Pesa Tramicus[1][2][3][4][5][6][7]
Ilustracja
Warszawski 120N na linii 35
Dane ogólne
Kraj produkcji

 Polska

Producent

Pesa

Miejsce produkcji

Bydgoszcz

Premiera

19-22 września 2006
(targi InnoTrans w Berlinie)

Lata produkcji

2005–2008

Dane techniczne
Liczba członów

3 - 5

Długość

20,22 m – 31,82 m mm

Szerokość

2350 mm
   +osłony wózków:
2 400 mm

Wysokość

3400 mm

Rozstaw wózków

11 600 mm

Rozstaw osi w wózkach

1800 mm

Moc silników

4 × 105 kW

Typ silników

Asynchroniczny

Napięcie zasilania

600 V DC

Wnętrze
Niskopodłogowość

100%

Wysokość podłogi

350-480 mm

Pesa Tramicus – jednoprzestrzenny, jednokierunkowy tramwaj niskopodłogowy, wyprodukowany w zakładach Pesa w Bydgoszczy. Jest to tramwaj o trzech (121N) lub pięciu (120N i 122N) członach połączonych przegubami harmonijkowymi. W latach 2005–2008 wyprodukowano w sumie 33 sztuki Tramicusa, które trafiły do Warszawy, Łodzi, Elbląga i Bydgoszczy. Owocem doświadczeń przy konstrukcji i eksploatacji tramwajów rodziny Tramicus stały się pojazdy Swing.

Historia

Geneza

Od II wojny światowej do końca XX wieku w Polsce był jeden główny producent tramwajów[uwaga 1] – firma Konstal z Chorzowa – która dostarczała wagony rodzin N, 13N, 102N i 105N[uwaga 2].

W latach 90. powstawały jeszcze nowe konstrukcje normalnotorowe mające niską podłogę, np. 112N czy 114Na, jednakże tylko w kilku egzemplarzach i nie powodowały one żadnych skoków jakościowych[8]. Ostatnie tramwaje w Chorzowie zostały wyprodukowane już przez Alstom w 2001 roku[7]. Od tamtego roku w Polsce nie produkowano wagonów tramwajowych, a polskie miasta unowocześniały tabor, sprowadzając go z zagranicy[7].

Zamiar wypełnienia luki na polskim rynku miały cztery przedsiębiorstwa – Alstom Konstal (bezpośredni spadkobierca Konstalu), Pesa Bydgoszcz (dawne ZNTK Bydgoszcz, zajmujące się naprawami oraz budową pojazdów kolejowych), FPS Cegielski z Poznania (zajmujący się między innymi budową taboru kolejowego) oraz Protram z Wrocławia (zajmujący się modernizacjami tramwajów)[9].

Spółka Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz weszła na rynek tramwajów w 2003 r. modernizując dwa wagony 805Na (oznaczenie po modernizacji 805Nm) będące własnością MZK Bydgoszcz[7]. Zmodernizowany pojazd był jednak bardzo awaryjny[10].

W 2005 r. Pesa przyjęła zamówienia na fabrycznie nowe tramwaje z Warszawy (120N) i Elbląga (121N)[6]. Pierwsze tramwaje z Bydgoszczy (Pesa 121N) zostały zbudowane i wprowadzone do eksploatacji w 2006[7]. Typ 120N został przekazany do eksploatacji w sierpniu 2007, a typ 122N w styczniu 2008 (homologację uzyskał 20 grudnia 2007[11]).

Zamówienia

  • 11 sierpnia 2005 – podpisanie umowy na dostawę 6 tramwajów typu 121N dla Elbląga[12],
  • 22 lutego 2006 – podpisanie umowy na dostawę 15 tramwajów typu 120N dla Warszawy[13],
  • 24 października 2006 – podpisanie umowy na dostawę 10 tramwajów typu 122N dla Łodzi[14],
  • 12 września 2007 – podpisanie umowy na dostawę 2 tramwajów typu 122N dla Bydgoszczy[15].

Rodzina Tramicus

Pierwsze tramwaje zbudowane w zakładach Pesa Bydgoszcz oferowane były pod wspólną marką Tramicus. Do tej rodziny należą Pesa 120N, Pesa 121N oraz Pesa 122N. Pięcioczłonowe Pesa 120N i Pesa 122N są niemal identyczną konstrukcją (różnicą jest przystosowanie do różnego rozstawu szyn) i mają wspólną numerację fabryczną[16]. Trójczłonowa Pesa 121N jest przystosowana (tak jak 122N) do metrowego rozstawu szyn.

