Ludwig Hermann Karl Hahn

Zdjęcie z lat 30
SS-Standartenführer
Data i miejsce urodzenia	23 stycznia 1908 Eitzen
Data i miejsce śmierci	10 listopada 1986 Ammersbek
Przebieg służby
Lata służby	1933–1945
Formacja	Allgemeine SS
Jednostki	Reichssicherheitshauptamt Sicherheitsdienst i Sicherheitspolizei Gestapo Einsatzgruppen
Stanowiska	referent SD-Hauptamt zastępca szefa hanowerskiego Gestapo szef weimarskiego Gestapo dowódca Einsatzkommando 1/I szef Sipo i SD dystryktu krakowskiego GG pełnomocnik Reichsführera przy ambasadzie Rzeszy w Bratysławie dowódca grupy operacyjnej SD w Grecji szef Sipo i SD dystryktu warszawskiego GG dowódca Einsatzgruppe L pełnomocnik RSHA przy Grupie Armii Wisła szef sztabu Wyższego Dowódcy SS i Policji Drezna szef Sipo i SD Północnej Westfalii
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa kampania polska kampania bałkańska powstanie warszawskie
Odznaczenia

Ludwig Hermann Karl Hahn (ur. 23 stycznia 1908 w Eitzen, zm. 10 listopada 1986 w Ammersbek) – niemiecki prawnik, oficer SS w stopniu SS-Standartenführera, zbrodniarz wojenny.

W okupowanej Polsce pełnił funkcję komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt krakowski (1940), a następnie komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski (1941–1944). Był współodpowiedzialny m.in. za eksterminację krakowskiej inteligencji w ramach Akcji AB, masowe represje wobec ludności Warszawy oraz deportacje warszawskich Żydów do obozu zagłady w Treblince. W 1975 został skazany przez zachodnioniemiecki sąd na karę dożywotniego więzienia.

Młodość

Ludwig Hahn urodził się 23 stycznia 1908 w Eitzen koło Lüneburga^[1]. Był jednym z sześciorga dzieci zamożnych gospodarzy wiejskich. Rodzina hołdowała poglądom nacjonalistycznym i konserwatywnym^[2].

Hahn (pierwszy z lewej) wraz z rodziną i przyjaciółmi. Na zdjęciu widoczni m.in. Johannes Steinhoff (w środku) i Charlotte Hahn (druga z prawej)

Po ukończeniu nauki w szkole podstawowej uczęszczał do gimnazjum w Lüneburgu, gdzie zdał egzamin maturalny (1927). Początkowo rozważał rozpoczęcie studiów filozoficznych lub teologicznych, co umożliwiłoby mu w przyszłości wykonywanie zawodu nauczyciela lub sprawowanie posługi pastora. Ostatecznie wybrał jednak karierę prawniczą. Studiował na uniwersytetach w Getyndze i Jenie^[2]. Studia ukończył w 1931^[3]. 27 lipca 1932 obronił dysertację na uniwersytecie w Jenie i tym samym uzyskał tytuł doktora praw^{[uwaga 1][2]}.

W czasie studiów związał się z ruchem nazistowskim. Był działaczem Narodowosocjalistycznego Związku Studentów^[2]. Do NSDAP wstąpił 1 lutego 1930, otrzymując legitymację członkowską nr 194 463 (miał wówczas 22 lata). Odbył staż w SA, a następnie wstąpił w szeregi SS (20 kwietnia 1933), otrzymując numer członkowski 65 823^[3].

W 1935 poślubił Charlotte Steinhoff^[4]. Para doczekała się czworga dzieci (trzech córek i syna)^[5]. Szwagrem Hahna był Johannes „Macky” Steinhoff – jeden z czołowych niemieckich asów myśliwskich w czasie II wojny światowej^[4].

Przebieg kariery w SS do 1939

W lutym 1934 Hahn związał się ze służbą bezpieczeństwa Reichsführera SS. Bezpośrednio po egzaminie asesorskim, zdanym w 1935, zatrudnił się na stanowisku referenta w Głównym Urzędzie Służby Bezpieczeństwa w Berlinie (SD-Hauptamt)^[6]. Na początku stycznia 1936 objął stanowisko zastępcy kierownika placówki Gestapo w Hanowerze. Po kilku miesiącach został skierowany do Wehrmachtu na przeszkolenie wojskowe, a po jego ukończeniu, we wrześniu 1936, przeniesiono go do centrali Gestapo w Berlinie^[4]. W marcu 1937^[6] (według innych źródeł w kwietniu)^[4] stanął na czele placówki Gestapo w Weimarze, którą kierował do chwili wybuchu wojny.

