1941–1943: Holenderskie Indie Wschodnie i Ocean Indyjski

8 grudnia 1941 roku, po ataku floty japońskiej na Pearl Harbor, „Soemba” wyszła z Surabai na patrol w rejon zachodniego podejścia do Singapuru, prawdopodobnie zestrzeliwując w jego trakcie nieopodal archipelagu Riau japoński samolot bombowy^[9][10] . 15 grudnia kanonierka ubezpieczała stawiacze min Hr.Ms. „Krakatau” i Hr.Ms. „Gouden Leeuw”, które postawiły zagrodę pomiędzy Jawą a Madurą^[9][10] . 24 grudnia okręt powrócił do bazy w Surabai, skąd następnego dnia wyszedł na patrol na wody Cieśniny Bangka, zawijając po drodze do Tanjung Priok, gdzie naprawiono uszkodzony skraplacz^[9]. 31 grudnia „Soemba” udała się w stronę archipelagu Riau, który od 1 stycznia 1942 roku stał się jej bazą^[9][10] . 9 stycznia kanonierka zniszczyła nieopodal archipelagu Riau osiem dryfujących min kotwicznych, a 13 stycznia odparła bez strat atak trzech japońskich bombowców^[9][10] . Następnego dnia okręt zawinął do Tanjung Priok, skąd 15 stycznia wyruszył pod Lampung, docierając do celu po czterech dniach^[9][10] . 20 stycznia „Soemba” wraz z krążownikami HMAS „Canberra” i HMS „Dragon”, niszczycielami HMAS „Vampire”, HMS „Express”, USS „Stewart”, USS „Barker” i Hr.Ms. „Van Nes” oraz slupem INS „Jumna” i jachtem patrolowym USS „Isabel” ubezpieczała w zatoce Ratai na Sumatrze przeładunek 3456 żołnierzy z brytyjskiego transportowca „Aquitania” na siedem mniejszych statków, które następnie przewiozły wojsko do Singapuru^[10] [13]. Nazajutrz jednostka udała się do Cieśniny Sundajskiej, osłaniając przez kilka dni wyładunek towaru z holenderskiego motorowca „Straat Soenda”, który wszedł na skały^[14]. 30 stycznia w Oosthaven okręt pobrał paliwo ze zbiornikowca, a następnie do 15 lutego uczestniczył w osłonie konwojów w Cieśninie Sunda^[14].

Między 16 a 18 lutego „Soemba” wraz z niszczycielami HMS „Encounter” i HMS „Tenedos”, slupem HMAS „Yarra” oraz korwetami HMAS „Burnie” i HMAS „Goulburn” osłaniały ewakuację ludności cywilnej oraz australijskich i holenderskich żołnierzy z Oosthaven, niszcząc po jej zakończeniu w porcie ogniem artyleryjskim cztery pociągi z benzyną i kilka składów amunicji^[10] [14]. Następnie okręt wszedł w skład wielonarodowych Pomocniczych Sił Patrolowych Cieśniny Sundajskiej, których zadaniem było nocne patrolowanie wód cieśniny w poszukiwaniu japońskich jednostek desantowych^{[14][uwaga 3]}. W nocy z 24 na 25 lutego „Soemba” ostrzelała zajęte przez Japończyków Oosthaven, a rankiem przeszedł do Marak, gdzie stacjonowało sześć australijskich korwet i dwa holenderskie patrolowce^[10] [14]. Po południu okręty stały się celem nalotu japońskich bombowców: „Soemba” została obramowana padającymi blisko 15 bombami, jednak nie doznała uszkodzeń, zestrzeliwując jednego z napastników (w wyniku ostrzału z broni pokładowej na kanonierce poległ celowniczy armaty przeciwlotniczej kal. 75 mm, marynarz 3. klasy W.G. van der Wel, a inny członek załogi został ranny)^[10] [15]. Następnego dnia podczas patrolu w Cieśninie Sundajskiej okręt znów stał się celem wrogiego lotnictwa, prawdopodobnie zestrzeliwując japoński bombowiec^[16].