Niezrealizowanym projektem jest Pesa 119N, która miała być trójczłonową konstrukcją normalnotorową, jednakże nikt jej nie zamówił[17].

Nazwy typów

Nazwa typu 120N to kontynuacja stosowanej od połowy lat 60. zasady oznaczania modeli tramwajów kolejnymi trzycyfrowymi liczbami i literą N. Serie zapoczątkowały wtedy Pafawag 101N (1968) i Konstal 102N (1967). Oznaczenia bezpośrednio poprzedzające 120N przeznaczono dla FPS 118N i Pesa 119N. Nazwa Pesa 122N, podobnie jak Pesa 121N, jest jednak pewną niekonsekwencją w stosunku do przyjętych reguł. Wagony wąskotorowe powinny dostać oznaczenie zaczynające się od cyfry 8. Biorąc pod uwagę, że Pesa 122N jest wąskotorową wersją Pesy 120N, to ten typ powinien być nazwany Pesa 820N[11].

Zakończenie produkcji

Po zrealizowaniu w 2008 dostaw 122N dla Bydgoszczy i Łodzi zaprzestano produkcji tramwajów rodziny Tramicus. W ofercie Pesy zostały one zastąpione rodziną Swing. Nowe tramwaje zostały zamówione m.in. do Warszawy[18], Bydgoszczy[19] i Łodzi[20], czyli miast, które wcześniej kupowały Tramicusy.

Konstrukcja

Typ Liczba
członów		 Długość Szerokość
pudła		 Masa Liczba
i moc silników		 Rozstaw
szyn		 Miejsca
siedzące		 Właściwości
120N531,82 m2,35 m43,4 t4 × 105 kW1435 mm63klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej przewóz osób na wózkach monitoring [1][21]
121N320,22 m2,35 m24,55 t4 × 105 kW1000 mm41przewóz osób na wózkach monitoring [1][6][21]
122N (Bydgoszcz)531,82 m2,35 m38,4 t[uwaga 3]4 × 105 kW1000 mm63klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej przewóz osób na wózkach monitoring [1][7][21][3]
122N (Łódź)531,82 m2,35 m38,4 t[uwaga 3]4 × 105 kW1000 mm63klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej przewóz osób na wózkach monitoring Internet bezprzewodowy [1][7][21][22][3]
klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej  – klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej   przewóz osób na wózkach  – przewóz osób na wózkach   monitoring  – monitoring   Internet bezprzewodowy  – bezprzewodowy dostęp do internetu

Pudło

Trójczłonowa Pesa 121N

Tramwaje Tramicus to konstrukcje modułowe. 121N posiada trzy człony, a 120N i 122N po pięć. W 121N na wózkach napędowych opierają się skrajne sekcje, a środkowy człon jest między nimi podwieszony. Pojazdy 120N i 122N posiadają dodatkowo dwa człony pośrednie, z których jeden posiada wózek toczny, a drugi jest podwieszony.

Skrajne człony posiadają po 1 sztuce pojedynczych drzwi o prześwicie 700 mm, a sekcje podwieszane po dwie pary dwuskrzydłowych drzwi o prześwicie 1300 mm[4]. 121N posiada w sumie 2 sztuki pojedynczych i 2 pary dwuskrzydłowych drzwi, a wersje pięcioczłonowe jeszcze 2 pary dwuskrzydłowych (w sumie 6 wejść).

Zewnętrzne poszycie jest zbudowane z elementów stalowych i laminatowych[21]. Tramicusy wyposażono w zderzaki z elastomerem przepływowym[4], mające zwiększony współczynnik pochłaniania energii[21], które przejmują całkowicie energię zderzenia przy prędkościach do kilkunastu km/h[4][21]. Kabina motorniczego tworzy klatkę bezpieczeństwa chroniącą kierującego w przypadku kolizji[4][21].

Projekt mechaniczny tramwajów rodziny Tramicus (119N-122N) wykonała spółka EC Engineering z Krakowa[23].

