II Rzeczpospolita

Urodził się 10 lutego 1922^[1] we wsi Chłopy o charakterze polskim w rodzinie chłopskiej^[2]. Był synem Jana (1897-1975, dzięki wstawiennictwu związanego ze wsią Chłopy Macieja Rataja od 1922 służący jako funkcjonariusz Policji Państwowej w Komisariacie przy ulicy Kurkowej 14 we Lwowie^[3]) i Karoliny (1900-1984)^[4][5]. Miał brata Zdzisława (ur. ok. 1931)^[6] i siostrę Weronikę (ur. ok. 1925, nauczycielka, zamężna z oficerem LWP doc. dr. Antonim Przenicznym)^[7].

Od 1929 uczył się w czteroletniej szkole wiejskiej, a od klasy piątej uczył się dalej we Lwowie (gdzie pracował jego ojciec) w Szkole Powszechnej im. Stanisława Staszica, zamieszkując w tym czasie w bursie księży Ormian^[8]. Po szóstej klasie kontynuował edukację w Gimnazjum Klasztoru oo. Bernardynów w Radecznicy, działającym przy tamtejszej bazylice, z zamysłem późniejszego wstąpienia do seminarium w Leżajsku^[9]. Ukończywszy pierwszą klasę gimnazjalną zaprzestał naukę w Radecznicy^[10]. W 1938 jego rodzina wybudowała dom, położony w położonym w odległości około 3 km od Chłopów przysiółku (osiedlu) Dziki Garb nieopodal Podhajczyków na obszarze powiatu rudeckiego^[11]. Po odejściu z Radecznicy zamieszkał z rodzicami i siostrą we Lwowie przy ulicy Łyczakowskiej 106 i tam kontynuował naukę: najpierw w siódmej klasie gimnazjum przy ul. Torosiewicza, potem w I klasie gimnazjum (ponownie)^[12]. W trakcie nauki we Lwowie został harcerzem^[13]. W trakcie nauki we Lwowie uprawiał też sport (boks, ciężką atletykę, zapasy), był członkiem klubu „Sokół”^[14]. Od początku 1938 mieszkał z ojcem i siostrą przy ulicy Leśnej (matka wyjechała na gospodarstwo)^[15]. W czerwcu 1939 zdał egzamin wstępny do Liceum Pedagogicznego we Lwowie^[16].

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 uczestniczył w obronie Lwowa jako harcerz-ochotnik w szeregach Ochotniczego Batalionu Akademickiego (w walkach o miasto uczestniczył też jego ojciec)^[17]. Po nastaniu okupacji sowieckiej od 29 września 1939 uczył się w szkole pedagogicznej (Piedagogiczeskoje Ucziliszcze tzw. Ped-Szkoła tj. w dotychczasowym Liceum Pedagogicznym przy ulicy Dwernickiego), gdzie ukończył kształcenie 21 czerwca 1941 uzyskując tytuł atiestata początkowej szkoły (tj. w przeddzień ataku Niemiec na ZSRR^[18]. Jeszcze w październiku 1939 przystąpił do Związku Walki Zbrojnej (za sprawą Jana Rolińskiego) i wykonywał we Lwowie zadania na rzecz organizacji^[19]. Podczas trwania okupacji sowieckiej żył we Lwowie wraz z siostrą Weroniką^[20]. W lutym 1940 przybył ze Lwowa do rodzinnego domu po żywność i wtedy wraz z bliskimi 20 lutego 1940 został zabrany przez Sowietów, po czym zbiegł z transportu w drodze saniami na stację w Komarnie^[21]. Jego krewnych tj. matkę, dziadków i brata Zdzisława deportowano wówczas w głąb ZSRR (w tajdze na rejonie krasnojarskim brat stracił wzrok, a dziadkowie zmarli z wycieńczenia)^[22]. W kwietniu 1940 aresztowano jego ojca, osadzono w Brygidkach, po czym skazano na karę 25 lat i deportowano do kopalni złota na Kamczatce (po odzyskaniu wolności był sierżantem w armii gen. Andersa, a w 1947 wrócił do Polski)^[22].