27 lutego Pomocnicze Siły Patrolowe Cieśniny Sundajskiej zostały rozwiązane i „Soemba” udała się w kierunku wysp Mentawai, by ochraniać motorowy zbiornikowiec „Tan 8” (2770 BRT), którego zadaniem było dostarczenie paliwa jednostkom alianckim ewakuującym się z Jawy^[10] [16]. 1 marca kanonierka dotarła do zbiornikowca i uzupełniła z niego paliwo, po czym w nocy z 1 na 2 marca wyruszyła na poszukiwanie holenderskiego motorowego frachtowca „Siberg” (1871 BRT)^[10] [16]. Trwające do 10 marca poszukiwania jednostki nie przyniosły powodzenia i po powtórnym zatankowaniu paliwa ze zbiornikowca „Soemba” udała się w kierunku Cejlonu, dokąd zmierzały ocalałe okręty ewakuujące się z Holenderskich Indii Wschodnich^[16]. 13 marca kanonierka dopłynęła do Kolombo, spotykając w porcie inne holenderskie jednostki: krążownik „Jacob van Heemskerck”, niszczyciel „Isaac Sweers”, stawiacz min „Willem van der Zaan” i okręty podwodne K XIV i K XV^[10] [16]. 23 marca okręt wcielono w skład brytyjskiej Floty Wschodniej, lecz już pięć dni później udał się do Bombaju na remont stoczniowy powiązany z przezbrojeniem („Soemba” przebywała w doku od 30 marca do 3 kwietnia)^[5] [16]. Z pokładu kanonierki zdemontowano działo przeciwlotnicze kalibru 75 mm i rufowy dalmierz, instalując w zamian podwójnie sprzężone działka przeciwlotnicze Bofors kalibru 40 mm i pojedyncze działko przeciwlotnicze Oerlikon kalibru 20 mm^[16]. Po zakończeniu 17 kwietnia prac stoczniowych jednostka, oznaczona numerem taktycznym T199, weszła 21 kwietnia w skład sił ochraniających konwoje kursujące z Zatoki Perskiej do Indii^[10] [16]. „Soemba”, bazując w m.in. w Basrze i Bahrajnie, działała na tych wodach do 4 grudnia, kiedy to udała się do Bombaju, docierając do portu przeznaczenia 9 grudnia^[10] [16]. Bazując w Bombaju kanonierka nadal uczestniczyła w eskorcie statków na wodach Morza Arabskiego, po czym 6 stycznia 1943 roku trafiła do stoczni w Bombaju na kolejny remont^[10] [16]. Z okrętu usunięto bom do podnoszenia i opuszczania wodnosamolotu (którego nie było na pokładzie „Soemby” od czasu ewakuacji z Holenderskich Indii Wschodnich^[6]), skrócono główny maszt i zdemontowano z niego reflektor^[16]. Jednostka otrzymała również kamuflaż śródziemnomorski^[10] . 25 kwietnia dowództwo kanonierki objął kmdr por. Joseph Johan Matthijs Sterkenberg^[5] [16].