Wnętrze

Wnętrze przedziału pasażerskiego

Tramwaje Tramicus są w pełni niskopodłogowe. Przedział pasażerski jest jednoprzestrzenny, bezstopniowy[4] (maksymalny kąt pochylenia podłogi 9°[5]), wyposażony w elektryczne tablice informacyjno-kierunkowe[21]. Wewnątrz pojazdu zamontowano siedzenia w układzie 2+1 (w kierunku jazdy) w członach podwieszanych, a w członach z wózkami pod skosem w układzie 1+1[21]. Najmniejsza szerokość przejścia to 595 mm[5]. Tramwaje posiadają klimatyzację w kabinie motorniczego (moc chłodnicza 5,1 kW[2]), a typy 120N i 122N również w przedziale pasażerskim[21] (moc chłodnicza 22 kW[2]). Pojazdy są dostosowane do podróżowania osób na wózkach inwalidzkich (wysuwana rampa i wydzielona przestrzeń)[21].

Zasilanie

Tramwaj zasilany jest z sieci 600 V DC[4] za pomocą połówkowego pantografu (typ Fb 700, prod. Stemmann[24]) umieszczonego na dachu pierwszego członu. Napięcie z odbieraka doprowadzane jest poprzez odłącznik/uziemiacz oraz wyłącznik szybki do rozdzielni wysokiego napięcia[4] (typ RWN-500-600, prod. Medcom[25]). Wewnątrz niej znajduje się zespół zabezpieczeń i styczników sterujący zasilaniem podzespołów pojazdu[4].

Do zasilania silników trakcyjnych przeznaczone są cztery falowniki[4] (po jednym na silnik, typ FT-105-600, prod. Medcom[25]) wytwarzające za pomocą mostka tranzystorowego (IGBT[26]) trzy napięcia o zmiennej amplitudzie i częstotliwości[4]. Falowniki są sterowane za pomocą procesora sygnałowego z zastosowaniem modulacji szerokości impulsów[26]. Przekształtniki umieszczono na dachu pojazdu, po dwa moduły w jednym kontenerze.

Pozostałe urządzenia w 121N zasila jedna przetwornica statyczna[4] (typ PSM-18, prod. Medcom[25]), natomiast w 120N i 122N zainstalowanie dodatkowo klimatyzacji przedziału pasażerskiego[21] wymusiło zastosowanie drugiej przetwornicy statycznej[4] (typ PSM-60, prod. Medcom[25]). Dzięki temu powstał rezerwowy układ zasilania obwodów pomocniczych, który jest samoczynnie uruchamiany przez system sterowania przy awarii przetwornicy podstawowej. Przetwornice statyczne wytwarzają napięcie 24 V DC (pokładowe) i 3x400 V AC (pomocnicze)[4].

Napęd i hamowanie

Tramicusy posiadają po dwa wózki napędowe (skrajne)[4] typu 10NN (120N) bądź 12NN (121N i 122N). Wózki toczne zamontowane w 120N są typu 11NN, a w 122N typu 13NN. Producentem zastosowanych wózków jest Pesa Bydgoszcz[21].

Każda z osi wózków napędowych jest sprzęgnięta za pomocą przekładni osiowych (typ KSH 212, prod. Voith[27]) z silnikiem asynchronicznym[4] (typ DKCBZ 0211-4, prod. VEM Sachsenwerk[28][29][24]). Ważną możliwością jest zasilanie silników trakcyjnych z baterii 24 V do przemieszczania pojazdu w sytuacjach awaryjnych[4].

Hamowanie służbowe realizowane jest przez hamulce elektrodynamiczne, które pozwalają na bezpieczne zatrzymanie także w przypadku wjazdu tramwaju na zwarty odcinek sieci trakcyjnej[4][24]. W czasie hamowania elektrodynamicznego możliwa jest rekuperacja energii, która musi być zużyta przez inny tramwaj lub odebrana przez przystosowaną do tego podstację zasilającą. W przeciwnym razie, po osiągnięciu napięcia 780 V w sieci trakcyjnej, uruchamiany jest chopper hamowania wytracający nadmiar energii w rezystorach hamowania (RH: 2,4 W, 250 kW)[4]. W wózkach tocznych są hamulce tarczowe aktywne (hamowane przy wzroście ciśnienia w układzie hydraulicznym), uzupełniające w razie potrzeby hamowanie elektrodynamiczne. Każda z osi wózków napędowych posiada pasywny (siłą hamującą jest sprężyna) hamulec tarczowy wykorzystywany jako hamulec postojowy[4][24]. We wszystkich wózkach znajdują się hamulce szynowe. W sytuacjach awaryjnych wykorzystywane są jednocześnie hamulce wszystkich rodzajów[24].

