Monstera
Ilustracja
monstera Adansona
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

obrazkowate

Podrodzina

Monsteroideae

Rodzaj

monstera

Nazwa systematyczna
Monstera Adans.
Fam. Pl. 2: 470 (1763)
Typ nomenklatoryczny

Monstera adansonii Schott[3]

Synonimy
  • Tornelia Gut. ex Schott
  • Serangium Wood ex Salisb.[4]

Monstera (Monstera Adans.) – rodzaj pnączy z rodziny obrazkowatych, obejmujący 37 gatunków pochodzących z Ameryki Środkowej i Południowej, od Meksyku do Boliwii i Brazylii. Monstera Adansona została introdukowana do Portoryko, a monstera dziurawa na Seszelach i Wyspach Towarzystwa[4].

Morfologia

Pokrój
Rosłe pnącza o dużych, charakterystycznych liściach, osiągające nawet 20 metrów wysokości[5].
Łodyga
Długie i grube łodygi pnące, tworzące w węzłach korzenie powietrzne[6]. Tkanki tych roślin zawierają liczne trichosklereidy, które są odpowiedzialne za ich drewnienie[7].
Morfologia monstery perforowanej
Monstera dziurawa na stanowisku naturalnym
Liście młodociane monstery dziurawej
Liście dojrzałe monstery dziurawej
Kwiatostan monstery dziurawej
Owocostan monstery perforowanej
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe, naprzemianległe. Liście właściwe wierzchołkowo kolankowate, tworzące zwykle długą pochwę, trwałą, wysychającą do postaci błony lub odpadającą. Blaszki liściowe całobrzegie, asymetryczne, podłużne do jajowato-eliptycznych, często wyraźnie perforowane w wyniku programowanego obumierania niektórych komórek[8], rzadziej pierzastodzielne. Kształt liści młodocianych jest inny niż dojrzałych, nie są one nigdy perforowane. Nerwacja pierwszorzędowa pierzasta, zbiegająca się do żyłki marginalnej, drugorzędowa równoległo-pierzasta lub siatkowata (np. Monstera dubia), dalsza siatkowata. Liście młodych roślin często ściśle przywierają do pnia drzewa[7].
Kwiaty
Roślina tworzy w każdym rozgałęzieniu od jednego do kilku kwiatostanów, typu kolbiastego pseudancjum, na pędach kwiatostanowych krótszych od ogonków liściowych. Pochwa kwiatostanu jajowata do podłużno-jajowatej, o zaostrzonym wierzchołku, łódko-kształtna i trochę zwinięta u nasady, wewnątrz biała do różowej. Kolba siedząca, niemal cylindryczna, nieco krótsza od pochwy, pokryta obupłciowymi kwiatami pozbawionymi okwiatu, jedynie u nasady pokryta prątniczkami. Kwiaty zbudowane z 4 wolnych pręcików i pojedynczej zalążni. Pręciki o spłaszczonych nitkach i podłużno-eliptycznych pylnikach, otwierających się przez podłużną szczelinę. Zalążnia pryzmatyczna, odwrotnie jajowata do eliptycznej, dwukomorowa, z 2 anatropowymi zalążkami w każdej komorze, powstającymi z osiowo-bazalnych łożysk. Szyjka słupka masywna, szersza od zalążni, zakończona okrągłym, podłużno-eliptycznym lub równowąskim znamieniem[7].
Owoce
Miąższowate jagody zawierające od 1 do 3 nasion. Nasiona odwrotnie jajowate do eliptycznych, spłaszczone, o gładkiej łupinie. Zarodek duży, bielmo nieobecne[7].
Gatunki podobne
Przedstawiciele plemienia Monstereae, od których różnią się budową kwiatów[7]. Wiele gatunków monster jest podobnych do roślin z rodzaju filodendron, również w tym przypadku różnice morfologiczne dotyczą kwiatostanów[9].

Biologia i ekologia

Rozwój
Wieloletnie, wiecznie zielone hemiepifity, zwykle pnące się po pniach drzew lub głazach (np. monstera dziurawa, z wiekiem drewniejące do postaci lian[7]. W okresie kwitnienia rośliny wykorzystują mechanizm termogenezy, podnosząc temperaturę kwiatostanu nawet o 15 °C powyżej otoczenia[10]. Kwiaty monstery zapylane są przez pszczoły bezżądłowe z rodzaju Trigona oraz żukowate[11].
Siedlisko
Wilgotne lasy równikowe oraz lasy mgliste[7]. Monstera dziurawa często występuje na stanowiskach palm z rodzaju sabal, które wykorzystuje jako podporę[12].
Cechy fitochemiczne
Tkanki tych roślin, w szczególności korzenie powietrzne i niedojrzałe owoce, zawierają w idioblastach kryształy szczawianu wapnia. Ugryzienie, żucie lub spożycie tych roślin może wywołać ostrą reakcję zapalną śluzówki jamy ustnej i układu pokarmowego, a kontakt soku z oczami, ich poważne podrażnienie[13]. Owoce monstery dziurawej zawierają wysokie stężenie amin aromatycznych, dopaminy i tyraminy[14].
Liczba chromosomów 2n = 60 (24, 48, 56, 58, 70)[7].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Należy do plemienia Monstereae[15], podrodziny Monsteroideae, rodziny obrazkowatych (Araceae), rzędu żabieńcowców (Alismatales) w kladzie jednoliściennych (ang. monocots)[2].
Podział rodzaju według Madisona (1977)[7]
  • sekcja Monstera
  • sekcja Marcgraviopsis
  • sekcja Echinospadix
  • sekcja Tornelia
Gatunki[4]

