Okrzyn jeleni
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

laser

Gatunek

okrzyn jeleni

Nazwa systematyczna
Laser archangelica (Wulfen) Spalik & Wojew.
Taxon 65: 579 (2016)[3]
Synonimy
  • Laserpitium archangelica Wulfen
  • Laserpitium chironium Scop.[3]
Baldach złożony w czasie owocowania

Okrzyn jeleni[4] (Laser archangelica (Wulfen) Spalik & Wojew.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Rośnie w górach środkowej i południowo-zachodniej Europy. W Polsce stwierdzono jego występowanie tylko w Karpatach i to tylko w dwóch miejscach: na Babiej Górze (skąd podawany jest od dawna) oraz na Malinowskiej Skale w Beskidzie Śląskim (stwierdzony w 2003 r.)[5].

W masywie Babiej Góry okrzyn jeleni występuje na północnych stokach góry, z reguły w trudno dostępnych miejscach w strefie górnej granicy lasu, w większości pomiędzy 1350 a 1400 m n.p.m.[6] Największe skupiska znajdują się pod Sokolicą, w dolinie Markowego Potoku (gdzie schodzi on aż poniżej Górnego Płaju, tj. do ok. 1050 m n.p.m.)[7]. Rośnie też pod Kępą, poniżej Izdebczysk i na Borsuczych Skałach. Stanowisko w dolinie Cylowego Potoku nie zostało potwierdzone[5]. W 2015 r. na czterech wyżej wymienionych stanowiskach naliczono łącznie 182 osobniki tego gatunku[8].

Stanowisko w Beskidzie Śląskim znajduje się na wysokości 965–990 m n.p.m., na stromym stoku doliny Potoku Malinowskiego, w obszarze rozległego, aktywnego osuwiska wytworzonego na łupkowym podłożu[9].

Morfologia

Łodyga
Gruba, bruzdowana, sięgająca blisko 2 m wysokości, silnie kosmato owłosiona. Ma puste międzywęźla i wyraźne węzły[5].
Liście
Dwu- lub trzykrotnie pierzaste, z rozdętymi pochwami. Na dolnej stronie szorstko owłosione. Poszczególne listki jajowate z klinowatą nasadą i nierówno ząbkowanymi brzegami. Końcowe listki 3-klapowe[10].
Kwiaty
Drobne, białe lub różowawe, zebrane w baldach złożony złożony z 10–20 (rzadko więcej) szorstko owłosionych promieni[5].
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na dwie niełupki, barwy brunatnej.

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina, hemikryptofit. Po wykiełkowaniu przez kilka lat nad ziemią widoczne są tylko okazałe liście, zebrane w przyziemną rozetę. Po wydaniu owoców roślina obumiera. Rozmnaża się tylko przez nasiona. W czasie badań przeprowadzonych w latach 1983–1995 w ogrodzie w Zawoi pod Babią Górą stwierdzono, że kiełkuje 48–58% nasion. Wykiełkowane siewki najwcześniej zakwitły po 4 latach (1–9% siewek), najliczniej w piątym (4–31%) i szóstym roku (9–42%). Ostatnie zakwitły dopiero w 10 roku życia. Jeden osobnik wytwarza 4–15 tysięcy nasion. Są ciężkie i rozsiewają się samorzutnie w niewielkiej odległości od macierzystej rośliny (barochoria)[5].
Siedlisko
Na Babiej Górze rośnie w jarzębinowych zaroślach oraz w zaroślach kosodrzewiny i ziołorośli w reglu górnym i na jego granicy z kosodrzewiną[5]. Na Malinowskiej Skale w strefie regla dolnego w ziołoroślach reprezentowanych przez zespół parzydła leśnego i omiegu górskiego Arunco-Doronicetum austriaci oraz zespół lepiężnika białego Petasitetum albi, a także w jaworzynie karpackiej Sorbo aucupariae-Aceretum pseudoplatani[9].

Zagrożenie i ochrona

Kategorie zagrożenia gatunku:

Na Babiej Górze w latach 2001–2002 naturalne skupiska okrzynu jeleniego liczyły od kilku do kilkudziesięciu okazów. Znajdują się w ściśle chronionych obszarach Babiogórskiego Parku Narodowego, na dokładkę w miejscach oddalonych od szlaków turystycznych i trudno dostępnych. Zabezpieczone są więc przed zniszczeniem przez ludzi. Mogą jednak zaniknąć w wyniku naturalnych procesów, np. w wyniku zarośnięcia ich siedlisk przez zarośla lub las. Zagrażają im także występujące na Babiej Górze osuwiska skalne oraz zgryzanie pędów przez jelenie.

Stanowisko na Malinowskiej Skale również znajduje się z dala od dróg i ścieżek leśnych. W 2003 r. rosło tutaj 8 osobników kwitnących i kilkadziesiąt płonnych[5]. W roku 2011 zaobserwowano tu 37 osobników, w tym 4 kwitnące. Siedlisko zajmowało obszar ok. 9 arów[9].

Symbolika

Okrzyn jeleni został uznany za symbol Babiogórskiego Parku Narodowego. Uprawiany jest w Ogrodzie Roślin Babiogórskich w Ośrodku Edukacyjnym Babiogórskiego Parku Narodowego w Zawoi Markowej[14].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. 1 2 Laser archangelica (Wulfen) Spalik & Wojew., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-11-05].
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 106, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008, s. 273–275. ISBN 978-83-89648-71-6.
  6. ↑ Florian Celiński, Teofil Wojterski: Szata roślinna Babiej Góry, w: "Park narodowy na Babiej Górze. Przyroda i człowiek". Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 83-01-04137-4.
  7. ↑ Teofil Wojterski: Babia Góra. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
  8. ↑ Mażul Maciej. Babiogórski Park Narodowy w 2015 r., W: "Wierchy" R. 81 (2015), Wyd. Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, Kraków 2017, ISSN 0137-6829, s.190-193
  9. 1 2 3 Parusel Jerzy B.: Okrzyn jeleni w województwie śląskim, w: "Przyroda Górnego Śląska" nr 97, jesień 2019, s. 16
  10. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  11. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  12. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  13. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
  14. ↑ Danuta Ptaszycka-Jackowska (red.): Światy Babiej Góry. Zawoja: Babiogórski Park Narodowy i Wydawnictwo "Grafikon", 2001. ISBN 83-88744-02-X.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.