Komputer sterujący

Układ napędowy i pozostałe podzespoły są kontrolowane za pośrednictwem magistrali CAN przez komputer znajdujący się w pierwszym członie. Najważniejsze informacje o pracy systemów i ewentualnych awariach są wyświetlane na panelu w pulpicie motorniczego[4]. Możliwy jest zdalny dostęp do komputera poprzez protokół GPRS[4][30].

W tramwajach Tramicus zastosowano cyfrowy system pomiaru prędkości i rejestracji parametrów przejazdu pojazdów szynowych ATM-RPS (prod. ATM PP Sp. z o.o.)[31].

Dane techniczne podzespołów

Przetwornice pomocnicze
Typ PSM-18 PSM-60
Napięcie wejściowe 40-900 V
Zakres funkcjonalności 360-1000 V
Moc całkowita 22 kVA 60 kVA
Wyjście DC 24 V, In=390 A
*termiczna kompensacja napięcia
*elektroniczne zabezpieczenie
(przeciążenie, zwarcie)
Stabilność napięcia DC <1%
Tętnienie napięcia DC <1 Vpp
(przy obciążeniu znamionowym)
Wyjście AC 3x400 V/12 kVA 3x400 V/50 kVA
Stabilizacja napięcia AC ≤±5%
Maksymalny prąd
przewodu neutralnego		 15 A 38 A
Sprawność ogólna >92%
Temperatura otoczenia -30 °C ÷ +40 °C
Stopień ochrony obudowy IP30
Wymiary (mm³) 450x1300x620 450x1300x1200
źródło:[4]
Silnik trakcyjny
Typ DKCBZ 0211-4FA[28][29][24]
Punkt pracy S1 S2-1h
Moc znamionowa 105 140 kW
Moment znamionowy 563,3 754,1 Nm
Prędkość znamionowa 1681 1772 obr./min
Prędkość maksymalna 4569 obr./min
Częstotliwość znamionowa 60 Hz
Napięcie znamionowe 430 V
Połączenie stojana gwiazda
Prąd znamionowy 190,0 238,2 A
cos φ 0,7948 0,8473
Sprawność 93,33 93,15 %
Masa 400±5% kg
Stopień ochrony IP55/IP65
Temperatura otoczenia -30 ÷ +40 °C
Klasa izolacji 200
Sposób chłodzenia samoprzewietrzalny, IC411
źródło:[4]


 

Falownik trakcyjny
Typ FT-105-600
Znamionowe napięcie zasilania 600 V +25%/-30% 600 V +30%/-30%
Napięcie pomocnicze (DC) 24 V +10%/-40% 24 V +30%/-40%
Prąd znamionowy 300 A 200 Arms
Wyjściowy prąd fazowy 190 Arms
Prąd maksymalny 400 Arms
Moc znamionowa 105 kW 100 kW
Częstotliwość 0-160 Hz 0-130 Hz
Częstotliwość PWM 3 kHz
Wytrzymałość izolacji 4 kV, 50 Hz przez 1 min 4 kV
Chłodzenie wymuszone wewnętrzne wymuszone powietrzne
Masa 400 kg 60 kg
Wymiary (mm³) 1200x450x1300 1296x450x1320
według:[4] według:[26]
Przekładnia
Typ KSH 212
Przełożenie 6,643
Prędkość
maksymalna		 4569 obr./min
Źródło[32]:


Eksploatacja

Państwo Miasto Przewoźnik Typ Lata dostaw Liczba
 Polska Elbląg ZKM Elbląg 121N 2006–2007 6 [33]
Warszawa Tramwaje Warszawskie 120N 2007 15 [33]
Łódź MPK Łódź 122N 2008 10 [33]
Bydgoszcz MZK Bydgoszcz 122N 2008 2 [33]
Łączna liczba: 33

Elbląg

121N w Elblągu

Umowę z Urzędem Miejskim w Elblągu na zakup 6 tramwajów niskopodłogowych 121N produkcji Pesa dla miejskiej spółki Tramwaje Elbląskie podpisano 11 sierpnia 2005[12]. Premiera tramwaju wyprodukowanego dla Elbląga miała miejsce w dniach 19-22 września 2006 na targach InnoTrans w Berlinie[34]. W październiku 2006 dostarczono pierwszy 121N do zamawiającego[6]. Tramwaj został wprowadzony do eksploatacji 21 grudnia 2006[6]. W tym samym dniu w Elblągu rozpoczęło się kursowanie tramwajów do nowej pętli przy ulicy Ogólnej[6]. Tramicusy miały obsługiwać jeżdżącą tam linię 4, jednak częste wykolejenia na torowisku w al. Grunwaldzkiej zmusiły do przeniesienia ich na inne trasy innych linii[6]. Wybrano linie 3 i 5 kursujące od pętli Ogólna do pętli Saperów[6]. Ostatni skład 121N został dostarczony w marcu 2007[6].