W opinii służbowej wystawionej w 1936, SS-Gruppenführer Reinhard Heydrich ocenił, że „pod względem politycznym dr Hahn jest w każdej sytuacji absolutnie bez zarzutu”. Podkreślił także, iż jest on „niezwykle uzdolniony do wykonywania zadań politycznych” oraz „posiada najpełniejsze zaufanie wszystkich instancji partyjnych”^[7]. W 1938 Hahn awansował do stopnia SS-Sturmbannführera, uzyskując jednocześnie państwowy tytuł Regierungsrata^[4].

II wojna światowa

W latach II wojny światowej Hahn zajmował wysokie stanowiska w strukturach niemieckiej policji bezpieczeństwa na terenie Słowacji, Grecji i Niemiec. Jego wojenna kariera była jednak związana przede wszystkim z okupowaną Polską, gdzie przez wiele lat pełnił funkcje kierownicze w ramach niemieckiego aparatu terroru.

Komendant SD i policji bezpieczeństwa w Warszawie

Hahn (odwrócony) wraz z żoną przed wyjazdem na polowanie w podwarszawskich lasach. Zdjęcie wykonane na dziedzińcu siedziby KdS Warschau w al. Szucha

Obwieszczenie podpisane przez Hahna, informujące o powieszeniu „50 komunistów”. 16 października 1942

Obwieszczenie podpisane przez Hahna, informujące o egzekucji 50 zakładników. 29 kwietnia 1944

W sierpniu 1941 Hahn objął stanowisko komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski, które sprawował niemalże do ostatnich dni okupacji. Był to dla niego niewątpliwy awans, gdyż w Warszawie funkcjonowała wówczas druga co do wielkości placówka RSHA w okupowanej Europie^[18]. Zgodnie z zasadami organizacyjnymi obowiązującymi w strukturach SS, komendant SD i policji bezpieczeństwa formalnie podlegał lokalnemu Dowódcy SS i Policji (SSPF). Jako zwierzchnik służby i policji bezpieczeństwa, zajmujących najwyższą pozycję w hierarchii aparatu policyjnego III Rzeszy, Hahn odgrywał rolę „osoby nr 2” w niemieckim aparacie policyjnym w dystrykcie warszawskim, a jego urząd miał bardzo szeroki zakres autonomii. Co więcej umiejętności, doświadczenie oraz osobiste kontakty Hahna w centrali RSHA sprawiały, że zajmował on wyższą pozycję w strukturach SS niż wskazywałyby na to jego stopień i funkcja^[19]. SS-Gruppenführer Jürgen Stroop, który od kwietnia do września 1943 pełnił funkcję SSPF na dystrykt warszawski twierdził, że Hahn:

W praktyce był zupełnie samodzielny. Ustalał działania z Berlinem, z Krügerem oraz z głównym szefem Sicherheitsdienst. Nie przeczę, że słuchaliśmy jego mądrych rad. Wyróżniał się inteligencją, bystrością, rozumem i doświadczeniem. Był grzeczny, taktowny wobec wyższych rangą, zdyscyplinowany, z wielkim darem przekonywania i talentem argumentacji. Teraz widzę, że nie ja kierowałem Hahnem, tylko doktor Hahn mną^[20].

Mimo że w Generalnym Gubernatorstwie dawną stolicę Polski zdegradowano do roli miasta prowincjonalnego, Warszawa pozostawała siedzibą władz Polskiego Państwa Podziemnego oraz miejscem funkcjonowania szczególnie silnych i dobrze zorganizowanych struktur ruchu oporu. Hahn będąc miejscowym KdS odgrywał więc siłą rzeczy kluczową rolę w walce z polskim podziemiem. Można go także określić jako spiritus movens wszystkich działań terrorystycznych i eksterminacyjnych prowadzonych wobec ludności Warszawy w latach 1941–1944. Hahn odpowiadał m.in. za tortury i nieludzkie metody śledztwa stosowane w siedzibie KdS Warschau w al. Szucha 25; organizował uliczne łapanki oraz deportacje więźniów Pawiaka i pozostałych warszawskich więzień do niemieckich obozów koncentracyjnych. Spoczywa na nim odpowiedzialność za pseudowyroki policyjnych sądów doraźnych oraz śmierć tysięcy Polaków rozstrzeliwanych w tzw. egzekucjach pierścienia warszawskiego^[21]. To on był pomysłodawcą wykorzystania ruin getta warszawskiego jako miejsca masowej likwidacji polskich więźniów politycznych^[22]. Odpowiadał także za terror stosowany przez SD i policję bezpieczeństwa w pozostałych miastach dystryktu oraz za pacyfikacje polskich wsi dokonane na podległym mu terytorium. Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce zebrała 29 publicznych obwieszczeń podpisanych przez Hahna^{[uwaga 2]} w latach 1941–1944, w których jest mowa o straceniu 1598 zakładników^[21]. Ponadto zachowały się teksty rozkazów Hahna przesłanych do obozów koncentracyjnych Groß-Rosen i Stutthof, w których nakazywał rozstrzelać wybranych więźniów przywiezionych z Warszawy^[23].