Po nastaniu okupacji niemieckiej we Lwowie Marcin Drozd opuścił miasto we wrześniu 1941 i zamieszkał w rodzinnym domu w Podhajczykach (od 1940 do tego czasu mieszkała tam ukraińska rodzina Bracio z Bachórzca), podejmując się uprawy ziemi w rodzinnym 20-hektarowym gospodarstwie^[23]. W kwietniu 1942 został skierowany do pracy przymusowej w Baudienst we Lwowie i przydzielony do robót na stacji kolejowej w Skniłowie^[24]. Stamtąd zbiegł pociągiem i przez Koropuż wrócił do siostry w rodzinnej wsi^[25]. Dwa miesiące później został zatrzymany w swoim domu, po czym doprowadzony przez ukraińskiego policjanta do pobliskich Rudek, skąd miał być odtransportowany do obozu pracy we Lwowie i tam sądzony, jednak w czasie odjazdu oddalił się nie powstrzymywany (w akcji konwojowania uczestniczył gestapowiec Humeniuk), po czym powrócił do domu^[26].

We wsi w 1942 wstąpił do Armii Krajowej (według różnych wersji zwerbowany przez chor. Michała Pucha lub Wojciecha Krzesaja ps. „Czwarty”)^[27]. W 1943 pozostawał członkiem AK w Chłopach, gdzie należał do wiejskiej samoobrony^[28]. We wsi Buczały był członkiem ochrony w trakcie odbioru zrzutów broni drogą lotniczą z Wielkiej Brytanii^[28]. W kwietniu 1943 został ostrzeżony przez sąsiadkę-Ukrainkę Anielę Kurylak o planowanym ataku na ich gospodarstwo, po czym skrył się wraz z siostrą Weroniką, a tuż po tym ich zabudowania zostały podpalone przez ich ukraińskich sąsiadów w ramach tzw. rzezi wołyńskiej (zabili oni także wspomnianą Ukrainkę za ostrzeżenie Drozdów)^[29]. Następnie, z uwagi na ciążący na nim wyrok wydany przez UPA był zmuszony opuścić rodzinną wieś^[30].

W pociągu relacji Sambor–Lwów poznał Kazimierę Koźma z Nowotańca pod Sanokiem, do której przeprowadził się w lipcu 1943 i zamieszkał w domu jej ojca Władysława^[31]. Tam także szukał kontaktów z AK i BCh^[32]. W czasie nadejścia frontu wschodniego na początku sierpnia 1944 ewakuował się z okolicznymi mieszkańcami do lasów Tokarni^[33]. W tym rejonie zetknął się z oddziałem partyzanckim AK pod dowództwem mjr. Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin”, lecz nie został przyjęty przez tegoż w szeregi jednostki z uwagi na plan rychłego jej rozwiązania^[34]. 12 sierpnia 1944 wraz z 40 innymi osobami został pojmany przez Niemców i jako zakładnik był przetrzymywany wpierw przez trzy dni w folwarku dworu w Woli Sękowej, a potem w Rymanowie, skąd po dwóch dniach zbiegł i wrócił do Nowotańca^[35]. 5 listopada 1944 w kościele św. Mikołaja w Nowotańcu wziął ślub z Kazimierą^[36][37][38]. Następnego dnia jako poborowy Ludowego Wojska Polskiego wyruszył do Szkoły Oficerskiej w Przemyślu, skąd po przeszkoleniu został wysłany na front w składzie 2 Dywizji 1 Armii WP^[39]. W 1945 brał udział w operacji berlińskiej^[40]. Został ranny^[39].

Polska Ludowa

W stopniu podporucznika po wojnie

Po zakończeniu wojny zamieszkał z żoną w Sanoku^[39]. Poszukując pracy w 1945 został przyjęty do pracy w Straży Więziennej w więzieniu w Sanoku na stanowisko zastępcy naczelnika ds. polityczno-wychowawczych, które sprawował przez trzy kolejne lata^{[41][42][43][44]}. Brał udział w walkach z bandami, prowadzonymi przez władze Polski Ludowej^[45] (według własnej relacji w walce wyzwoleńczej^[46]). W 1947 pod Odrzechową uczestniczył w zakończonej niepowodzeniem akcji sanockiej Milicji Obywatelskiej pod dowództwem komendanta Jana Hnatuśki, wymierzonej przeciw banderowcom z UPA^[47]. W 1947 mieszkał przy ulicy Świerczewskiego 4^[48]. Także w 1947 zaocznie ukończył naukę w Liceum Pedagogicznym w Brzozowie, nostryfikując świadectwo ukończenia rosyjsko-ukraińskiej szkoły we Lwowie z 1941^[45][49][50]. Ukończył też 6-miesięczny kurs pedagogiczny prowadzony przez Józefa Stachowicza, stacjonarny 6-miesięczny kurs z zakresu rachunkowości i finansów przy Gimnazjum Handlowym w Sanoku^[49] oraz kształcenie w Szkole Rolniczej w Nowosielcach^[51]. W okresie pracy w więziennictwie został członkiem działaczem Polskiej Partii Robotniczej^[52]. Po zwolnieniu ze służby naczelnika więzienia Henryka Grygo na początku 1948 został jego następcą^[53]. Ostatecznie obaj, wskutek donosu innego funkcjonariusza placówki Bernarda Lewandowskiego, zostali dyscyplinarnie zwolnieni ze służby (Drozd rozkazem z 29 listopada 1948 i ukarany 14-tygodniowym aresztem^[54], opuścił służbę z dniem 31 stycznia 1949)^[55][56]. Obu zarzucono różne przewinienia służbowe, zachowania niezgodne z ówczesnym ustrojem komunistycznym i postępowania sprzyjające więźniom^[55], zaś Drozdowi także wydanie ówczesnemu funkcjonariuszowi Antoniemu Żubrydowi dwojga aresztantów w czasie jego zbiegnięcia ze służby 8 czerwca 1945^[57].

