Palczak madagaskarski
Daubentonia madagascariensis
(J.F. Gmelin, 1788)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

lemurowe

Rodzina

palczakowate

Rodzaj

palczak

Gatunek

palczak madagaskarski

Synonimy
  • Sciurus madagascariensis J.F. Gmelin, 1788[1]
  • Lemur psilodactilus von Schreber, 1798[2]
  • Lemur psilodactylus G. Shaw, 1800[3]
  • Tarsius daubentonii G. Shaw, 1800[4]
  • Cheiromys madagascariensis var. laniger G. Grandidier, 1929[5]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Palczak madagaskarski[7], palczak[8], aj-aj[8] (Daubentonia madagascariensis) – gatunek ssaka naczelnego, jedynego współcześnie żyjącego przedstawiciela rodziny palczakowatych (Daubentoniidae), blisko spokrewniony z większym od niego, wymarłym Daubentonia robusta.

Palczak jest największym z naczelnych, które prowadzą nocny tryb życia[9].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1788 roku niemiecki przyrodnik Johann Friedrich Gmelin nadając mu nazwę Sciurus madagascariensis[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to południowo-zachodni Madagaskar (łac. Habitat in occidentali parte insulae Madagascar)[1][10][11]. Gmelin swój opis oparł na „Le Aye-aye” Pierre’a Sonnerata z 1782 roku[12].

Wschodnie i północno-zachodnie populacje D. madagascariensis różnią się wyraźnie wielkością ciała, przy czym osobniki na wschodzie są zwykle większe[13].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[13].

Etymologia

  • Daubentonia: Louis Jean Daubenton (1716–1800), francuski przyrodnik[14].
  • madagascariensis: Madagaskar, od Madageiscar, bazwy która jest prawdopodobnie XIII-wiecznym zniekształceniem Mogadiszu (perska siedziba króla Maq’ad is-Shah), somalijskiego portu, z którym Marco Polo pomylił wyspę[15].

Zasięg występowania

Palczak madagaskarski występuje na Madagaskarze, głównie we wschodnich, północnych i środkowo-zachodnich częściach wyspy, ale najwyraźniej w niewielkich skupiskach na większości obszarów przybrzeżnych; nie jest pewne, czy występował na Nosy Mangabe przed wprowadzeniem go na tę wyspę w połowie lat sześćdziesiątych[13].

Charakterystyka

Palczak madagaskarski ma ciało wielkości kota, z dużą głową i krótkim pyskiem, uszy duże, chwytne palce u rąk i nóg. Długość ciała (bez ogona) 30–37 cm, długość ogona 44–53 cm; masa ciała 2,4–2,6 kg (samice są nieco mniejsze i lżejsze od samców)[16][17]. Ciało pokryte jest dwoma rodzajami sierści: długimi, grubymi i czarnymi włosami (wśród których niektóre mają białą końcówkę) oraz krótkimi i jasnymi włosami otaczającymi głównie twarz[9].. Uszy są duże, trójkątne i nieowłosione. Nos jest różowy, oczy żółto-pomarańczowe lub jasnobrązowe otoczone ciemnymi pierścieniami futra[9]. Duży puszysty ogon.

Jego charakterystyczną cechą jest to, że posiada cienki, długi palec środkowy, zakończony hakowatym pazurem. Palec ten służy mu do opukiwania pni drzew głównie bambusa, a następnie wyciągania owadów i ich larw przez szczeliny, które wygryza swoimi długimi siekaczami. Ponadto siekacze te charakteryzują się wzrostem przez całe życie palczaka - zupełnie jak u gryzoni. Zredukowana liczba zębów - z formuły 2.1.3.3 charakterystycznej dla małpiatek palczak przeszedł na formułę 1.0.1.3 dla górnej szczęki i 1.0.0.3 dla dolnej.

Ekologia

D. madagascariensis zazwyczaj prowadzą samotniczy tryb życia, jednak stwierdzono również żerowanie w grupach składających się z 2-3 osobników[9]. Nie tworzą ścisłych społeczności, najbardziej zażyłe stosunki utrzymują z palczakami, z którymi ich terytoria się pokrywają. Zazwyczaj unikają interakcji z osobnikami tej samej płci, samice reagują na siebie nawzajem bardziej agresywnie niż samce. W czasie godów samce mogą spać w jednym gnieździe z samicami, jak również z innymi samcami[18].

Palczaki pierwotnie oraz wtórnie zasiedlają wzniesienia w lasach deszczowych i lasach liściastych. Można je również spotkać na obszarach uprawnych (plantacje kokosów i liczi)[9]. Żywi się owadami, kokosami, owocami, bambusem oraz trzciną cukrową.

Tworzą gniazda w rozgałęzieniach drzew lub splotach lian i gałęzi. Jednego gniazda używają kilka dni, po czym przenoszą się. Opuszczone gniazdo często zostaje zajęte przez inne osobniki tego gatunku[18].

Porozumiewają się używając sygnałów dźwiękowych. Rozpoznano 9 rodzajów odgłosów dotyczących różnych sytuacji. Inną formą komunikacji jest pozostawianie śladów zapachowych w wydalanym moczu, które informują o płci, wieku, stanie reprodukcyjnym oraz terytorium danego osobnika[18].