Tramwaje z rodziny Tramicus były pierwszymi niskopodłogowymi tramwajami w Elblągu[6].

30 sierpnia 2011 pojazd o numerze bocznym 404 poważnie ucierpiał w zderzeniu z ciężarówką[35]. Tramwaj był naprawiany w zakładach producenta w Bydgoszczy i powrócił do Elbląga 20 stycznia 2012[36].

20 czerwca 2012 tramwajowi 401 nadano nazwę Stanisław Wójcicki. Patron tramwaju jest honorowym obywatelem Elbląga[37]. Patronami pozostałych pięciu 121N zostali Ferdinand Schichau, Włodzimierz Sierzputowski, Aleksandra Gabrysiak, Czesław Klimuszko i Józef Karpiński[38]. Nazwiska zostały wybrane w głosowaniu[37].

Warszawa

120N w pierwotnych barwach
120N w ostatecznym malowaniu

22 lutego 2006 podpisano umowę na dostarczenie 15 fabrycznie nowych tramwajów Pesa 120N[13]. Tramwaje te zostały zakupione przez Warszawę dla Tramwajów Warszawskich jako część projektu Modernizacja trasy tramwajowej w Alejach Jerozolimskich na odcinku pętla Banacha – pętla Gocławek dofinansowanego przez Unię Europejską w ramach ZPORR[39].

16 lipca 2007 przywieziono lawetą pierwszy egzemplarz 120N do Warszawy. Rozładunek tramwaju nastąpił na terenie zajezdni Wola, a następnie przetransportowano go do zajezdni Mokotów[40]. Dwa dni później rozpoczęły się jazdy testowe tego tramwaju[41]. Dostawa nowych tramwajów uświetniła obchody stulecia tramwajów elektrycznych w Warszawie[42]. 20 sierpnia 2007 pierwszy 120N został zaprezentowany w zajezdni Mokotów, a następnie wyruszył na trasę linii 36[43]. Zakup tramwajów ze środków unijnych wymógł stosowanie ich tylko na torowiskach zmodernizowanych w tym samym projekcie (co odpowiada trasie linii nr 9[44]), ale ze względu na opóźnienia robót torowych Tramwaje Warszawskie uzyskały zgodę na czasowy przydział tych wagonów do innych tras[45]. 120N to pierwsze klimatyzowane tramwaje w Warszawie[46].

16 marca 2018 w jednym z tramwajów wykryto usterkę w jednym z trzech systemów hamowania – systemie hamowania elektrodynamicznego, w wyniku czego postanowiono tymczasowo wycofać wszystkie tramicusy z ruchu. Z tego powodu wszystkie tramwaje otrzymały nowe oprogramowanie oraz skierowano je na ponowne testy[47][48].

W listopadzie 2018 Tramwaje Warszawskie podpisały z Mennicą Polską umowę na dostawę nowych biletomatów do wszystkich tramwajów TW[49].

Malowanie

Tramwaje dostarczano do Warszawy w czerwono-szaro-czarnym malowaniu z żółtymi czworokątami. Wzór został wybrany przez Tramwaje Warszawskie i pracowników Pesy[50]. Nawiązywał on do tradycyjnych czerwono-żółtych barw warszawskich tramwajów i schematu malowania 121N dla Elbąga (obramowania drzwi)[50]. W 2009 komisja złożona z urzędników miejskich, poszukująca odpowiedniego schematu malowania dla nowozamawianych 186 tramwajów, postanowiła go zmienić i wdrożyć szare malowanie z czerwonymi dodatkami. Przemalowanie, rozliczone w ramach gwarancji na lakier, zlecono producentowi[51]. W nowych barwach, w połowie lipca 2009, jako pierwszy wrócił do Warszawy tramwaj nr 3113. Modyfikacja została jednak skrytykowana przez pasażerów i dziennikarzy, a kolor tramwajów ponownie zmieniony. Pod koniec lipca tego samego roku przemalowano skład 3103 na kolor żółty z dodatkiem czerwonego pasa wzdłuż linii dachu. Malowanie to zostało następnie zastosowane na pozostałych warszawskich Tramicusach i zaadaptowane do zamówionych później tramwajów Pesa Swing[52].