Na początku 1949 zamieszkiwał w Sanoku przy ulicy Grzegorza 3^[58]. Otrzymał 7-hektarowe gospodarstwo w podsanockich w Olchowcach^[59]. Prowadził też gospodarstwo rolne podsanockich Stróżach^[60]. Został przewodniczącym oddziału Związku Młodzieży Wiejskiej^[61][62]. W 1949 był podporucznikiem LWP^[63]. Od 1 lutego 1949 pracował na posadzie referenta ofertowo-prawnego w dziale inwestycyjnym Kopalnictwa Naftowego w Sanoku, gdzie został także kierownikiem i inspektorem ds. inwestycji^[64]. Był zatrudniony na stanowisku głównego księgowego i kierownika działu administracji w Państwowym Ośrodku Maszynowym nr 13 w Sanoku (według własnej relacji od 1948 do 1950)^[65]. Był też wiceprezesem Spółdzielni Budowlano-Remontowej w Sanoku^[66]. Z pracy w sanockim kopalnictwie został skierowany na studia w kierunku finansów i rachunkowości w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Katowicach, które ukończył w zakresie I i II stopnia w 1953 z tytułem magistra (wraz z nim Zdzisław Stropek, z którym mieszkał tamże, a potem przyjaźnił się)^[67]. W okresie studiów pełnił funkcję przewodniczącego Związku Studenckiego Polskich oraz kierownika stołówki akademickiej z ramienia Zakładów Gastronomicznych „Społem” w Katowicach^[68]. Uczestniczył też w trzyletnim seminarium doktoranckim przy Katedrze Rachunkowości WSE i napisał dysertację pt. Bodźce ekonomiczne czynnikiem rozwoju przedsiębiorstwa przemysłowego (promotorem był prof. Józef Szyrocki)^[69]. Ukończył też korespondencyjne dwuletnie Studium Efektywności Inwestycji na Uniwersytecie Warszawskim^[69].

Od 1953 do 1955 był prezesem Powiatowego Związku Gminnej Spółdzielnia (PZGS) „Samopomoc Chłopska” w Sanoku^[70][45][71]. Od maja 1955 był zatrudniony na praktyce szkoleniowej w Oddziale Narodowego Banku Polskiego w Sanoku, gdzie potem był inspektorem wydziału kredytów, a od września 1955 do 1961 sprawował stanowisko naczelnika Wydziału Kredytów Przemysłu i Planowania w Oddziale Wojewódzkim NBP w Rzeszowie^[45][72][73]. Stamtąd czerwcu 1961 został oddelegowany na stanowisko zastępcy przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie, które sprawował do 1964^[74]. Z ramienia PZPR pełnił mandat radnego WRN w Rzeszowie; był wybierany w 1961^[75][76], w 1965^{[77][45][78][79]}, w 1969^[80][81][82], w 1973^[83] i pełnił mandat do 1975^[84]. Po przekształceniach terytorialno-administracyjnych i utworzeniu województwa krośnieńskiego w 1975 został radnym WRN w Krośnie^[85]. 20 czerwca 1975 jako przewodniczący Komisji Gospodarki Komunalnej, Komunikacji i Łączności został wybrany także członkiem Prezydium WRN^[86].