Gody u palczaków nie występują sezonowo. Samice są cyklicznie gotowe do godów, ich cykl trwa średnio 47 dni i charakteryzuje się zmianami i kolorze i wielkości sromu. Kopulacja występuje w fazie, kiedy srom ma 25mm średnicy i kolor czerwony, w innych fazach jest szary i kurczy się do 5 mm średnicy. Podczas rui samice kopulują z więcej niż jednym samcem[9].

Ciąża trwa 158-172 dni. Samica rodzi jedno młode co 2-3 lata[9].

Młode palczaki mają zielone oczy i miękkie uszy. Rozwijają się powoli. Po 20 tygodniach od urodzenia zrzucają uzębienie mleczne. Od piersi odstawiane są po 28 tygodniach. Pełną sprawność ruchową osiągają po 9 miesiącach, a dojrzałość seksualną po 2,5 roku[9].

Całkowita niezależność ruchu środkowego palca pozwala palczakowi na lokalizowanie larw owadów w konarach drzew poprzez opukiwanie drewna w obrębie szczelin, oraz pomaga znajdować i wydłubywać larwy z tych ubytków[19]. Stale rosnące siekacze pozwalają powiększać otwory w drewnie, jak również tworzyć nowe. Pożywienie stanowią więc larwy owadów, jak również nasiona, do zdobywania których palczak wykorzystuje siekacze oraz wydłużone palce[20]. Dietę wzbogacają również jaja, owoce i orzechy[9].

Żyje ok. 20 - 25 lat. Jest małpiatką aktywną w nocy, w związku z tym posiada w oku błonę odblaskową. Od roku 1933 uważany za gatunek wymarły, w 1961 odkryty ponownie. W kolejnych latach odkryto kolejne jego populacje. Obecnie jest uważany za gatunek dość szeroko rozprzestrzeniony, ale nadal narażony na wyginięcie.

Lokalne wierzenia związane z palczakiem madagaskarskim

Tubylcy wierzą, że skierowanie przez palczaka najdłuższego palca w kierunku człowieka zwiastuje szybką i nagłą śmierć tej osoby[21], według nich są zwiastunem zniszczeń upraw, również utożsamiane z demonami, co powoduje, że giną z rąk ludzi[9].

Inne

Gatunek ten został spopularyzowany dzięki postaci Maurice’a z filmu Madagaskar.

Przypisy

  1. 1 2 3 J.F. Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae : secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. Ed. 13., aucta, reformata. T. 1. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1788, s. 152. (łac.).
  2. ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, s. xxxviii.d. (niem.).
  3. ↑ Shaw 1800 ↓, s. 109.
  4. ↑ Shaw 1800 ↓, s. 114.
  5. ↑ G. Grandidier. Une variété du Cheiromys madagascariensis actuel et un nouveau Cheiromys subfossile. „Bulletin de l’Académie Malgache”. 11, s. 106, 1929. (fr.).
  6. ↑ Daubentonia madagascariensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  7. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 33. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  8. 1 2 Kowalski i in. 1991 ↓, s. 248.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Quinn A., Wilson D.E., Daubentonia madagascariensis, „Mammalian Species”, 740, 2004, 1-6..
  10. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Daubentonia madagascariensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-27].
  11. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Daubentonia madagascariensis (J. F. Gmelin, 1788). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-07]. (ang.).
  12. ↑ P. Sonnerat: Voyage aux Indes orientales et a la Chine: fait par ordre du roi, depuis 1774 jusqu’en 1781: dans lequel on traite des mœurs, de la religion, des sciences & des arts des Indiens, des Chinois, des Pégouins & des Madégasses: suivi d’observations sur le cap de Bonne-Espérance, les isles de France & de Bourbon, les Maldives, Ceylan, Malacca, les Philippines & les Moluques, & de recherches sur l’histoire naturelle de ces pays. T. 2. Paris: Chez l’Auteur, rue Saint-André-des-Arts, vis-à-vis la rue de l’Éperon, maison de M. Ménissier, Marchand d’étosses de soies; Chez Froullé, Libraire, pont Notre-Dame, vis-à-vis le quai de Gêvres; Chez Nyon, rue de Jardinet; Chez Barrois, 1782, s. 137, ryc. 86. (fr.).
  13. 1 2 3 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 160. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  14. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 101. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  15. ↑ madagascariensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-07] (ang.).
  16. ↑ Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis Jr & M.C. Richardson: Family Daubentoniidae (Aye-aye). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 182–183. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  17. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 102. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  18. 1 2 3 Gould L., Sauther M.L., Lemurs ecology and adaptation, Springer, 2006, s. 159-175.
  19. ↑ Milliken G.W., Ward J.P., Erickson C.J., Independent digit control in foraging by the aye-aye (Daubentonia madagascariensis), „Folia Primatol”, 56 (4), 1991, s. 219-224.
  20. ↑ Perry J.M.G. i inni, Anatomy and Adaptations of the Chewing Muscles in Daubentonia (Lemuriformes), „The Anatomical Record”, 297 (2), 2014, s. 308-316.
  21. ↑ "Tajemnice zwierząt", Angora nr 8, 20 lutego 2011

Bibliografia

  • G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 2: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 1–248. (ang.).
  • K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 1–454, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.