| kościół parafialny | |||||||||||||||||||||||
 Kościół św. Jana | |||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||||
| Parafia |
Evangelisch-lutherische Gemeinde St. Johannis | ||||||||||||||||||||||
| Imię | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Dolnej Saksonii  | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Niemiec  | |||||||||||||||||||||||
 53°14′52″N 10°24′46″E/53,247778 10,412778 | |||||||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||||||
.jpg.webp)
Kościół Świętego Jana w Lüneburgu (niem. St. Johannis (Lüneburg)) – kościół ewangelicko-luterański położony w centrum Lüneburga. Najstarszy kościół tego miasta. Jeden z trzech głównych kościołów Starego Miasta obok kościoła św. Michała i kościoła św. Mikołaja. Przykład północnoniemieckiego gotyku ceglanego. Wewnątrz mieści cenny wystrój m.in. dwa gotyckie ołtarze i barokowe organy.
Historia i architektura
Pięcionawowy gotycki kościół halowy został zbudowany pomiędzy 1289 a 1463[1]. Pierwsza wzmianka w dokumentach dotyczących pierwotnego kościoła pochodzi z 1174. Większa część budowli była gotowa w 1372, natomiast wieżę o wysokości ok. 110 m ukończono w 1384. Po kilku dalszych przebudowach kościół był gotowy w 1463. Charakterystyczną zewnętrzną dominantą kościoła jest jego wysoka, smukła wieża, mierząca 108,71 m[2], należąca do najwyższych wież kościelnych Dolnej Saksonii.. Po pożarze wywołanym w 1406 uderzeniem pioruna odbudowano wieżę (ukończona w 1408). Stanowi ona charakterystyczną dominantę miasta także i z tego względu, że jest krzywa – odchylenie od pionu jej spiczastego hełmu wynosi 1,30 m na południe i 2,20 m na zachód. Powodem tego jest deformacja górnej części więźby dachowej. Według legendy mistrz budowlany po tym jak zauważył swój błąd, runął z jednego z górnych okien wieży na ziemię, trafił jednak szczęśliwie na przejeżdżający obok wóz z sianem, dzięki czemu ocalał.
W 1801 runął hełm wieży; odbudowano go w latach następnych. W 1833 szczyt zachodni z zegarem otrzymał swój dzisiejszy kształt.
W 1856 dokonano gruntownej renowacji wnętrza kościoła. W latach 1960-1964 podczas zakrojonej na szeroką skalę renowacji pomalowano wnętrze kościoła. Malowidła te istnieją do chwili obecnej.
W 1969 witrażysta Charles Crodel wykonał witraże do kaplicy św. Elżbiety. W latach 1970-1975 z powodu uszkodzenia więźby dachowej wieży przez szkodniki zbudowano od nowa cały hełm. Użyto w tym celu konstrukcji stalowo-drewnianej i założono nowe zwieńczenie – kulę (średnica 120 cm).
W latach 1985-1993 poddano renowacji korpus wieży, połączony z urządzeniem w jego wnętrzu pomieszczeń parafialnych.
W 2007 dokonano gruntownej renowacji wnętrza kościoła i organów.
Wymiary
Kościół ma obecnie następujące wymiary[3]:
- Długość: 52,50 m (do drzwi), 65,00 m (włącznie z wieżą)
- Szerokość: 44,0 m
- Wysokość:
- Nawa główna: 18-22 m (jej poziom wznosi się w kierunku wieży)
- Nawy boczne:15-16 m
Wyposażenie
Ołtarz główny
Drewniany ołtarz to dzieło sztuki z XV w. W jego centrum znajduje się Ukrzyżowanie Chrystusa zaś po obu stronach są sceny przedstawiające Mękę Pańską oraz wydarzenia Wielkanocne. Dwie grupy 10 apostołów (u góry) i 16 figur kobiecych (u dołu) tworzą plastyczne ramy dla powyższego cyklu.