Hahn ponosił także współodpowiedzialność za zagładę żydowskiej społeczności Warszawy^[3]. Latem 1942, razem z przysłanymi z Lublina oficerami sztabu Einsatz Reinhardt, organizował masowe deportacje z warszawskiego getta do obozu zagłady w Treblince. Na śmierć w komorach gazowych wysłano wówczas około 300 tysięcy warszawskich Żydów. Z kolei wiosną 1943 wraz z SS-Brigadeführerem Stroopem tłumił powstanie w getcie warszawskim^[24].

Podczas pobytu w Warszawie Hahn dwukrotnie awansował – najpierw do stopnia SS-Obersturmbannführera i Oberregierungsrata (9 listopada 1941), a następnie do stopnia SS-Standartenführera i Regierungsdirektora (20 kwietnia 1944)^[25]. We wniosku awansowym szef RSHA, SS-Obergruppenführer Ernst Kaltenbrunner, opisał go jako „starego wypróbowanego narodowego socjalistę i energicznego dowódcę SS, który zawsze stał na wysokości powierzonych mu zadań”. W tym samym dokumencie stwierdzono, iż „szczególnie charakteryzują go: wielostronne doświadczenie, pedantyczna metoda pracy i uzdolnienia kierownicze”^[23].

Dowództwo AK zdawało sobie sprawę z roli, jaką odgrywał dr Hahn w walce z polskim podziemiem. Z tego powodu jego nazwisko znalazło się na liście członków niemieckiego aparatu okupacyjnego przeznaczonych do likwidacji w ramach akcji „Główki”. Hahn bardzo ściśle przestrzegał jednak zasad bezpieczeństwa i żołnierzom AK nigdy nie udało się zorganizować udanego zamachu na jego życie. W czerwcu 1944 oddział „Pegaz” urządził zasadzkę na Hahna w Al. Ujazdowskich. SS-Standartenführer nie pojawił się jednak w spodziewanym miejscu, a niedoszli zamachowcy bez incydentów opuścili niemiecką dzielnicę^[26].

Powstanie warszawskie

W trakcie powstania warszawskiego Hahn wspólnie z SS-Oberführerem Geiblem – ówczesnym Dowódcą SS i Policji na dystrykt warszawski – kierował obroną tzw. dzielnicy policyjnej w Śródmieściu Południowym. Już 2 sierpnia 1944 Hahn otrzymał telegram od Reichsführera-SS Heinricha Himmlera, zawierający polecenie stłumienia powstania „z wykorzystaniem wszelkich najbrutalniejszych metod”, takich jak spalenie wszystkich dzielnic miasta i wymordowanie wszystkich zamieszkujących w Warszawie Polaków^[27]. Drogą telefoniczną podobne wytyczne przekazano Geiblowi.

Po odparciu polskich ataków Geibel i Hahn przystąpili do realizacji eksterminacyjnych rozkazów Hitlera i Himmlera. Podlegli im gestapowcy i policjanci z al. Szucha przeprowadzali masowe egzekucje polskich cywilów^[21] – przede wszystkim w ruinach Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych przy Al. Ujazdowskich oraz w pobliskim Ogródku Jordanowskim przy ul. Bagatela. Polscy historycy oceniają, że w sierpniu i wrześniu 1944 zamordowano tam od 5 do 10 tysięcy polskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Podczas powojennego procesu Hahna jeden z niemieckich świadków zeznał (opierając się na informacjach uzyskanych jeszcze w czasie wojny od dwóch gestapowców z al. Szucha), że oskarżony bezpośrednio uczestniczył w egzekucjach. Hahn miał także zgwałcić i osobiście zastrzelić polską kobietę (studentkę medycyny). Te zeznania nie zostały jednak potwierdzone przez innych świadków^[28].

Za udział w tłumieniu powstania warszawskiego Hahn został odznaczony Krzyżem Żelaznym I klasy^[25].

