Komisariat Straży Granicznej „Nowa Wieś” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Geneza

Komisariat Straży Granicznej „Nowa Wieś” wywodzi się w prostej linii z komisariatu Straży Celnej „Bielszowice”

komisariat Straży Celnej „Bielszowice”

Zarządzeniem Dyrekcji Ceł „Mysłowice” z 15 czerwca 1922 roku utworzono komisariat Straży Celnej „Bielszowice” podległy Inspektoratowi Celnemu w Rybniku^[2]. W dniu następnym do Bielszowic przybyła załoga komisariatu w sile 40 strażników. Rozlokowano się w domu gminnym przy ulicy Głównej 3^[3]. Kierownicy placówek zabrali swoich podwładnych i odmaszerowali do Karol-Emanuel, Pawłowa, Kończyc i Makoszowa^[2]. Ochraniany odcinek granicy państwowej zaczynał się przy kamieniu granicznym nr 159 na cmentarzu w Rudzie Śląskiej, a kończył w Mizerowie przy kamieniu nr 204. Długość odcinka wynosiła 12 730 metrów^[3].

W 1928 roku przystąpiono do reorganizacji komisariatu. Placówka Karol Emanuel włączona została do komisariatu Lipiny, a w zamian komisariat „Bielszowice” otrzymał placówkę „Piaśniki”. Komisariat przeszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego „Piaśniki”. Długość odcinka wynosiła wówczas około 14 kilometrów, zaczynała się od kamienia nr 169, a kończyła na kamieniu 218^[4].

Organizacja komisariatu w 1922^[2]

• komenda − Bielszowice
• placówka Straży Celnej „Karol Emanuel”
• placówka Straży Celnej „Pawłów”
• placówka Straży Celnej „Kończyce”
• placówka Straży Celnej „Makoszowy”

Kierownicy komisariatu SC

Formowanie i zmiany organizacyjne

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[6]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[7]. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Paniówki” do Inspektoratu Granicznego nr 15 „Królewska Huta” i określił jego strukturę organizacyjną^[8]. Rozkaz nr 10 z 5 listopada 1929 roku w sprawie reorganizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego nie wymienia nazwy komisariatu^[9]. Wymienia komisariat Straży Granicznej „Bielszowice”, przydziela go do Inspektoratu Granicznego nr 15 „Królewska Huta”, określa jego numer i strukturę^[9]. W grudniu 1933 roku przeniesiono siedzibę komisariatu do Nowej Wsi^[10].

Rozkazem nr 1 z 29 stycznia 1934 roku w sprawach [...] zmian przydziałów, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę I linii „Karol Emanuel” z komisariatu Straży Granicznej „Lipiny” i włączył w skład komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś”^[11]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 roku w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę I linii „Przyszowice” z komisariatu Straży Granicznej „Knurów” i przydzielił do komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś”^[12]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 roku w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę Straży Granicznej I linii „Przyszowice” z komisariatu „Nowa Wieś” i włączył do komisariatu „Knurów”^[13].

Służba graniczna

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Lipiny” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Rybnik” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Lipiny” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Knurów” − listopad 1929

Funkcjonariusze komisariatu

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[8]:

• komenda − Paniówki^{[uwaga 1]}
• placówka Straży Granicznej I linii „Pawłów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kończyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Makoszowy”
• placówka Straży Granicznej I linii „Przyszowice”
• placówka Straży Granicznej II linii „Bielszowice”
• placówka Straży Granicznej II linii „Paniówki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Mysłowice”^{[uwaga 2]}

Organizacja komisariatu w listopadzie 1929^[16]:

• 4/15 komenda − Bielszowice
• placówka Straży Granicznej I linii „Pawłów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kończyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Makoszowy”
• placówka Straży Granicznej II linii „Bielszowice”

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].

• ZbigniewZ. Gulczyński ZbigniewZ., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Wykazy imienne Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś” z lat 1921–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.