Malowidła na zewnętrznych częściach skrzydeł ołtarza (Legenda o św. Jerzym, św. Jan, św. Urszula i św. Cecylia) stanowią wybitne przykłady późnośredniowiecznego malarstwa na terenie północnych Niemiec. Wyszły one spod pędzla hamburskiego malarza Hinrika Funhofa w 1482.
Ołtarz Ukrzyżowania
Przy wschodniej absydzie nawy południowej znajduje się późnogotycki tryptyk wykonany około 1507/1508 przez Benedikta Dreyara, rzeźbiarza działającego w Lubece i Lüneburgu oraz malarza Hinricka Lavenstedte. W środkowej części retabulum rzeźbiona Grupa Ukrzyżowania oraz święci Jan Chrzciciel i Jerzy. Na skrzydłach bocznych, pełnoplastyczne figury Dwunastu Apostołów (po trzy w każdej z czterech kwater). Zamknięty tryptyk prezentuje cztery malowane kwatery przedstawiające Salome z głową Jana Chrzciciela i św. Urszulę z płaszczem ochronnym oraz św. Jerzego zabijającego smoka i św. Cecylię.
Organy
Wielkie renesansowo-barokowe organy główne zostały zbudowane w latach 1551–1553 przez Hendrika Niehoffa i Jaspera Johannsena w Hertogenbosch. W 1652 zostały wyremontowane i rozbudowane przez Friedricha Stellwagena z Lubeki. W latach 1712–1715 zostały przebudowane i rozszerzone (Matthias Dropa) a w 1852 ponownie przebudowane (Eduard Meyer). W 1922 otrzymały trakturę pneumatyczną (Oskar Walcker ). W 1953 były restaurowane (Rudolf von Beckerath ).
Oprócz wysokich walorów artystycznych prospektu, organy są cennym dziełem w świecie przykładów holenderskiej sztuki organmistrzowskiej epoki renesansu. W latach 1698–1733 grał na nich Georg Böhm, najsłynniejszy w historii kościoła św. Jana kantor; grał na nich również młody Johann Sebastian Bach podczas swego pobytu w Lüneburgu między 1700 a 1702.
Organy mają następującą dyspozycję[4][5]:
| Hauptwerk II C-g3 | Oberwerk III C-g3 | Rückpositiv I C-g3 | Pédale C-f1 |
|
Prinzipal 16' |
Prinzipal 8' |
Prinzipal 8' |
Prinzipal 16' |
Połączenia klawiatur: Oberwerk/ Hauptwerk, Rückpositiv/ Hauptwerk, Oberwerk/Pedal, Hauptwerk/Pedal, Rückpositiv/Pedal
Tremulanten: Oberwerk, Rückpositiv
23 maja 2010 zainaugurowano jeszcze jedne organy w kościele św. Jana. Zbudowano je w prezbiterium. Ich brzmienie i dyspozycja są wzorowane na muzyce francuskiego romantyzmu. Organy zbudowała firma organmistrzowska Orgelbau Kuhn AG z Männedorfu (Szwajcaria). Mają one następującą dyspozycję (terminologia francuska)[6]:
| Grand Orgue C-g3 | Récit expressif C-g3 | Pédale C-f1 |
|
Bourdon 16' |
Quintaton 16' |
Contrebasse 16' |
Połączenia klawiatur: II-I, II-I sub
I-P, II-P, II-P super
(*) – Transmisja z organów głównych
(#) – przedłużenie Trompette 8‘
Żyrandol Mariacki
Gotycki żyrandol Mariacki to pełne przepychu dzieło północnoniemieckie z końca XV w., ukazujące Maryję z Dzieciątkiem pod pozłacanym baldachimem, otoczoną promienistą glorią.
Dzwony
Kościół św. Jana dysponuje znakomitym tak historycznie jak i brzmieniowo zestawem 5 dzwonów. Zestaw główny składa się z 3 dużych dzwonów. Największy z nich, Apostelglocke, został odlany w 1436 przez Gherta Klinghe w Bremie i stanowi wybitny przykład sztuki ludwisarskiej czasów, w których powstał. Zestaw pomocniczy stanowią dwa dzwony Schelle (duży i mały). Zestaw uzupełniają 2 dzwony zegarowe.
