Karp
Cyprinus carpio[1]
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Sazan – dzika forma karpia
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

promieniopłetwe

Rząd

karpiokształtne

Rodzina

karpiowate

Rodzaj

Cyprinus

Gatunek

karp

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Występowanie karpia na świecie

Karp[3] (Cyprinus carpio) – gatunek słodkowodnej ryby z rodziny karpiowatych (Cyprinidae). Hodowany i poławiany na dużą skalę jako ryba konsumpcyjna.

Występowanie

Zlewiska mórz Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. Liczne odmiany hodowlane są rozpowszechnione zarówno w hodowli, jak i w wodach otwartych na całym niemal świecie.

Żyje w głębokich rzekach, starorzeczach, odnogach lub rozlewiskach.

Historia

Karp, jako gatunek, powstał na drodze naturalnej poliploidyzacji na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu w okolicach Morza Kaspijskiego i wschodniej Anatolii[4]. Forma dzika (sazan[3]) występowała pierwotnie w Europie południowo-wschodniej i Azji zachodniej w zlewiskach mórz Egejskiego, Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. Najwcześniej karp został udomowiony w Chinach (V w p.n.e.). Już z roku 350 p.n.e. pochodzą pierwsze wzmianki o karpiu w Europie. Znajdujemy je u Arystotelesa. O karpiu pisze też Pliniusz Starszy (23–79 n.e.) w swojej Historii Naturalnej. W Europie była to pierwsza ryba hodowana w sztucznych stawach, zakładanych przy klasztorach. Od VII do XII wieku nastąpił szybki rozwój rybactwa w majątkach klasztornych Belgii, Francji, Niemiec i na Bałkanach. Jest jedną z najważniejszych ryb hodowlanych.

W Polsce karp jest gatunkiem obcym, sprowadzonym pomiędzy XII a XIII wiekiem, prawdopodobnie z hodowli cystersów czeskich lub morawskich[5].

Na świecie odławia się ok. 200 tys. ton karpia rocznie. W Polsce stanowi połowę odławianych ryb słodkowodnych. Przez wędkarzy uważany jest za rybę waleczną i przebiegłą.

W Polsce w okresie powojennym został uznany za jedno z podstawowych dań wigilijnych, głównie ze względu na najniższą cenę i łatwość hodowli, która skłoniła ówczesne władze państwowe do jego masowej hodowli na potrzeby świąteczne[6][7].

W 2016 Sąd Najwyższy w Polsce wydał wyrok, w którym uznano sprzedaż żywych karpi w torebkach bez wody za znęcanie się nad zwierzętami[8].

Budowa

Szkielet karpia

Osiąga ponad 1 m długości i masę ponad 30 kg (największy złowiony ważył 51,2 kg)[9]. Najcięższy karp złowiony w Polsce ważył 36,4 kg[10]. Ciało wydłużone, wrzecionowate, prawie okrągłe w przekroju poprzecznym. Otwór gębowy dolny, mięsisty, zaopatrzony w 2 pary wąsików. Łuski cykloidalne, duże, mocno osadzone w skórze. Płetwa grzbietowa jest bardzo długa.

Grzbiet ciemny, zielonkawobrązowy lub szarozielony, boki jaśniejsze, ciemnooliwkowe ze złotym połyskiem, brzuch żółtawo- lub kremowobiały. Płetwy nieparzyste szarawoniebieskie, parzyste czerwonawe.

Liczne odmiany hodowlane karpia odznaczają się często silnie wygrzbieconym i szerokim ciałem oraz różnym stopniem zaniku łusek. Występują odmiany zupełnie bezłuskie lub z łuskami tylko w pobliżu nasad poszczególnych płetw. Wyhodowano również liczne odmiany ozdobne (czerwone, białe, pomarańczowe i wielobarwne). Niektóre odmiany hodowlane karpia:

  • lustrzeń, karp królewski (dawniej karp galicyjski) – odmiana wyhodowana w Polsce, w Kaniowie[11], silnie wygrzbiecone ciało oraz rząd dużych łusek wzdłuż linii bocznej i w okolicach głowy;
  • karp pełnołuski;
  • karp bezłuski (golec);
  • karp koi – ozdobna odmiana w wielu wariantach z efektownym ubarwieniem – białe, zwykle z plamami pomarańczowymi, czerwonymi lub czarnymi. Często hodowana w ozdobnych zbiornikach przydomowych (stawach, sadzawkach i oczkach ogrodowych). Pochodzi z Japonii, ryba ma zwykle 30–40 cm długości, może dochodzić do 75 cm. Poszczególne odmiany hodowlane (ponad 100) różnią się zarówno ubarwieniem, jak i ułuszczeniem. Przebywa przy dnie, gdzie ryje podłoże i wygrzebuje pokarm. Żywi się głównie roślinami i glonami, a także drobnymi zwierzętami wodnymi. Jak wszystkie odmiany hodowlane, koi jest wrażliwy na zimną wodę;
  • karp zatorski – unikalna odmiana lokalna. Karp zatorski jest lustrzeniem o ułuszczeniu wieńcowym, strzałkowym lub siodełkowym i ubarwieniu oliwkowo-niebieskim.
    Karp i jego szkielet, miedzioryt kolorowany (Johann Daniel Meyer, 1748)[12]
Lustrzeń
Karpie z Wełtawy

Odżywianie

Żywi się larwami owadów, mięczakami, skorupiakami, glonami oraz innymi organizmami zwierzęcymi i roślinami.