Po wojnie

Po zakończeniu wojny Hahn ukrył się, zacierając za sobą wszelkie ślady. W 1946 wpisano go na listę poszukiwanych zbrodniarzy nazistowskich jednak alianci nie byli w stanie ustalić, co się z nim stało po kapitulacji Niemiec. Żona Hahna zeznała fałszywie, że został on „zabrany przez Rosjan”. W efekcie w 1950 brytyjskie władze zaprzestały poszukiwań Hahna, o czym oficjalnie poinformowano Polską Misję Wojskową do Spraw Zbrodni Wojennych^[29].

Niedługo później Hahn wyszedł z ukrycia. Początkowo mieszkał w Wuppertalu i Hanowerze, gdzie pracował w branży handlowej, a następnie zajmował się ubezpieczeniami. W połowie lat 50. przeniósł się do Hamburga, gdzie piastował wysokie stanowiska w przedsiębiorstwach z branży ubezpieczeniowej. Pełnił m.in. funkcję dyrektora w jednym z największych koncernów maklersko-ubezpieczeniowych w RFN^[30]. W atmosferze powszechnej niechęci do rozliczeń z nazistowską przeszłością, jaka panowała wówczas w Niemczech Zachodnich, Hahn przez wiele lat pozostawał bezkarny. Posługiwał się swoim prawdziwym imieniem i nazwiskiem oraz nie ukrywał, iż w latach II wojny światowej pełnił funkcję komendanta SD i policji bezpieczeństwa w Warszawie. Dziennik „Frankfurter Rundschau” donosił nawet, że Hahn będąc seniorem korporacji studenckiej „Sueve” bez skrępowania opowiadał na korporacyjnych komersach o roli, jaką odegrał podczas likwidacji getta warszawskiego^[31].

W połowie 1966 Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce prowadziła postępowanie mające na celu ustalenie szczegółów zbrodni popełnionych na terenie Polski przez jednostki podległe dr. Ludwigowi Hahnowi na przełomie 1939/1940, m.in. pod koniec września 1939 (wypędzenia ludności żydowskiej w Dynowie i w Sanoku, rozstrzelania, egzekucje, pacyfikacje w miejscowościach na Rzeszowszczyźnie, w lesie „Lisia Góra”, na górze Gruszka)^[12] .

Proces i uwięzienie

Ludwig Hahn i Thomas Wippenbeck na ławie oskarżonych

Głośny proces Adolfa Eichmanna (1960–1962) zwrócił uwagę światowej opinii publicznej na osobę Hahna^[31]. 1 lipca 1960 został on po raz pierwszy aresztowany. W tym samym czasie został również zatrzymany jego bliski współpracownik z czasów warszawskich – SS-Sturmbannführer Walter Stamm^{[uwaga 3]}. Po upływie roku, 14 lipca 1961, Hahn został jednak zwolniony z aresztu.

Po czterech latach Hahn został ponownie aresztowany (7 grudnia 1965), jednak wyszedł na wolność już 12 lipca 1966. Po upływie zaledwie piętnastu dni niemiecka policja ponownie zatrzymała byłego SS-Standartenführera (27 lipca 1966), lecz w grudniu 1967 został on po raz trzeci zwolniony z aresztu. Ostatecznie sąd zgodził się, aby Hahn odpowiadał z wolnej stopy^[32]. Przyczyn pobłażliwego traktowania byłego szefa warszawskiego Gestapo przez niemiecki wymiar sprawiedliwości prasa upatrywała w domniemanej protekcji jego szwagra, Johannesa Steinhoffa, pełniącego w tym czasie funkcję dowódcy lotnictwa Bundeswehry^[4].

Postępowanie przygotowawcze przeciw Hahnowi było wielowątkowe i toczyło się przede wszystkim wokół czterech zagadnień: 1) Pawiak; 2) „Wielka Akcja” latem 1942; 3) powstanie w getcie warszawskim; 4) powstanie warszawskie^[33]. Ostatecznie pierwszy proces Hahna przed Sądem Krajowym w Hamburgu rozpoczął się dopiero 2 maja 1972^[34]. Początkowo planowano, że wraz z nim zostanie osądzony również Walter Stamm^[35]. Zmarł on jednak na krótko przed zakończeniem śledztwa (1970). Ostatecznie wraz z Hahnem na ławie oskarżonych zasiadł SS-Rottenführer Thomas Wippenbeck – strażnik z Pawiaka, zwany przez więźniów „wieszatielem”^[36].