Łódź

Łódzki 122N

W Łodzi tramwaje typu 122N eksploatuje MPK Łódź. Tramicusy zostały zakupione do obsługi modernizowanej w latach 2007–2008 trasy Łódzkiego Tramwaju Regionalnego[53] na podstawie umowy podpisanej 24 października 2006[14]. Pierwszy tramwaj Pesa przyjechał do Łodzi 25 stycznia 2008, a 28 stycznia 2008, po przeprowadzeniu testów i jazd próbnych, został oficjalnie zaprezentowany[16] i przekazany przewoźnikowi[54]. Dostawa zbiegła się w czasie z otwarciem ŁTR[55]. Wagony z Bydgoszczy skierowano do obsługi głównej linii tego systemu, czyli nr 11[7]. W celu umożliwienia lokalizacji tramwaje zostały wyposażone w system śledzący pozycję przy wykorzystaniu sygnału GPS[55].

Pod koniec 2015 roku MPK doposażyło tramwaje w Internet bezprzewodowy[22].

Na przełomie 2019 i 2020 roku rozpoczęła się wymiana wózków w tramwaju nr 1853, który ze względu na awarię wózków był unieruchomiony od 2014 roku[56].

W październiku 2023 na tory wyjechał zmodernizowany siłami własnymi MPK tramwaj o numerze 2858. Modernizacja objęła m.in. układ mechaniczny hamulców tarczowych, oświetlenie, system informacji pasażerskiej, monitoringu i malaturę[57].

Bydgoszcz

122N w Bydgoszczy

Tramwaje Pesa 122N są także częścią taboru MZK w Bydgoszczy. Umowę na dostarczenie 2 pojazdów podpisano 12 września 2007[15], a pierwszy z zamówionych egzemplarzy zadebiutował 12 lutego 2008[58]. Dostawa drugiego uświetniła obchody 120-lecia bydgoskiej komunikacji miejskiej[59]. Tramicusy, oficjalnie przekazane MZK Bydgoszcz 4 marca 2008[60], są pierwszymi niskopodłogowymi tramwajami w tym mieście[7][58]. Początkowo miały służyć do obsługi linii 3[58], jednakże później służby zostały tak dobrane by te niskopodłogowce pojawiały się na całej sieci[7]. W dniach 23–26 września 2008 tramwaj Pesa 122N należący do MZK Bydgoszcz (numer boczny 365) był wypożyczony przez producenta na targi InnoTrans w Berlinie[10].

W Bydgoszczy odbywały się również próby tramwajów dostarczanych dla Łodzi[7].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Inni producenci (Stocznia Gdańska, Fabryka Wagonów „Świdnica” i Sanowag) dostarczyli niewielkie ilości wagonów pokrewnych z produkowanymi w chorzowskim Konstalu.
  2. ↑ To cztery najważniejsze rodziny, pozostałe serie były bardzo krótkie lub były jedynie modyfikacja powyższych.
  3. 1 2 Według innego źródła 43,4 t

