękkich jest zwykle od 15 – 18; płetwa odbytowa nie dzierżawi żadnego promienia twardego, a promieni miękkich jest zwykle 11 – 13^[8]. Płetwy tłuszczowej brak^[12]. Płetwy piersiowe bardzo duże, brak u nich promieni twardych, mają za to 15 promieni miękkich^[12]. Płetwy brzuszne są położone „na piersi”, mają jeden cierń każda i zwykle pięć promieni miękkich^[12]. Płetwa ogonowa prawie okrągła^[8]. Linia boczna nie jest przerywana^[12]. Kręgów jest 35^[8].

Łuski gęsto osadzone, prawie niewidoczne^[13]. Zwykle jasne plamy dobrze komponują się na oliwkowo-zielonym, brązowym, bądź szarym tle, co czyni rybę dobrze zakamuflowaną^[13]. Gatunek posiada 3 przydatki: jeden znajduje się na początku pyska, zaś dwa krzaczaste mieszczą się pojedynczo nad oczami^[13].

Młode osobniki mają kościste guzki, które występują również u gatunków z rodzaju Hemipterus^[14]. Cechują się pigmentowanym ciałem, lecz trzon ogonowy jest przezroczysty^[14].

Ekologia

Tryb życia

Samotnik^[9].

Niewiele wiadomo na temat wierności miejscu zamieszkania u tego gatunku. Wykazano, że odłowione, a następnie oznaczone 3 osobniki nie podejmowały wędrówek, pozostając w miejscu, w którym zostały odłowione^[11]. W badaniu polegającym na monitorowaniu przez 560 dni okazów S. marmoratus żyjących w okolicach platform wiertniczych w późniejszym czasie wykazano, że ryby za dnia pływały na stałej głębokości albo rzadko wędrowały w różnych partiach toni^[11]. Gatunek ten znany jest z migracji, ale nie wykazano u niego areału osobniczego^[11]. Zdolność S. marmoratus do powrotu do swojego miejsca zamieszkania jest poparta raportem o schwytaniu jednego osobnika, który następnie został translokowany w pobliżu jego pierwotnego miejsca schwytania, chociaż odległość między miejscem translokacji, a miejscem ponownego schwytania nie została podana^[11]. Oprócz tego gatunku podobne zachowania wykazują inne gatunki głowaczowatych – u Clinocottus analis oraz Oligocottus maculosus również twierdzono takie zachowanie, co sugeruje, że przedstawiciele Cottidae są „zżyci” z miejscem zamieszkania^[11].

Młode Sebastes chrysomelas czasem stanowią bazę pokarmową dla Scorpaenichthys marmoratus

Rozród i rozwój

Gniazda osiągają średnicę do 48 cm i mają 5 – 10 cm grubości^[9].

Gatunek rozmnaża się zarówno w miejscach naturalnych, jak i stworzonych przez człowieka^[9]. Występuje poligynia^[9]. Opierając się na obecności larw w planktonie i dojrzewaniu jajników u samic, ustalono czas tarła w Kalifornii na między listopadem, a marcem, ze szczytem w styczniu–lutym; tarło w Waszyngtonie rozpoczyna się w listopadzie, a kończy we wrześniu, ze szczytem w marcu i kwietniu; czas tarła w Oregonie, określony na podstawie próbek pobranych w Newport i Depoe Bay, jest bardziej zgodny z czasem w Waszyngtonie niż w Kalifornii. Okres tarła zależy również od szerokości geograficznej, bowiem samice z Kolumbii Brytyjskiej rozmnażają się przez cały rok^[9]. W sezonie rozrodczym występują dwa tarła. Samice magazynują część jaj na co najmniej jedno tarło w sezonie, a liczba dodatkowych tareł i liczba uwolnionych jaj zależy od energii dostępnej do rozmnażania, biorąc pod uwagę ograniczenia fizyczne i biologiczne (Lauth, 1989); dojrzałe samce rozmnażają się przez cały rok^[9].

Samce opiekują się złożem jaj^[9] i agresywnie ich bronią^[13]. Ikra S. marmoratus jest lepka i przykleja się do powierzchni, na której została osadzona^[9]; ma zwykle kolor zielonkawy, fiołkoworóżowy lub fioletowy^[13]. Średnica jednego ziarna to od 1,4 do 1,9 mm i zawiera od jednej do czterech kropelek tłuszczu (partia tłuszczu znajdująca się w woreczku żółtkowym)^[9]. Inkubacja jaj trwa od 25 do 49 dni, zwykle 34^[9]. Niewiele wiadomo o wpływie środowiska (temperatura, zasolenie) na rozwój jaj^[9].

Po wykluciu larwy mierzą 44 – 6,5 mm^[9]. Początkowo pływają w warstwie neustonu, 10 – 20 cm pod powierzchnią wody; są zabarwione, co prawdopodobnie jest adaptacją do dużego promieniowania ultrafioletowego charakterystycznego dla warstwy neustonu^[9]. Wchodzą w skład planktonu w czasie 3 – 4 miesięcy życia. Przechodzą metamorfozę przy długości 14 mm, wytwarzając wówczas promienie płetw oraz łuski. Pozostają jednak jeszcze pelagiczne, aż do osiągnięcia 35 mm długości ciała, chociaż w oregońskich badaniach odłowione młode (pelagiczne) osobniki osiągały długość 20 – 60 mm^[9].

Bentosowe osobniki młodociane są często spotykane np. w basenach pływowych^[9]. Należą do żarłocznych drapieżników żyjących w strefie pływów – środowisko to stanowi ich miejsce pobytu do czasu, aż wypłyną na przybrzeżne rafy^[9].

Martwy okaz wyrzucony na brzeg

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) nie sklasyfikowała tego gatunku i brakuje dla niego statusu (NE – Not Evaluated)^[8]. Gatunku nie uwzględniono w załącznikach Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami (CITES)^[8].

W XX wieku Scorpaenichthys marmoratus poławiano na niewielką skalę, aż do powstania przybrzeżnego łowiska w Los Angeles w Kalifornii pod koniec lat 80.^[11] Od 1994 roku wzrasta presja połowowa, a w latach 1996 – 1997 nastąpił 115% wzrost wyładunków tego gatunku^[10]. W 1998 roku S. marmoratus stał się jednym z najbardziej porządnych obiektów w połowach ryb, osiągając łączną wartość 152 MT o wartości około 1 miliona dolarów^[10]. W odpowiedzi na nadmierne połowy, w 1998 r. została uchwalona ustawa o zarządzaniu rybołówstwem przybrzeżnym, wprowadzając minimalny limit wielkości Scorpaenichthys marmoratus wynoszący 356 mm, który wszedł w życie w styczniu 1999 r.^[10] Z obserwacji wynika, że osobniki na terenach chronionych osiągają większe rozmiary ciała niż te, które występują na obszarach niechronionych, więc gatunek ten czerpie korzyści z ochrony ustanowionej przez MPAs^[11]. Obecnie jest on poławiany przez wędkarzy sportowców z brzegu, molo i łodzi, ale również przez płetwonurków^[8]. Czasami jest przypadkowo łapany przez kutry łowiące Sebastidae^[9].

Mięso tego gatunku uchodzi za dobre, ale ikra jest toksyczna i gwałtownie wywołuje zatrucia^[8]. Zaobserwowano, że unikają jej też ptaki i ssaki np. szopy pracze i wizony^[9].

Czasami Scorpaenichthys marmoratus trzyma się w publicznych akwariach^[8].

Przypisy