Rozród

Dojrzewa w 3–4 roku życia, samce rok wcześniej niż samice. Trze się w maju i czerwcu w płytkiej, silnie zarośniętej wodzie. Tarło przebiega bardzo hałaśliwie, w jego trakcie tarlaki bardzo często wyskakują ponad powierzchnię wody. Ikra jest przyklejana do roślinności wodnej, wylęg następuje po 3–5 dniach. Młode zaraz po wylęgu mierzą około 5 mm, mają duży pęcherzyk żółtkowy oraz specjalne gruczoły, które umożliwiają im przyczepianie się do roślinności wodnej przez okres 3–14 dni, w zależności od odmiany. Po wchłonięciu woreczka żółtkowego odżywiają się planktonem. Po osiągnięciu około 2 cm długości zaczynają odżywiać się fauną denną.

Znaczenie gospodarcze

Karp bezłuski.

Karp jest jedną z najważniejszych ryb gospodarczych. Jest hodowany w stawach od tysięcy lat, został wprowadzany do wód otwartych. Chętnie poławiany przez wędkarzy na grunt (tzw. wędkarstwo karpiowe) i spławik.

Karp występuje obecnie w ok. 60 krajach na wszystkich kontynentach (z wyłączeniem Antarktydy). W wielu z nich jest uważany za szkodnika. W Stanach Zjednoczonych oraz w Australii jest uznawany za groźny gatunek inwazyjny. W tym drugim kraju, wobec braku tradycji konsumpcji tej ryby, produkuje się z karpi nawóz. W Polsce karp stanowi 80% zarybień wód otwartych. Budzi to duże kontrowersje, gdyż jest to gatunek obcy i ma niekorzystny wpływ na zbiornik, do którego jest wpuszczany (zamulenie wody oraz degradacja dna).

W 2013 roku w Polsce wyprodukowano 18,8 tys. ton karpia, około tysiąc ton więcej, niż w 2012 r.[13]

Ilość aminokwasów w 100 g[14]
Nazwa Ilość w mg
Izoleucyna 942
Leucyna 1432
Lizyna 1432
Metionina 546
Cystyna 206
Fenyloalanina 649
Tyrozyna 610
Treonina 786
Tryptofan 229
Walina 1129
Arginina 1063
Histydyna 384
Alanina 1118
Kwas asparaginowy 1725
Kwas glutaminowy 2585
Glicyna 1118
Prolina 1083
Seryna 971
Wartość odżywcza
Karp świeży
(100 g)
Wartość energetyczna 461 kJ (110 kcal)
Białka 18,0 g
Węglowodany 0,0 g
Tłuszcze 4,2 g
Woda 76,6 g
Dane liczbowe na podstawie: [14]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[15]

Ochrona w Polsce

  • Wymiar oraz okres ochronny: Od 1 stycznia 2020 wymiar oraz okres ochronny tego gatunku określony jest w zezwoleniu, dlatego może być różny dla uchwał konkretnych okręgów PZW[16].
  • Limit dziennego połowu: 3 sztuki (razem z brzaną)[17].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Cyprinus carpio, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Cyprinus carpio, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. 1 2 G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
  4. ↑ Brylińska M. (Red.) – Ryby słodkowodne Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, Warszawa, ISBN 83-01-13100-4.
  5. ↑ A. Witkowski: Karp (Cyprinus carpio L.) w polskich wodach. W: Karp w wodach Polski, pochodzenie – hodowla – konsumpcja. T. Heese i M. Lampart – Kałużniacka (red.). Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 2008.
  6. ↑ Zabić karpia. Onet, 19 grudnia 2012. [dostęp 2013-01-02]. (pol.).
  7. ↑ Karp na Wigilii? Na stół wprowadzili go dopiero... komuniści. Newsweek.pl, 21 grudnia 2017. [dostęp 2017-12-23]. (pol.).
  8. ↑ Wyrok Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2016 ws. II KK 281/16 [online].
  9. ↑ Wędkarstwo. Karp 51,20 kg. Nowy rekord świata! Magiczna bariera złamana, „Sport.pl”, 24 listopada 2018 [dostęp 2018-12-19] (pol.).
  10. ↑ https://wiadomosciwedkarskie.com.pl/artykul/oficjalne-rekordy-polski/653092
  11. ↑ Informacje w gazeta.pl.
  12. ↑ Johann Daniel Meyer, Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748.
  13. ↑ Rozpoczęły się karpiowe żniwa. Tylko z dwóch gospodarstw odłowiono ponad 700 ton. wSensie.pl, 17 grudnia 2014. [dostęp 2014-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-20)]. (pol.).
  14. 1 2 Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 253. ISBN 978-83-200-5311-1.
  15. ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  16. ↑ Okresy i wymiary ochronne ryb 2022. - Informacje wędkarskie [online] [dostęp 2022-11-23] (pol.).
  17. ↑ PZW - POLSKI ZWIĄZEK WĘDKARSKI - POLISH ANGLING ASSOCIATION [online], www.pzw.org.pl [dostęp 2020-09-27].

Bibliografia

  • T. Andrzejczyk, Wędkarstwo jeziorowe, Warszawa 2004.
  • J. Lewczuk, Ogródek wodny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1994, ISBN 83-09-01596-8.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.