Gmach byłego Oddziału NBP / BDK w Sanoku

Po zakończeniu kadencji w Prezydium rzeszowskiej WRN powrócił do Sanoka (w Olchowcach w połowie 1947 zamieszkali na gospodarstwie jego rodzice)^[87]. We wrześniu 1965 został dyrektorem Oddziału NBP w Sanoku, funkcjonującego w budynku przy ul. Tadeusza Kościuszki 4, w którym zamieszkał na drugim piętrze^[88][89]. W ramach restrukturyzacji od 1 lutego 1989 oddział NBP został przekształcony w oddział Bank Depozytowo-Kredytowego z/s centrali w Lublinie, a jego dyrektorem nadal pozostawał M. Drozd do 30 czerwca 1991 tj. do czasu odejścia na emeryturę^[90][91]. Jednocześnie był członkiem zarządu Centrali BDK w Lublinie^[92].

Był przewodniczącym Komisji Ekonomicznej Komitetu Miejskiego PZPR w Sanoku^[93]. Zasiadł w Miejskim Komitecie Frontu Jedności Narodu w Sanoku^[94]. Był radnym Powiatowej Rady Narodowej w Sanoku i członkiem Prezydium^[95]. Został wybrany radnym Miejskiej Rady Narodowej (MRN) w Sanoku w 1984 i jako radny senior prowadził obrady inauguracyjne kadencji 1984-1988^[96] oraz został przewodniczącym Komisji Prawa i Porządku Publicznego^[97][98]. W ramach MRN został wówczas kierownikiem Inspekcji Robotniczo-Chłopskiej (IRCh)^[99]. W 1988, nie dysponując mandatem radnego MRN w Sanoku, został dokooptowany do składu Komisji Rozwoju Gospodarczego i Finansów^[100]. W latach 70. i 80. pełnił funkcję komendanta miejskiego rejonowej jednostki (później komendanta rejonowego sztabu) Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej w Sanoku^{[101][102][103][104][105][106][107]}. 19 września 1987 został członkiem Komitetu Społecznego ORMO w Sanoku^[108]. Uzyskał stopień oficerski kapitana rezerwy Wojska Polskiego^[109].

Na początku lat 50. był korespondentem z Sanoka dla dziennika „Nowiny Rzeszowskie”^[110]. Publikował też w czasopismach „Konfrontacje”^[111], „Gazeta Sanocka – Autosan”^{[112][113][114]}, „Podkarpacie”^[115]. Dysponując wykształceniem pedagogicznym równolegle z pracą w banku dodatkowo przez 15 lat był zatrudniony jako nauczyciel kontraktowy w niepełnym wymiarze godzin w Zespole Szkół Ekonomicznych w Sanoku, wykładając mechanizację prac obrachunkowych oraz rachunkowość i finanse^[116][117]. Prywatnie utrzymywał stosunki towarzyskie z gen. Zygmuntem Berlingiem i był przez niego odwiedzany w Sanoku^[118]. Za jego sprawą oraz prof. Kazimierza Secomskiego był kandydatem na wiceministra Handlu Wewnętrznego, czemu przeszkodziła tragiczna śmierć Edwarda Sznajdera w 1978^[119]. W latach 70. był członkiem Społecznego Komitetu Budowy Ośrodków Sportowych w Sanoku i objął w tym gremium funkcję kierownika finansowego^[120].

III Rzeczpospolita

W wyborach samorządowych 1994 bez powodzenia ubiegał się o mandat radnego Rady Miasta Sanoka startując z listy SLD^[121][122]. W 2010 był członkiem Powiatowej Rady SLD w Sanoku^[123]. Nazwisko Marcina Drozda pojawiło się na liście Wildsteina, upublicznionej na początku 2005^[124].

Z żoną Kazimierą (1924-2008, nauczycielka i lektorka KM PZPR w Sanoku) miał dwóch synów: Krzysztofa (inżynier mechanik, pilot, zamieszkały w Stanach Zjednoczonych) i Marka (ur. ok. 1950, doktor medycyny, laryngolog w Sanoku)^[125]. Po rodzicach objął gospodarstwo w Olchowcach^[126]. Tam zamieszkiwał przy ulicy Przemyskiej^[127]. Był autorem książki pt. Sanok. Przemysł i Gospodarka (1980)^[128]. Jego bratanicą jest Katarzyna Drozd-Duda (inżynier budownictwa środlądowego), która skłoniła go do spisania wspomnień^[129]. Spisane przez niego Wspomnienia były publikowane najpierw cząstkowo (np. w 2011)^[130], a po zebraniu ich w 2014 wydrukowane przez Drukarnię Piast Kołodziej w Sanoku i wydane w tym mieście w całości w 2015^[131]. Zmarł 23 lutego 2016. Urna z prochami Marcina Drozda spoczęła na Cmentarzu Olchowieckim w Sanoku 4 marca 2016 po ceremonii świeckiej.