Proces Hahna był wielowątkowy i skomplikowany. Sędziowie w towarzystwie prokuratorów i obrońców dwukrotnie udali się do Polski oraz raz do Izraela, aby na miejscu przesłuchać świadków. Podczas procesu zeznawali m.in. Leon Wanat (kronikarz Pawiaka), Władysław Bartoszewski, troje polskich lekarzy z Pawiaka (Felicjan Loth, Zygmunt Śliwicki i Anna Czuperska-Śliwicka) oraz wielu byłych więźniów narodowości polskiej i żydowskiej. Prokurator zażądał dla Hahna kary dożywotniego pozbawienia wolności. Ogłoszenie wyroku nastąpiło 5 czerwca 1973. Mimo licznych dowodów oraz zeznań wielu świadków, sąd uznał, że Hahnowi można udowodnić jedynie udział w zamordowaniu około 100 więźniów Oddziału III Pawiaka w lipcu 1944. Byłemu SS-Standartenführerowi wymierzono karę 12 lat pozbawienia wolności. Wippenbeck został uznany za winnego pomocnictwa w tym mordzie, jak również za winnego udziału w zamordowaniu kilkuset Żydów zatrzymanych w ramach „afery Hotelu Polskiego”, jednakże na podstawie par. 47 rozdz. 2 wojskowego kodeksu karnego^{[uwaga 4]} sąd odstąpił od wymierzenia kary^[35][37]. Od wyroku odwołały się zarówno prokuratura, motywująca, że wyrok jest niewspółmiernie niski w stosunku do wagi czynu, jak i obrona, która domagała się uniewinnienia. W marcu 1975, po dwóch latach rozpatrywania skargi rewizyjnej, wyrok został uprawomocniony^[38].

Już w październiku 1974 w Hamburgu rozpoczął się jednak kolejny proces Hahna, dotyczący tym razem jego udziału w masowych deportacjach warszawskich Żydów do obozu zagłady w Treblince. 4 lipca 1975 sąd przysięgłych uznał go za winnego zarzucanych mu czynów i skazał na karę dożywotniego pozbawienia wolności^[35][38]. Już 30 września 1983 Hahn został jednak zwolniony z więzienia z przyczyn zdrowotnych (choroba nowotworowa)^[33]. Zmarł w Ammersbek 10 listopada 1986^[39].

Awanse

• SS-Rottenführer – 9 listopada 1934
• SS-Unterscharführer – 1 czerwca 1935
• SS-Hauptscharführer – 9 listopada 1935
• SS-Untersturmführer – 20 kwietnia 1936
• SS-Obersturmführer – 30 stycznia 1938
• SS-Hauptsturmführer – 1 sierpnia 1938
• SS-Sturmbannführer – 26 września 1938
• SS-Obersturmbannführer – 9 listopada 1941
• SS-Standartenführer – 20 kwietnia 1944^[40]

Odznaczenia

• Krzyż Żelazny I klasy – 9 października 1944^[41]
• Krzyż Żelazny II klasy – 6 grudnia 1940
• Krzyż Zasługi Wojennej z mieczami I klasy – 30 stycznia 1943
• Krzyż Zasługi Wojennej z mieczami II klasy – 30 stycznia 1943

i inne

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Bartoszewski: Palmiry. Warszawa: Książka i Wiedza, 1976.
• Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Warszawa: Interpress, 1970.
• Jochen Böhler, Klaus-Michael Mallmann, Jürgen Matthäus: Einsatzgruppen w Polsce. Warszawa: Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11588-0.
• Danuta Czech: Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz. Oświęcim: Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu-Brzezince, 1992. ISBN 83-85047-04-2.
• Wincenty Hein, Czesława Jakubiec: Montelupich. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985. ISBN 83-08-00393-1.
• Bogusław Kopka: Konzentrationslager Warschau. Historia i następstwa. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2007. ISBN 978-83-60464-46-5.
• Tadeusz Kowalski: Eksterminacja ludności na Rzeszowszczyźnie w okresie II wojny światowej. Rzeszów: Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, 1987.
• Tadeusz Kur: Sprawiedliwość pobłażliwa. Proces kata Warszawy Ludwiga Hahna w Hamburgu. Warszawa: wydawnictwo MON, 1975.
• Kazimierz Moczarski: Rozmowy z katem. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
• Niclas Sennerteg: Kat Warszawy. Warszawa: Sensacje XX wieku, 2009. ISBN 978-83-61232-03-2.
• Piotr Stachiewicz: „Parasol”. Dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984. ISBN 83-211-0273-5.
• Josef Wulf: Das Dritte Reich und seine Vollstrecker – Die Liquidation von 500.000 Juden im Ghetto Warschau. Berlin: Arani, 1961. (niem.).
• Komunikat Prokuratora Wojewódzkiego w Rzeszowie. „Nowiny”. 142, s. 3, 1966-06-17. 

Linki zewnętrzne

• Proces Ludwiga Hahna: ofiary których nie było (wykład dra Tomasza Łabuszewskiego IPN)