1943–1944: Morze Śródziemne

30 kwietnia 1943 roku „Soemba” wyszła z Bombaju w rejs na Morze Śródziemne, via Aden, Suez i Port Said docierając 16 maja do Aleksandrii^[10] [17]. W dniach 23–30 maja jednostka pełniła służbę konwojową na trasie Aleksandria – Bengazi^[10] [18]. 6 czerwca kanonierka przybyła pod Susę, gdzie weszła w skład zespołu brytyjskiego Eastern Naval Task Force^[10] [18]. Następnie okręt dołączył do eskorty konwoju KMS-16, płynącego z Wysp Brytyjskich do Aleksandrii, wychodząc z niej ponownie 3 lipca w eskorcie statków konwoju MWS-36, na pokładzie których znajdowały się siły desantowe mające uczestniczyć w inwazji na Sycylię^[10] [18]. 8 lipca „Soemba” uzupełniła paliwo w Trypolisie i nazajutrz wraz z bliźniaczą „Flores” dołączyły do eskorty szybkiego konwoju MWF-36, z którego 10 lipca odbył się desant w pobliżu przylądka Passero^[18][19]. Do 14 lipca obie kanonierki udzielały wsparcia ogniem artyleryjskim oddziałom walczącym na wschodnim wybrzeżu Sycylii w sektorze „Bark East”^[18][19]. 15 lipca jednostka zawinęła do Syrakuz, a następnie do Augusty^[10] [18]. W dniach 16–19 lipca okręt prowadził ostrzał celów lądowych w rejonie Katanii i Misterbianco, zestrzeliwując 19 lipca niemiecki myśliwiec Messerschmitt Bf 109F^[10] [18]. Następnego dnia „Soemba” udała się na Maltę, gdzie do 27 lipca na okręcie przeprowadzono remont kotłów^[10] [18].

5 sierpnia, podczas ostrzału wybrzeża Sycylii na wysokości Acireale, jednostka została trafiona w okolicy mostka przez jeden pocisk artyleryjski, w wyniku czego m.in. został ciężko ranny dowódca okrętu kmdr por. Joseph Johan Matthijs Sterkenberg, który wieczorem zmarł w szpitalu okrętowym (obrażenia odniósł również oficer wachtowy por. mar. Louis Eliza van Laer i dwóch marynarzy)^[5] [18]. Dowódca został pochowany następnego dnia z wojskowymi honorami na cmentarzu w Auguście, natomiast komendę nad jednostką objął dotychczasowy zastępca – kmdr ppor. Anthonie van Miert^[5] [18]. 9 sierpnia „Soemba” ostrzeliwując wschodnie wybrzeże Sycylii unieszkodliwiła niemiecką czterodziałową baterię nadbrzeżną, a następnego dnia zniszczeniu uległ opornik jednej z armat kal. 15 cm^[10] [18]. Do naprawy uszkodzenia posłużył identyczny element pochodzący z bliźniaczej jednostki i 12 sierpnia „Soemba” powróciła na swoją pozycję ogniowe, niszcząc kolejną wrogą baterię^[10] [18]. Nazajutrz okręt wraz z brytyjską kanonierką HMS „Scarab” ostrzelały skrzyżowanie dróg nieopodal Taorminy^[10] [18]. 16 sierpnia nastąpiła kolejna zmiana dowódcy kanonierki: kmdr ppor. Anthonie van Miert został zastąpiony przez kmdra ppor. Pietera Atzo de Boera^[5] [18]. Działania kanonierki u wybrzeży Sycylii zakończyły się 17 sierpnia, kiedy to wyspa została w całości opanowana przez aliantów^[10] [18].

25 sierpnia na okręcie doszło do awarii steru, w wyniku czego 27 sierpnia okręt trafił do doku w Bizercie, gdzie do 31 sierpnia usunięto uszkodzenie^[10] [18]. W dniach 28 września – 4 października „Soemba” eskortowała konwój płynący z Bizerty do Palermo, a następnie kolejne konwoje poruszające się między Bizertą, Gibraltarem i Port Saidem, bazując w Aleksandrii^[10] [18]. 28 października nowym dowódcą jednostki został kmdr ppor. Henri Herman Laurens Pröpper^[10] [18]. 2 grudnia w Aleksandrii na okręcie rozpoczęły się prace remontowe, a po ich zakończeniu kanonierka udała się do Hajfy, by umożliwić załodze kilkudniowy odpoczynek^[18]. 25 grudnia „Soemba” wyruszyła w składzie konwoju na Maltę, osiągając port przeznaczenia w dniu 2 stycznia 1944 roku^[10] [18].

