Hołd pruski
Ilustracja
Autor

Jan Matejko

Data powstania

1879–1882[1]

Medium

Olej na płótnie

Wymiary

388 × 785 cm

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Kraków

Lokalizacja

Sukiennice w Krakowie

Hołd pruski – obraz olejny Jana Matejki namalowany w latach 1879–1882 w Krakowie. Przedstawia hołd pruski złożony przez Albrechta Hohenzollerna dnia 10 kwietnia 1525 na krakowskim Rynku Głównym. Dzieło jest depozytem Zamku Królewskiego na Wawelu w Muzeum Narodowym w Krakowie. Eksponowane jest w krakowskich Sukiennicach, w tzw. Sali Siemiradzkiego.

Historia

Hołd pruski to obraz mający uwidocznić wielkość Polski, świetność jej kultury i sprawiedliwość jej królów. Matejko zaczął go malować w Wigilię 1880. Po ukończeniu, 7 października 1882, w czasie posiedzenia Sejmu Krajowego we Lwowie, obraz został podarowany przez Matejkę krajowi dla zapoczątkowania zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu. Ponieważ wzgórze wawelskie było w tym czasie zajęte przez wojsko austro-węgierskie, zdecydowano, że obraz będzie tymczasowo eksponowany w Sukiennicach, w Muzeum Narodowym.

Przez kilka lat po ukończeniu, obraz wystawiany był w Krakowie, Lwowie i Warszawie oraz poza ziemiami polskimi: w Berlinie, Rzymie, Paryżu, Wiedniu i Budapeszcie. W czerwcu 1894 roku obrazy Hołd pruski i Kościuszko pod Racławicami zostały wypożyczone na Powszechną Wystawę Krajową we Lwowie, a w latach 1898-1900 eksponowano go w Wiedniu, na wystawie prac artystów austriackich czasów panowania Franciszka Józefa I.[2]

Kraków, 1930, służba muzealna podczas ćwiczeń w zakresie pożarnictwa, Muzeum Narodowe w Sukiennicach. Zdjęcie z archiwum koncernu Ilustrowany Kurier Codzienny w zasobach Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Od 12 czerwca 2008 do momentu zakończenia prac remontowych w Sukiennicach obraz poddawany był renowacji i eksponowano go na Wawelu, obecnie natomiast znajduje się w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Hołd pruski przeszedł kilka zabiegów konserwatorskich: po raz pierwszy poddano go konserwacji w 1915, następnie w 1938. Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 obraz został ukryty w podziemiach kościoła św. Katarzyny w Zamościu (dzięki staraniom tamtejszego rektora ks. dr. Wacława Staniszewskiego), gdzie później uległ uszkodzeniu[3][4]. W 1945 przechodził kolejną konserwację, a w 1974 raz jeszcze znalazł się w rękach konserwatorów przed wyjazdem na wystawę do Moskwy. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach 2006–2008.

Postacie historyczne na obrazie

W centrum obrazu umieszczone są postacie króla Zygmunta I Starego i klęczącego przed nim Albrechta Hohenzollerna. Zygmunt August przedstawiony został jako 5-letni chłopczyk ubrany w czerwoną sukienkę podtrzymywany przez Piotra Opalińskiego, ochmistrza dworu. Jako Opalińskiego sportretował Matejko profesora historii Uniwersytetu Jagiellońskiego Józefa Szujskiego. Matejko sportretował 31 postaci ówczesnego życia politycznego. Oto niektóre z nich:

