Przestawka, inaczej metateza (gr. μετάθεσις metáthesis)[1][2] – jeden z podstawowych zależnych procesów fonetycznych, polegająca na zmianie kolejności sąsiednich głosek[3].

Na przykład staropolskie błcha, ps. blъxa (porównaj lit. blusà, słow. blcha) dało pol. pchła z przestawieniem ch i ł. Dzięki temu uniknięto normalnej asymilacji i zrównania z formą czasownika pcha (porównaj jabłko [japko])[4].

Języki słowiańskie

Grupy TarT, TalT

U podłoża przestawki prasłowiańskiej grup typu TarT, TalT[5] legło prawo sylab otwartych wymaganych przez język prasłowiański (każda sylaba musiała się kończyć na samogłoskę). Zmiany były dla nagłosu uwarunkowane poprzez intonację wyrazową:

  • intonacja opadająca – cyrkumfleksowa, wynik przestawki o (arT → roT, np. arzьnъ → rożen) (alT → łoT, alkЪtь → łokieć)
  • intonacja wznosząca – akutowa, wynik przestawki a (arT → raT, armę → ramię) (alT → łaT, np. alkomъjь → łakomy)

Przestawka zachodziła także w śródgłosie. W takim wypadku wynikiem jest o, np. karva → krowa, galsЪ → głosy.

Grupy Tert, TelT

  • TerT → Tr`eT → TrzeT, np. dervo → dr`evo → drzewo
  • TelT → TleT, np. melko → mleko

Inne języki

W niektórych językach salisz przestawka służy do utworzenia tzw. aktualnej formy czasownika – odpowiednika angielskich czasów Continuous, np. w języku saanicz: ṮPÉX̱, w formie aktualnej ṮÉPX̱ – „rozpraszać”.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Władysław Kopaliński: metateza. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2018-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
  2. ↑ Henry George Liddell, Robert Scott: μετάθεσις. [w:] A Greek-English Lexicon [on-line]. [dostęp 2018-07-16]. (ang.).
  3. ↑ Polański 1999 ↓, s. 363.
  4. ↑ Polański 1999 ↓, s. 470.
  5. ↑ Z. Stieber, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.