Nazewnictwo

Toponimia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskiego słowa monstrum (potwór, dziwadło) i odnosi się specyficznej perforacji liści wielu gatunków z tego rodzaju[5].
Nazwy rodzajowe
Rodzaj znany jest w Polsce pod spolszczoną nazwą łacińską „monstera”. Pod tą nazwą opisany został już w Botanice Szczególnej Czerwiakowskiego w roku 1852[16]. W późniejszych pracach z przełomu XIX i XX wieku oprócz nazwy „monstera” podawana była obocznie nazwa „zlenna”[17][18], która jednak nie przyjęła się.

Zastosowanie

Owocostany monstery dziurawej
Monstera Adansona w uprawie
Rośliny lecznicze
Napar z liści i korzeni powietrznych monstery dziurawej jest stosowany w leczeniu artretyzmu. Odpowiednio przygotowane korzenie tej rośliny służą też jako remedium na ukąszenia węży[14].
Rośliny spożywcze
Owocostany monstery dziurawej (ang. ceriman), przypominające wydłużoną szyszkę, osiągające długość 30 cm i średnicę 6 cm, są jadalne i bardzo cenione w Ameryce. Mogą być spożywane jedynie po pełnym dojrzeniu, kiedy jagody osiągają żółtawą barwę i łatwo schodzi z nich skórka. Owoce nie w pełni dojrzałe są silnie piekące z uwagi na zawartość kryształów szczawianu wapnia. Kremowo-biały miąższ jagód jest bardzo delikatny i słodki, przypomina w smaku banana i ananasa lub piña coladę. Jest składnikiem deserów, sałatek owocowych i lodów[14].
Wartość odżywcza
Owoce monstery dziurawej
(100 g)
Wartość energetyczna 309 kJ (73,7 kcal)
Białka 1,8 g
Węglowodany 16,2 g
Tłuszcze 0,2 g
Woda 77,9 g
Dane liczbowe na podstawie: Jules Janick i Robert E. Paull: The encyclopedia of fruit & nuts, 2008[14]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[19]
Rośliny ozdobne
Monstera dziurawa jest jedną z najpopularniejszych roślin pokojowych, uprawianą na całym świecie przede wszystkim ze względu na atrakcyjne, perforowane liście, osiągające długość 1 metra. Gatunek ten został introdukowany do uprawy w 1840 roku i obecnie jest częściej spotykany poza miejscem naturalnego występowania, gdzie jest rzadki[10]. Oprócz monstery dziurawej w uprawie spotyka się mniej rosłe gatunki, np. Monstera dubia, monstera perforowana, o spiczastych, silnie perforowanych liściach, oraz Monstera acuminata, o blaszce liściowej nie większej niż 10–25 cm.
Inne zastosowania
Korzenie powietrzne monstery dziurawej są surowcem do produkcji koszy i lin[14].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-26] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-10-26]. (ang.).
  4. 1 2 3 Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-10-26]. (ang.).
  5. 1 2 Adolf Engler, Kurt Krause. Araceae-Monsteroideae. „Das Pflanzenreich”. 37, s. 97-117, 1908. Adolf Engler. (łac.).
  6. ↑ Paul C. Standley. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 31, s. 29-32, 1944. (ang.).
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Simon J. Mayo, Josef Bogner, Peter C. Boyce: The Genera of Araceae. Eleanor Catherine (ilustr.). Kew: The Trustees, Royal Botanic Gardens, 1997, s. 135-138. ISBN 1-900347-22-9. OCLC 468572283. (ang.).
  8. ↑ H. Arunika et al.. Programmed cell death and leaf morphogenesis in Monstera obliqua (Araceae). „Planta”. 221, s. 607–618, 2005. DOI: 10.1007/s00425-005-1545-1. (ang.).
  9. ↑ Margot Schubert: Mieszkamy wśród kwiatów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991, s. 268. ISBN 83-09-00563-6.
  10. 1 2 David J. Mabberley: The plant-book: a portable dictionary of the vascular plants. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 1997, s. 556. ISBN 0-521-41421-0. (ang.).
  11. ↑ Marc Gibernau. Pollinators and Visitors of Aroid Inflorescences. „Aroideana”. 26, 2003. (ang.).
  12. ↑ Jiří Haager: Mieszkanie w kwiatach : moje hobby. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992, s. 73, 213. ISBN 83-7066-343-5.
  13. ↑ David W. Nellis: Poisonous plants and animals of Florida and the Caribbean. Sarasota, Fla: Pineapple Press, 1997, s. 150. ISBN 1-56164-111-1. (ang.).
  14. 1 2 3 4 5 Jules Janick i Robert E. Paull (red.): The encyclopedia of fruit & nuts. Wallingford: CABI, 2008, s. 77-78. ISBN 978-0-85199-638-7. (ang.).
  15. ↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. (ang.).
  16. ↑ Ignacy Rafał Czerwiakowski: Botanika Szczególna. T. 2: Opisanie róslin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1852, s. 372. (pol.).
  17. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion ródzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 570. (pol.).
  18. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2. : Słownik łacińsko-polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 365. (pol.).
  19. ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.