Pniareczka różowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	żagwiowce
Rodzina	pniarkowate
Rodzaj	pniareczka
Gatunek	pniareczka różowa
Nazwa systematyczna
Fomitopsis rosea (Alb. & Schwein.) Kotl. & Pouzar Česká Mykologie 44(4): 235 (1990)

Hymenofor w miejscach uciśniętych ciemnieje

Pory

Pniareczka różowa, pniarek różowy (Rhodofomes roseus (Alb. & Schwein.) P. Karst.) – gatunek grzybów z rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae).

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Fomitopsis, Fomitopsidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowali w 1805 r. Johannes Baptista von Albertini i Lewis Schweinitz, nadając mu nazwę Boletus roseus^[1]. Później zaliczany był przez różnych mykologów do rodzajów Fomes, Placodes, Polyporus, Rhodofodes, Scindalma, Trametes, Ungulina. Synonimów nazwy naukowej ma ponad 20. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1990 r. Zdeněk Pouzar, przenosząc go do rodzaju Rhodofomes^[1][2].

Stanisław Domański i in. w 1967 r. nadali mu polską nazwę pniarek różowy. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten ma również inne nazwy polskie: huba różowa i żagiew różowa^[3]. Po przeniesieniu do rodzaju Rhodofomes nazwy te stały się niespójne z nazwą naukową. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała nazwę „pniareczka różowa”^[4].

Morfologia

Pokrój

Huba o wieloletnim, trwałym owocniku, zazwyczaj bokiem przyrośniętym do drzewa^[5].

Owocnik

Szerokość dochodzi do 8 cm, grubość do 3 cm. Zazwyczaj owocniki występują w grupach po kilka sztuk, czasami zrastając się z sobą. Maja kształt półkulisty lub kopytkowaty, czasami konsolowaty, wówczas ich hymenofor zbiega po podłożu. Powierzchnia nierówna, brodawkowata, u młodych okazów delikatnie owłosiona, u starszych naga. Czasami bywa popękana. Jest koncentrycznie bruzdowana. Początkowo ma barwę szaroróżową, potem jest coraz ciemniejsza – od purpurowo-brązowej do czarnej. Brzeg jest jaśniejszy (różowawy) i płonny (bez hymenoforu), u młodych okazów jest ostry, u starszych tępy i falisty^[5].

Miąższ

Twardy, korkowaty lub zdrewniały, podczas rozrywania ma strukturę kłaczkowato-włóknistą. Jest niewyraźnie pręgowany. W stanie surowym ma barwę łososioworóżową, po wysuszeniu brudno-cielistą^[5].

Hymenofor

Rurkowy, o barwie początkowo białoróżowej, później brudnocielistej. Po uciśnięciu ciemnieje. Rurki mają długość 5–7 mm i tworzą wiele niewyraźnych warstw. Pory rurek są kanciaste i drobne; na 1 mm mieszczą się 3–4 (wyjątkowo do 5) porów. Każdy z nich ma średnicę 0,1–0,3 mm, a ściany porów są grube. W starszych warstwach pory te przerośnięte są białą grzybnią. Hymenofor ma słaby, grzybowy zapach i gorzki smak^[5].

Cechy mikroskopowe

Zarodniki elipsoidalne lub cylindryczno-elipsoidalne, o rozmiarach 4,5–7 × 2–2,8 (średnio 5,8 × 2,3) μm, bezbarwne, cienkościenne, o gładkiej powierzchni. Podstawki o rozmiarach 11–15 × 5–6 μm, zgrubiałe, 4-sterygmowe. Cystyd brak. Nie występują chlamydospory. System strzępkowy zasadniczo dimityczny. Strzępki generatywne mają średnicę 1–2,5 μm, są bezbarwne, cienkościenne, luźno rozgałęzione, z przegrodami. Strzępki szkieletowe mają średnicę 1–5,5 μm, są bezbarwne lub z różowawym odcieniem, nierozgałęzione, o nieograniczonym wzroście, z wąskim światłem i grubościenne (ich ściany mają grubość do 2 μm). Strzępki łącznikowe nieliczne, o grubości 1–3 μm^[6].

Gatunki podobne

Jest łatwy do odróżnienia od innych hub ze względu na różowe zabarwienie hymenoforu i miąższu. Różowy hymenofor mają również małoporek miękki (Leptoporus mollis) i tzw. białak rozpostarty (Rhodonia placenta), ale ich owocniki nie są zdrewniałe, są jednoroczne i miękkie. Można też łatwo rozróżnić je próbą zapałkową; powierzchnia pniarka różowego w płomieniu zapałki topi się, podczas gdy wymienionych powyżej tylko zwęgla się^[5].

Występowanie i siedlisko

Występuje głównie na półkuli północnej: w Ameryce Północnej, Europie i Azji. Stwierdzono występowanie także na Grenadzie u wybrzeży Ameryki Południowej oraz w Australii^[7]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2020 r. podano 70 jego stanowisk^[8]. Jest dużo rzadszy od pniarka obrzeżonego, częsty jest jedynie w Puszczy Białowieskiej^[5]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek wymierający, którego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal działać będą czynniki zagrożenia^[9]. W latach 80. XX w. na skutek gospodarki leśnej usuwającej martwe drewno z lasów gospodarczych w Polsce zachowało się jedynie kilka stanowisk w parkach narodowych^[10]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Belgii, Niemczech, Holandii, Czechach, Litwie, Norwegii, Szwecji, Finlandii^[3]. W Polsce w latach 1995–2004 objęty był ochroną częściową, w latach 2004–2014 ochroną ścisłą, a od roku 2014 znów ochroną częściową^[8].

W Polsce spotykany jest w lasach, głównie świerkowych, lub mieszanych z udziałem świerka. Tylko sporadycznie pojawia się na innych drzewach: na sośnie i na wiązie^[5]. W Ameryce Północnej występuje również na drzewach z rodzajów daglezja, choina i żywotnik, w Skandynawii na olszy szarej i na topoli osice^[6]. Rozwija się na martwym drewnie w lesie, na leżących pniach i na pniakach. Obserwowano jego występowanie także na podkładach kolejowych, drewnie w kopalniach oraz na słupach^[5].

Znaczenie

Nadrzewny grzyb niejadalny,. Jest saprotrofem powodującym brunatną zgniliznę drewna^[5]. Występuje głównie na drzewach martwych, ale czasami również na żywych, jako ich pasożyt^[6].

Przypisy