W styczniu obie bliźniacze holenderskie kanonierki weszły w skład zespołu wsparcia operacji lądowania pod Anzio^[18][20]. W dniach 21–22 stycznia „Soemba” i „Flores” wspierały ogniem artylerii siły desantowe, operując w ramach brytyjskiej grupy Peter Force^[18][20]. 22 stycznia kilku członków załogi zostało rannych w wyniku eksplozji pocisku w lufie jednej z armat kal. 15 cm, lecz w dniach 24–27 stycznia jednostka nadal prowadziła ostrzał pod Anzio, by 30 stycznia uzupełnić paliwo w Neapolu^[10] [18]. Od 1 lutego „Soemba” ostrzeliwała ogniem artylerii cele pod Gaetą, Formią i Giano Vetusto, lecz przerwała misję po uszkodzeniu fundamentu działa numer 2 kal. 15 cm, powracając 4 lutego do Neapolu (jednostka została zastąpiona przez „Flores”)^[10] [18]. 8 lutego okręt udał się do Valetty, skąd wypłynął w eskorcie konwoju zmierzającego przez Trypolis do Gibraltaru, powracając następnie na Maltę^[10] [18]. Stamtąd 25 lutego „Soemba” wraz „Flores” z udały się na remont do Wielkiej Brytanii, osiągając Devonport 15 marca^[18][20]. 16 marca obie kanonierki były wizytowane w Portsmouth przez naczelne dowództwo floty holenderskiej, a 22 marca na ich pokładach gościła królowa Wilhelmina^[18][20]. Po oficjalnych wizytach rozpoczął się remont okrętu, podczas którego wymieniono działa kalibru 149 mm nr 7 na starsze (nr 6), pochodzące z wycofanego ze służby krążownika „Sumatra” i zainstalowano trzy działka przeciwlotnicze Oerlikon kalibru 20 mm^[18].

1944–1945: Lądowanie w Normandii i koniec wojny

W końcu maja okręt powrócił do służby, odbywając wraz z „Flores” ćwiczenia artyleryjskie, a w dniach 3–5 czerwca uczestniczył w eskorcie przybrzeżnego konwoju płynącego wzdłuż południowego wybrzeża Wysp Brytyjskich^[10] [18]. Od 6 czerwca w ramach zespołu Western Task Force kanonierka uczestniczyła we wsparciu artyleryjskim operacji lądowania w Normandii, ostrzeliwując dwie baterie nadbrzeżne na plaży Utah^[10] [21]. Ostrzał kontynuowano w kolejnych dniach inwazji, a 12 czerwca okręt dotarł do Plymouth w celu uzupełnienia zapasów amunicji; podczas postoju na jednostce dokonano napraw radaru i sonaru, a także zainstalowano radionamiernik HF/DF^[10] [22]. 27 czerwca kanonierka udała się w rejon „plaży Sword”, zastępując „Flores”^[20][22]. 8 lipca okręt był świadkiem storpedowania polskiego krążownika ORP „Dragon” przez niemiecką „żywą torpedę” typu Neger^[10] [22]. 10 lipca wrogi samolot zrzucił nieopodal okrętu kilkanaście min magnetycznych, z których 12 eksplodowało nie powodując uszkodzeń jednostki^[10] [22]. Nazajutrz, po wyczerpaniu amunicji do armat artylerii głównej, „Soemba” udała się do Portsmouth, gdzie 19 lipca prawdopodobnie zestrzeliła niemiecki samolot^[22]. Ponieważ lufy dział kal. 15 cm nie nadawały się do użycia, a wszystkie armaty tego typu z „Sumatry” zostały już wykorzystane, 20 lipca jednostka wypłynęła w eskorcie konwoju z Portsmouth do Londynu, gdzie 26 sierpnia została wycofana z czynnej służby przechodząc do rezerwy^[10] [22]. W tym dniu dokonała się też zmiana dowódcy jednostki – nowym został kmdr ppor. Theodoor Brunsting^[5] [22]. 22 października dowództwo kanonierki objął kmdr ppor. Sako Lambertus de Jong^[5] [22].