Okres międzywojenny

Okręt wszedł do służby 26 maja 1926 i już 21 września 1926 wyruszył do miejsca swojego przeznaczenia - Holenderskich Indii Wschodnich, przez Kanał Panamski, składając wizyty w licznych portach obu Ameryk i Japonii oraz stacjonując w okresie od lutego do maja 1927 w Szanghaju. 1 czerwca 1927 krążownik dotarł do bazy w Surabai i pełnił następnie służbę kolonialną we Wschodnich Indiach, odwiedzając też porty azjatyckie. 27 lipca 1930 po krótkim remoncie kotłowni wybuchł w niej pożar, powodujący konieczność dalszego remontu w Surabai. 14 maja 1931 okręt wszedł na nieoznakowaną skałę, po czym był remontowany. W latach 1934-35 przeprowadzono modernizację okrętu w Surabai, m.in. uzbrojenia przeciwlotniczego i masztów.

Po powrocie „Javy” z Europy, „Sumatra” została skierowana w czerwcu 1938 do Holandii na remont, który ukończono na początku października 1938. Okręt brał następnie udział do grudnia w patrolach i konwojowaniu statków wokół ogarniętej wojną domową Hiszpanii, po czym od stycznia do marca 1939 odbył rejs szkolny na Morze Śródziemne, a od czerwca do lipca 1939 ku brzegom Szetlandów.

II wojna światowa

W chwili niemieckiej napaści na Holandię (10 maja 1940), „Sumatra” była w rezerwie, w oczekiwaniu na remont. 11 maja 1940 „Sumatra” (wraz z nieukończonym krążownikiem „Jacob van Heemskerck”) została ewakuowana do Immingham w Anglii. W dniach 2-11 czerwca 1940 okręt przetransportował stamtąd do Halifaksu w Kanadzie następców tronu holenderskiej rodziny królewskiej - księżniczkę Julianę z córkami - księżniczkami Beatrix i Ireną. Stamtąd został skierowany z eskortą transportowca wojska do holenderskich kolonii w Ameryce (Indii Zachodnich), dopływając 22 czerwca do Curaçao. W lipcu brał udział w bezskutecznym poszukiwaniu niemieckiego rajdera - krążownika pomocniczego „Widder”. Następnie 9 października „Sumatra” dotarła, płynąc wokół Afryki, do Holenderskich Indii Wschodnich. Długi rejs nadwerężył maszyny okrętu i został on w październiku wycofany do rezerwy i skierowany do długotrwałego remontu w Surabai.

Po napaści Japonii na posiadłości alianckie w Azji, okręt znajdował się w dalszym ciągu w remoncie, po czym 27 stycznia 1942 został przywrócony do służby (dowódca kmdr por. J.J.L. Willinge). Następnie 3 lutego 1942, z niesprawną połową kotłów i jedną turbiną i załogą złożoną głównie z kadetów, został ewakuowany do Trincomalee na Cejlonie, a w kwietniu do Bombaju w Indiach, wciąż nie ukończywszy remontu. W lipcu został skierowany do Wielkiej Brytanii, wokół Afryki, gdzie przybył 11 października 1942, a następnie 1 listopada 1942, z uwagi na zużycie i niewielką przydatność bojową, został wycofany do rezerwy w Portsmouth w oczekiwaniu na remont, którego jednak nie podjęto. W marcu 1944 działa 149 mm „Sumatry” zamontowano na znacznie intensywniej używanych bojowo holenderskich kanonierkach „Flores” i „Soemba”, w miejsce ich zużytych dział^[3].

W centrum zdjęcia „Sumatra” zatopiona jako falochron, po prawej HMS „Durban”

W związku z planowaną operacją desantową aliantów w Normandii, pojawiła się potrzeba osłony plaż, na których miano wyładować oddziały, przed naporem fal morskich. W tym celu postanowiono utworzyć sztuczne falochrony przez zatopienie przy plażach starych statków i okrętów; wśród nich znalazła się również „Sumatra”. 29 kwietnia 1944 okręt przekazano marynarce brytyjskiej Royal Navy^[4]. 9 czerwca 1944 o godz. 17.21 okręt, pozbawiony cenniejszego wyposażenia, zatopiono u wybrzeża Normandii na głębokości 7,5 m jako część falochronu przystani Goosberry 5, na plaży Sword (zatopiono tam także brytyjski krążownik HMS „Durban” i statek „Empire Defiance”). Wrak został podniesiony w lutym 1951 i sprzedany na złom (Holandia otrzymała 6 840 000 franków francuskich^[2]).

Uzbrojenie i wyposażenie

• 10 pojedynczych dział kalibru 149,1 mm (nominalnie 15 cm) No.6 (produkcji Krupp lub Bofors), osłoniętych maskami pancernymi (10xI).
  • długość lufy L/52 (52 kalibry; nominalnie L/50), kąt podniesienia - 25°, donośność maksymalna 16 700 m, masa pocisku 46 kg^[5]
• 4 pojedyncze działa przeciwlotnicze 75 mm (do 1934-35)
• 6 podwójnych automatycznych dział przeciwlotniczych 40 mm Bofors^[2] (od 1934-35) (według innych źródeł, 6 pojedynczych dział plot 40 mm Vickers No.1^[1], a od 1939 być może Bofors Mk III z systemem stabilizacji i kierowania ogniem Hazemeyer^[2])
• 4-6 wkm plot 12,7 mm
• 2 miotacze bomb głębinowych, bomby głębinowe (od 1940–1942)
• 2 wodnosamoloty (od końca lat 30. - Fokker C.XI-W)

Opancerzenie

• pas burtowy: 75 mm (wymiary 120 × 3,2 m)
• wewnętrzny pokład pancerny: 25 mm (poziomy) – 50 mm (na skosach)
• maski dział artylerii głównej: 100–25 mm
• stanowisko dowodzenia: 125–100 mm