| Lepilemur ankaranensis | |||
| Rumpler & Albignac, 1975[1] | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
lepilemur dziuplowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Lepilemur dziuplowy[3] (Lepilemur ankaranensis) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny lepilemurowatych (Lepilemuridae). Endemit Madagaskaru; jest zagrożony wyginięciem.
Budowa
.jpg.webp)
Głowa i tułów mierzą około 22 cm, ciało wieńczy ogon osiągający 27 cm. Zwierzę waży około 0,73 kg. Czyni to lepilemura dziuplowego małym przedstawicielem swego rodzaju[4][5].
Najbliżej spokrewniony z lepilemurem obrączkowanym[6], lepilemur dziuplowy przypomina zewnętrznie raczej lepilemura północnego, z którym dzielą go różnice genetyczne, w tym dotyczące kariotypu. Uszy, choć wystają spod futra, są mniej wydatne niż u innych lepilemurów. Grzbiet ma barwę jasnoszarobrązową z ciemną pośrodkową smugą rozpoczynającą się na ciemieniu i przebiegającą do pleców, brzuszna strona ciała jest szara. Bladobrązowy ogon ciemnieje dystalnie. Ramiona zdobi barwa brązowawa[4].
Systematyka
Lepilemur dziuplowy opisany został w 1975 przez francuskich zoologów Rumplera i Albignaca jako Lepilemur septentrionalis ankaranensis[4], czyli podgatunek lepilemura północnego[3]. Jako miejsce typowe podano Madagaskar, las Analamerana[4][7]. Holotyp to skóra i czaszka samicy (sygnatura MNHN-ZM-MO-1974-77) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz zebrany przez Albignaca[8]. Za odrębny gatunek uznano go dzięki badaniom cytogenetycznym opisanym przez Rumplera et al. w 2001[2].
Nie wyróżnia się podgatunków[4].
Badania genetyczne z 2006 wskazały na bliskie pokrewieństwo lepilemurów dziuplowego i północnego. Łączą je dwie translokacje telomer-centromer i jedna robertsonowska, jednak lepilemur dziuplowy posiada też translokację robertsonowską nieobecną u lepilemura północnego[9].
W 2017 Lei et al. opublikowali analizę filogenetyczną, w której zbadano mtDNA 26 gatunków lepilemurów, potwierdzając monofiletyzm 25 linii i wykrywając klad Lepilemur mittermeieri + Lepilemur dorsalis. W efekcie uzyskano następujące drzewo, na którym lepilemur dziuplowy i lepilemur obrączkowany stanowią gatunki siostrzane[6] (uproszczono):
|
Loris tardrigradus, Nycticebus koukang | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Perodictius potto, Galago senegalensis, Otolemur crassicaudatus | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Etymologia
Tryb życia
Zwierzę prowadzi samotny, nocny tryb życia. Nocą samotnie żeruje w rzutach, za dnia śpi[4]. Chroni się w dziuplach drzew[11] bądź w gąszczu pnączy. Wedle Schwitzera et al. (2013) nie był badany w naturze jako odrębny gatunek, ale prawdopodobnie niektóre badania przypisywane lepilemurowi północnemu w rzeczywistości opisywały lepilemura dziuplowego. W taki sposób wnosi się, że osobnik zajmuje 1 ha[4]. Wedle IUCN zagęszczenie wynosi od 150 do 550 zwierząt na km², wskazując, że te wyższe wartości pochodzą z wilgotnych lasów Ankarana[2]. Jego rozrodu nie poznano[4]. Długość życia pokolenia szacuje się na 5 lat[2].
Rozmieszczenie geograficzne
Lepilemur dziuplowy, jak wszyscy przedstawiciele jego rodziny[12], jest endemitem Madagaskaru. Obserwowano go na północy wyspy. Wedle Schwitzera et al. (2013) zamieszkuje lasy Ankarana (po angielsku zwany jest Ankarana Sportive Lemur), Andrafiamena, gdzie współwystępuje z lepilemurem obrączkowanym, Analamerana, skąd go pierwotnie opisano, oraz Montagne d’Ambre[4]. IUCN wymienia tylko 3 pierwsze miejsca i podaje liczbę lokalizacji 3, powołuje się jednak na badania z Montagne d’Ambre. Powierzchnię zasięgu (Extent of Occurrence) szacuje na 2350 km², ale obszar rzeczywiście zajmowany przez zwierzęta (Area of Occupancy) jest prawdopodobnie znacznie mniejszy. Jako dolną granicę zasięgu podaje wysokość 5 m nad poziomem morza, jako górną 434 m[2]. Schwitzer et al. podają aż 1500 m[4].