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 106, 108, 109. ISBN 978-83-920784-6-3.
  2. 1 2 3 Tabor Tramwajowy | Tramwaje Warszawskie. tw.waw.pl. [dostęp 2013-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-13)].
  3. 1 2 3 Tabor Tramwajowy | MZK Bydgoszcz (mzk.bydgoszcz.pl). mzk.bydgoszcz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-14)]. [dostęp 2012-02-09].
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Marcin Jędryczka, Jarosław Oleszko, Marcin Pikul. Niskopodłogowe tramwaje z PESA Bydgoszcz. „Technika transportu szynowego”. 9/2007, s. 63-66. Emi-press Wydawnictwa Techniczne i Naukowe. ISSN 1232-3829. (pol.).
  5. 1 2 3 Uroczyste przekazanie pierwszego wagonu PESA dla ŁTR. mpk.lodz.pl, 2008-01-28. [dostęp 2012-03-16]. (pol.).
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Eliseusz Cesarczyk. Tramwaj typu 121N. „Świat kolei”. 3/2011, s. 46-47. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Piotr Tomasik. Tramwaje typu 122N w Bydgoszczy i Łodzi. „Świat kolei”. 1/2012, s. 46-47. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  8. ↑ K. Jacobson. Nieloty. „Świat kolei”. 4/2004, s. 9. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
  9. ↑ Tomasz Gieżyński. 30 lat seryjnej produkcji tramwajów generacji 105N. „Świat kolei”. 12/2004, s. 46-53. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  10. 1 2 Piotr Tomasik. Na trasie ciągle dwa Pesiaki. „Świat kolei”. 11/2008, s. 9. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  11. 1 2 Piotr Tomasik. 122N w Bydgoszczy. „Świat kolei”. 2/2008, s. 8. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  12. 1 2 Karol Wach: Z Bydgoszczy do Elbląga, czyli 121N już na trasie. infotram.pl, 2006-12-29. [dostęp 2016-02-04]. (pol.).
  13. 1 2 Karol Wach: Plany inwestycyjne Tramwajów Warszawskich. infotram.pl, 2006-03-06. [dostęp 2016-02-04]. (pol.).
  14. 1 2 Łódzkie MPK kupuje 10 tramwajów od PESA. pb.pl, 2006-10-24. [dostęp 2013-04-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-10)]. (pol.).
  15. 1 2 pesa.pl: Bydgoszcz: Podpisanie kontraktu na dostawę tramwaju i prezentacja jego wyglądu. infotram.pl, 2007-09-27. [dostęp 2016-02-03]. (pol.).
  16. 1 2 Łukasz Stefańczyk. Pesa 122N w Łodzi. „Świat kolei”. 3/2008, s. 8. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  17. ↑ Karol Wach: PESA na Trako. infotram.pl, 2007-11-27. [dostęp 2012-02-16]. (pol.).
  18. ↑ UM Warszawa: 229 mln zł na nowe tramwaje dla Warszawy. infotram.pl, 2012-07-03. [dostęp 2012-09-21]. (pol.).
  19. ↑ Bydgoszczanie pojadą Swingami. infotram.pl, 2011-03-22. [dostęp 2012-09-19]. (pol.).
  20. ↑ Wszystkie łódzkie Swingi skierowane na trasę WZ. infotram.pl, 2016-02-03. [dostęp 2016-02-03]. (pol.).
  21. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Prospekty na stronach producenta: 120N Warszawa, 121N Elbląg, 122N Bydgoszcz i 122N Łódź [dostęp 2012-02-09].
  22. 1 2 Jak działa internet w łódzkich tramwajach?. infotram.pl, 2016-01-21. [dostęp 2016-01-24]. (pol.).
  23. ↑ Ryszard Piech: EC Engineering – nie tylko stylizacja pojazdów szynowych. transinfo.pl, 2008-12-02. [dostęp 2012-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-10)]. (pol.).
  24. 1 2 3 4 5 6 Witold Talar, Budowa i działanie taboru tramwajowego materiały do szkolenia motorniczych, Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź Spółka z o.o., 13 marca 2009, s. 39-40, 55, 65, 95, 105 (pol.).
  25. 1 2 3 4 Nowy tramwaj niskopodłogowy. Medcom Sp. z o.o, 2006-11-28. [dostęp 2012-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-19)]. (pol.).
  26. 1 2 3 FT-105-600 Falownik Trakcyjny. medcom.com.pl. [dostęp 2012-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)].
  27. ↑ Pojazdy szynowe - Referencje. Voith Turbo sp. z o.o.. [dostęp 2012-02-28]. (pol.).
  28. 1 2 System Solutions Transportation. vem-group.com. [dostęp 2014-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-25)]. (ang.).
  29. 1 2 Impulse 01-2007. vem-group.com. [dostęp 2013-05-06]. (ang.).
  30. ↑ ATM-RPS – Prezentacja. ATM Avionics Division, 2011-10-18. [dostęp 2015-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-07)]. (pol.).