  • W infule biskupiej biskup krakowski Piotr Tomicki.
  • Trzymający miecz do góry mężczyzna to Hieronim Łaski, bratanek arcybiskupa Jana Łaskiego, dyplomata.
  • Księżna Anna, władczyni Mazowsza (zmarła w 1522, umieszczona na obrazie świadomie przez Matejkę, aby podkreślić łączność tej ziemi z Polską).
  • Janusz – ostatni książę mazowiecki linii Piastów. Zmarł niespodziewanie w 1526.
  • Jadwiga Jagiellonka, córka Zygmunta I Starego i jego pierwszej żony Barbary Zápolya. Planowano jej małżeństwo z księciem Januszem. Śmierć księcia zniweczyła te plany.
  • Jako królowa Bona Sforza została sportretowana żona Matejki Teodora.
  • Podniesioną w górę prawą rękę prezentuje Piotr Kmita Sobieński marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski.
  • Z królewskim jabłkiem w ręce stoi Krzysztof Szydłowiecki kanclerz wielki koronny, doradca króla w sprawach polityki zagranicznej.
  • Andrzej Tęczyński (trzyma chorągiew) – chorąży krakowski, późniejszy kasztelan krakowski.
  • Przecław Lanckoroński (na koniu) starosta chmielnicki.
  • Podkręcający wąsa starszy mężczyzna to książę Konstanty Iwanowicz Ostrogski hetman wielki litewski, wojewoda trocki, kasztelan wileński.
  • Centralny fragment obrazu
    Jan Amor Tarnowski (w hełmie) wojewoda krakowski, późniejszy hetman wielki koronny. Do tego portretu pozował profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk literatury Stanisław Tarnowski, biograf Matejki.
  • Biorący monety z tacy mężczyzna to Andrzej Kościelecki marszałek nadworny, podskarbi, zarządzał żupami wielickimi, umiejętnie kierował finansami państwowymi.
  • Mikołaj Firlej, kasztelan krakowski (między Krzysztofem Szydłowieckim i Andrzejem Tęczyńskim).
  • arcybiskup Jan Łaski (za Piotrem Tomickim).
  • Olbracht Gasztołd, kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński (za Janem Łaskim). Król powierzył mu dozór nad sporządzeniem statutu litewskiego. Jego obecność na obrazie ma symbolizować mądrość króla – prawodawcy.
  • Poniżej króla leży Stańczyk. Zmartwiona twarz wątpi, czy to aby na pewno zwycięstwo (Prusy były jednym z zaborców).
  • Następca tronu – Zygmunt August bawi się łańcuchem, który król ma założyć Wielkiemu Mistrzowi. Może to oznaczać bawienie się losem Prus, co w przyszłości będzie tragiczne w skutkach.
Zbroja, w której Matejko przedstawił na obrazie Albrechta

W lewym dolnym rogu obrazu z dokumentem opatrzonym królewską pieczęcią stoi Bartolommeo Berrecci – architekt i twórca renesansowego zamku królewskiego na Wawelu. Jego twarz to jeden z dwóch na obrazie autoportretów Jana Matejki. Drugi to twarz królewskiego błazna Stańczyka.

Kształty budowli na Rynku Głównym utrwalone na obrazie są niezgodne ze stanem faktycznym[5]. Matejko namalował fragment Sukiennic już w stylu renesansowym, chociaż taką formę przybrały one dopiero w roku 1555 po pożarze, który strawił budowlę w jej dawnym, gotyckim stylu.

W zbiorach militariów Muzeum Narodowego w Krakowie znajduje się rycerska zbroja turniejowa z roku ok. 1560. W tej zbroi Jan Matejko przedstawił na swoim obrazie Albrechta Hohenzollerna[6].

Przypisy

  1. ↑ Jan Matejko, „Hołd pruski”. Culture.pl.
  2. ↑ Diana Błońska i inni, Muzeum Narodowe w Krakowie 1879-2019, Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2019, s. 23, 24, ISBN 978-83-7581-317-3 [dostęp 2024-01-10].
  3. ↑ „Hołd Pruski” w Zamościu. gazetabaltycka.pl. [dostęp 2018-02-06].
  4. ↑ Anna Ewa Soria: Pamięć ofiar Oświęcimia i innych niemieckich obozów koncentracyjnych uczczono podczas niedzielnych uroczystości w kościele świętej Anny. kazimierzdolny.pl, 2012-02-20. [dostęp 2018-02-06].
  5. ↑ Waldemar Komorowski, Aldona Sudacka: Rynek Główny w Krakowie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 81. ISBN 978-83-04-04992-5.
  6. ↑ Informacja z tablicy informacyjnej Muzeum Narodowego w Krakowie umieszczonej przy eksponacie.

Bibliografia

  • Halina Blak, Stanisław Grodziski: Hołd pruski-obraz Jana Matejki. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1990.
  • Halina Blak: Hołd pruski Jana Matejki. Warszawa 1977.
  • Hołd pruski. Matejko - Wawelowi - Wawel Matejce, Zamek Królewski na Wawelu, Kraków 2009.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.