Ekologia
Siedliskiem lepilemura dziuplowego są tropikalne suche i wilgotne górskie lasy[4].
W przeciwieństwie do wielu innych gatunków lepilemurów, w tym sympatrycznego obrączkowanego[13], istnieją badania dotyczące diety gatunku[4]. Lepilemurowate generalnie są liściożercami[12], jednak, jak wykazały badania w Montagne d’Ambre[4] (IUCN nie wymienia takiej lokalizacji gatunku[2]), głównie liście spożywa lepilemur dziuplowy porą suchą, podczas gdy porą deszczową konsumuje on też dużą ilość owoców, wybierając głównie owoce rodzin: morwowatych, werbenowatych, Pittosporaceae, Rubiaceae oraz także jeszcze jednej nieustalonej. Ponadto lepilemur dziuplowy spożywa też soki roślinne[4]. Z kolei na kryjówki obiera najczęściej Strychnos madagascariensis, które w badaniach autorstwa Salmona et al. z 2015 stanowiło 35,5% miejsc spoczynku lepilemurów obrączkowanych (podobnie jak dziuplowych). Drugie w kolejności były drzewa Sarcolaena[11].
W lesie Andrafiamena współwystępuje on z lepilemurem obrączkowanym[4].
Wśród drapieżników wymienia się naziemnego boa i człowieka[2].
Zagrożenia i ochrona
Całkowita liczebność gatunku nie jest znana, wiadomo jednak, że się obniża. IUCN szacuje, że od 2000 do 2080 całkowita liczebność spadnie na skutek samych tylko zmian klimatu o 6%. Z drugiej strony podaje, że liczebność już spadła o ponad połowę. Zagraża mu postępująca utrata lasów dotykająca całego Madagaskaru, zwłaszcza spowodowana pozyskiem węgla drzewnego z Analamerana i Andrafiamena, stanowi on również obiekt polowań, liczniejszych z uwagi na wędrownych górników wydobywających szafiry. Wśród zagrożeń można też wymienić rolnictwo. Zdarza się też trzymanie go jako zwierzęcia domowego[2].
Gatunek pierwszy raz IUCN uwzględniła w 2008, uznając gatunek za zagrożony wyginięciem[2]. W 2012 IUCN/SSC Lemur Red-Listing Workshop oceniło gatunek również jako zagrożony wyginięciem[4], 2 lata później kolejna ocena IUCN podtrzymała poprzednie klasyfikacje. W ostatniej ocenie w 2020 gatunek również uznano za zagrożony[2]. Gatunek ujęty w Załączniku I CITES[4]. IUCN wymienia następujące obszary chronione w jego zasięgu występowania: Park Narodowy Montagne d’Ambre, rezerwaty specjalne Analamerana, Ankarana i Fôret d’Ambre oraz las Andrafiamena[2]. Istotną rolę w ochronie odgrywać może drzewo Strychnos madagascariensis[11].
Przypisy
- 1 2 3 Y. Rumpler & R. Albignac. Intraspecific chromosome variability in a lemur from the north of Madagascar: Lepilemur, septentrionalis, species nova. „American Journal of Physical Anthropology”. 42 (3), s. 425–429, 1975. DOI: 10.1002/ajpa.1330420308. (niem.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Louis i inni, Lepilemur ankaranensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [dostęp 2023-02-19] (ang.).
- 1 2 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 31–32. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Ankarana Sportive Lemur, s. 83 w: Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr. & M.C. Richardson, Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 93. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- 1 2 Lei i inni, Phylogenomic reconstruction of sportive lemurs (genus Lepilemur) recovered from mitogenomes with inferences for Madagascar biogeography, „Journal of Heredity”, 108 (2), 2017, s. 107–119 [dostęp 2023-02-09] (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lepilemur ankaranensis Rumpler & Albignac, 1975. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-06]. (ang.).
- ↑ MNHN-ZM-MO-1974-77, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum National d’Histoire Naturelle [dostęp 2023-09-06] (fr. • ang.).
- ↑ Rumpler i inni, Comparing chromosomal and mitochondrial phylogenies of sportive lemurs (Genus Lepilemur, Primates), „Chromosome Research”, 16, Springer, 2008, s. 1143-1158 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 370, 1904. (ang.).
- 1 2 3 Salmona i inni, The value of the spineless monkey orange tree (Strychnos madagascariensis) for conservation of northern sportive lemurs (Lepilemur milanoii and L. ankaranensis), „Madagascar Conservation & Development”, 10 (2), 2015, s. 53–59 [dostęp 2023-02-18] (ang.).
- 1 2 Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr. & M.C. Richardson, Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ Daraina Sportive Lemur, s. 83 w: Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr. & M.C. Richardson, Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).