  31. ↑ ATM-RPS4 Prędkościomierze/rejestratory Z funkcją kontroli dostępu do pojazdu. ATM Avionics Division. s. atmavio.pl. [dostęp 2012-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-21)]. (pol.).
  32. ↑ Budowa 121N. transportszynowy.pl. [dostęp 2012-03-06]. (pol.).
  33. 1 2 3 4 Marek Graff. Nowy tabor tramwajowy w Polsce. „Technika Transportu Szynowego”. 7-8/2015, s. 46-63. Emi-press. ISSN 1232-3829.
  34. ↑ Marek Rabsztyn. InnoTrans 2006 w Berlinie. „Technika transportu szynowego”. 10/2006. Emi-press Wydawnictwa Techniczne i Naukowe. (pol.).
  35. ↑ Zderzenie tramwaju i samochodu ciężarowego. elblag.wm.pl, 2011-08-30. [dostęp 2012-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-12)]. (pol.).
  36. ↑ Witold Sadowski: „Ogórek” wrócił z warsztatu. Elbląska Gazeta Internetowa portEL.pl, 2012-01-20. [dostęp 2012-03-05]. (pol.).
  37. 1 2 Stanisław Wójcicki został pierwszym patronem elbląskiego tramwaju. info.elblag.pl, 2012-06-20. [dostęp 2014-09-25]. (pol.).
  38. ↑ ZKM Elbląg, RW: Elbląg: ruszył kolejny tramwaj z patronem. kurier-kolejowy.pl, 2012-08-29. [dostęp 2012-08-29]. (pol.).
  39. ↑ Modernizacja trasy tramwajowej w Al. Jerozolimskich odcinek pętla Banacha – pętla Gocławek - O projekcie. Tramwaje Warszawskie. [dostęp 2012-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-26)]. (pol.).
  40. ↑ M. Stiasny. Nowości na stołecznych torach. „Świat kolei”. 9/2007, s. 9. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  41. ↑ Tramwaje Warszawskie. tramwar4.republika.pl. [dostęp 2012-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-13)]. (pol.).
  42. ↑ Roman Kozak. Warszawski Tramwaj Elektryczny ma już 100 lat!. „Koleje Małe i Duże”. 1/2008, s. 18–19. Katowice: Apland. ISSN 1641-117X.
  43. ↑ Karol Wach: Warszawski 120N już w ruchu liniowym. infotram.pl, 2007-09-09. [dostęp 2012-09-21]. (pol.).
  44. ↑ 9 – linia tramwajowa. ZTM Warszawa, 2012-05-29. [dostęp 2012-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-08)]. (pol.).
  45. ↑ Marcin Stiasny. Pierwszy 120N w ruchu. „Świat kolei”. 10/2007, s. 8. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
  46. ↑ Ponad 37% warszawskich tramwajów ma klimatyzację. InfoTram.pl, 2013-07-04. [dostęp 2013-07-05]. (pol.).
  47. ↑ Tramwaje Warszawskie wycofały z ruchu najstarsze Pesy ze względów bezpieczeństwa. transport-publiczny.pl, 2018-03-16. [dostęp 2018-03-17]. (pol.).
  48. ↑ Warszawa: Tramicusy – najstarsze Pesy – wracają do ruchu. transport-publiczny.pl, 2018-06-08. [dostęp 2018-09-19]. (pol.).
  49. ↑ Wszystkie warszawskie tramwaje w biletomatami. infotram.pl, 2018-11-14. [dostęp 2018-11-27].
  50. 1 2 Karol Wach: „Ten tramwaj to nowa jakość w Warszawie”. Rozmowa z Krzysztofem Karosem – Prezesem Zarządu Spółki Tramwaje Warszawskie. infotram.pl. [dostęp 2012-03-05]. (pol.).
  51. ↑ Karol Wach: Tramwaj(e) Warszawski(e) zrobiony(e) na szaro. infotram.pl, 2009-07-20. [dostęp 2012-03-05]. (pol.).
  52. ↑ Jacek Modrzejewski. Warszawa – awantura o malowanie. „Świat kolei”. 10/2009, s. 9. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
  53. ↑ Łukasz Stefańczyk. Ruszyła budowa ŁTR. „Świat kolei”. 9/2007, s. 8-9. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  54. ↑ Uroczyste przekazanie pierwszego wagonu Pesa dla ŁTR. infotram.pl, 2008-01-29. [dostęp 2013-04-20]. (pol.).
  55. 1 2 Łukasz Stefańczyk. ŁTR wystartował. „Świat kolei”. 10/2008, s. 8-9. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  56. ↑ Rusza wymiana wózków w łódzkim Tramicusie [online], infotram.pl [dostęp 2020-05-03] (pol.).
  57. ↑ Pierwsza zmodernizowana Pesa Tramicus wyjeżdża na tory w Łodzi [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2024-01-29] (pol.).
  58. 1 2 3 Piotr Tomasik. Jest i w Bydgoszczy!. „Świat kolei”. 4/2008, s. 8. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  59. ↑ Piotr Tomasik. 120 urodziny w Bydgoszczy. „Świat kolei”. 8/2008, s. 9. Emi-press. ISSN 1234-5962.
  60. ↑ Karol Wach: Przekazanie tramwaju 122N dla MZK w Bydgoszczy. infotram.pl, 2008-03-12. [dostęp 2012-09-21]. (pol.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.