| Morganucodonta | |
| Kermack et al., 1973 | |
| Okres istnienia: trias późny–jura środkowa | |
 Megazostrodon (Muzeum Historii Naturalnej w Londynie) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| (bez rangi) | ssakokształtne |
| Rząd |
morganukodonty |
Morganukodonty (Morganucodonta) – rząd wymarłych ssakokształtnych, obejmujący rodziny Morganucodontidae oraz Megazostrodontidae. Morganukodonty wywodziły się od cynodontów i były kladem bazalnym dla ssaków. Zamieszkiwały Europę, Azję, Afrykę i Amerykę Północną. Większość zaliczanych do tej grupy taksonów żyła w późnym triasie i wczesnej jurze, a jeden rodzaj (Wareolestes) żył jeszcze w środkowej jurze. Możliwymi przedstawicielami rodziny są także: środkowojurajski rodzaj Klamelia oraz wczesnokredowy Purbeckodon[1].
W zależności od przyjętej systematyki morganukodonty mogą być włączane do szerzej definiowanych ssaków bądź też zaliczane nie do węziej definiowanych ssaków, a raczej do bazalnych Mammaliaformes, który to klad definiuje się jako wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodka morganukodontów, Docodonta, Hadrocodium i grupy koronnej ssaków[2].
Do morganukodontów zalicza się kilkanaście gatunków[2] grupowanych w obrębie 16 rodzajów, co czyni je najliczniejszym rzędem wczesnych ssaków. Do rodziny Morganucodontidae zalicza się rodzaj Morganucodon z gatunkiem typowym M. watsoni i ponadto obejmujący M. heikuopengensis, M. oehleri, M. peyeri. Rodzina Megazostrodontidae zawiera rodzaj Megazostrodon z gatunkiem typowym M. rudnerae i ponadto z M. chenali. Rodzaju Brachyzostrodon z gatunkiem typowym B. coupatezi i kolejnym B. maior nie zalicza się do żadnej rodziny, podobnie jak Paceyodon z gatunkiem P. davidi oraz również monotypowego Rosierodon anceps czy Paikasigudodon z gatunkiem typowym nazywanym uprzednio Kotatherium yadagirii[3].
Zwierzęta te cechowały się czaszką o cechach mieszanych, zarówno nawiązujących do niessaczych cynodontów, jak i przypominających spotykane u Sinoconodon i Adelobasileus, mieszczącą większy niż u ich przodków mózg z dobrze rozwiniętymi ośrodkami węchu i słuchu. Miały pojedynczą dużą kość budującą żuchwę (kość zębowa) o trzech dobrze rozwiniętych wyrostkach: dziobiastym, kątowym i stawowym, jednak łączącą się z resztą czaszki jeszcze za pomocą podwójnego stawu. Bocznie znajdował się charakterystyczny dla ssaków staw skroniowy wtórny pomiędzy wyrostkiem kondylarnym a panewką na kości łuskowej, podczas gdy przyśrodkowo od niego mieścił się inny staw, tworzony przez kości kość kwadratową i stawową. Uzębienie było heterodontyczne, z rozróżnieniem na siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce, przy czym zęby policzkowe miały po 2 korzenie. Podczas ontogenezy rozwijały się 2 zestawy zębów: mleczne i stałe (uzębienie difiodontyczne). Ciało było wydłużone[4].
Morganukodonty zamieszkiwały w czasie od epoki triasu późnego przez jurę wczesną do środkowej lądy odpowiadające dzisiejszym kontynentom Europy, Azji i Ameryki Północnej[2]. Wiodły najprawdopodobniej nocny tryb życia, posługując się głównie węchem i słuchem. Prawdopodobnie rozwinęły owadożerność bądź wszystkożerność, zapewne utrzymywały stałą temperaturę ciała. Przypuszcza się, biorąc pod uwagę 2 zestawy zębów, że młode mogły żywić się mlekiem matki, choć nie istnieją pewne dowody potwierdzające tą hipotezę[5].
Przypisy
- ↑ P. M. Butler, D. Sigogneau-Russell, P. C. Ensom. Possible persistence of the morganucodontans in the Lower Cretaceous Purbeck Limestone Group (Dorset, England). „Cretaceous Research”. 33 (1), s. 135–145, 2012. DOI: 10.1016/j.cretres.2011.09.007.
- 1 2 3 Fostowicz-Frelik 2020 ↓, s. 47.
- ↑ M. Debuysschere, E. Gheerbrant, R. Allain, Earliest known European mammals: a review of the Morganucodonta from Saint-Nicolas-de-Port (Upper Triassic, France), „Journal of Systematic Palaeontology”, 13 (10), 2015, s. 825-855 (ang.).
- ↑ Fostowicz-Frelik 2020 ↓, s. 47-48.
- ↑ Fostowicz-Frelik 2020 ↓, s. 48.
Bibliografia
- Łucja Fostowicz-Frelik, Filogeneza, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).