W porównaniu z pozostałymi kościołami Starego Miasta kościół św. Jana ma najcięższy dzwon (ok. 11,6 t), kościół św. Mikołaja dzwon o najniższej tonacji(a0) natomiast kościół św. Michała największy ilościowo zestaw (10 dzwonów).
| Nr. |
Nazwa |
Rok odlania |
Ludwisarnia |
Średnica (m) |
Waga (t, ok.) |
Wysokość tonu (16tel) |
| 1 | Apostelglocke | 1436 | Ghert Klinghe, Bremen | 1,944 | 5,204 | h0–8 |
| 2 | Sonntagsglocke | 1718 | Johann Christoph Ziegener,Lüneburg | 3,00 | 2,500 | cis1–2 |
| 3 | Probeglocke | 1607 | Paul Voß, Lüneburg | 1,35 | 2,000 | e1 –1 |
| 4 | Große Schelle | 1436 | Ghert Klinghe, Bremen | 0,600 | d2 –8 | |
| 5 | Kleine Schelle | 1519 | Hinrik van Kampen, Lübeck | 0,500 | e2–4 | |
| I | Stundenglocke | 1516 | Hinrik van Kampen, Lübeck | |||
| II | Viertelstundenglocke | 1600 | Andreas Heineken, Lüneburg |
Znane osobistości w historii kościoła
Do znanych osobistości, działających przy kościele św. Jana należeli: poprzednik Georga Böhma, organista i kompozytor Christian Flor, sprawujący urząd kantora w latach 1676–1697, zwolniony z urzędu w 1692 superintendent Johann Wilhelm Petersen oraz Johann Christopher Jauch, superintendent w latach 1714–1725.
Znaczenie turystyczne kościoła św. Jana
Wszystkie trzy kościoły Starego Miasta w Lüneburgu stanowią wybitne przykłady gotyku ceglanego i jako takie zostały włączone do trasy Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. Poza godzinami nabożeństw są one otwarte dla zwiedzających.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ St. Johannis zu Lüneburg: Baugeschichte. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-21)]. (niem.).
- ↑ Emporis: Johanniskirche. [dostęp 2010-07-04]. (ang.).
- ↑ luene.info: St. Johannis zu Lüneburg. [dostęp 2010-07-04]. (niem.).
- ↑ st-johanniskirche.de: [https://web.archive.org/web/20110717135956/http://www.st-johanniskirche.de/index.htm?tree_id=39&inhalt_id=75 Die Renaissance-/Barockorgel l]. [dostęp 2010-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-17)]. (niem.).
- ↑ Dyspozycja organów została opracowana na podstawie stron: Wirtualne Centrum organowe – Słownik terminów organowych https://web.archive.org/web/20200321105720/http://www.organy.pro/slownik.php i Gdańskie Organy – Organy Katedry w Oliwie, autor Marek Michalak https://web.archive.org/web/20200321105720/http://www.organy.pro/slownik.php https://web.archive.org/web/20120315132930/http://www.gdanskie-organy.com/organs.php?lang=pl&loc=oliwa&tab=stoplist. Wynika z nich, iż w polskiej terminologii obowiązuje terminologia niemiecka, jakkolwiek niektóre nazwy instrumentów mogą być tłumaczone na jęz. polski, jeżeli mają odpowiedniki.
- ↑ st-johanniskirche.de: Orgel. [dostęp 2010-07-04]. (niem.).
Bibliografia
- Elmar Peter: Lüneburg – Geschichte einer 1000jährigen Stadt 956−1956., wyd: Museumsverein für das Fürstentum Lüneburg, Lüneburg 1999, ISBN 3-922616-15-1.
- Martin Voigt: St. Johanniskiche Lüneburg., wyd. Deutscher Kunstverlag, München.
Linki zewnętrzne
- Kościół i parafia św. Jana w Lüneburgu: strona oficjalna. www.st-johanniskirche.de/ /. [dostęp 2010-09-03]. (niem.).