Wiśnia ptasia
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

śliwa

Gatunek

wiśnia ptasia

Nazwa systematyczna
Prunus avium L.
Fl. suec. ed. 2, 165. 1755
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Kwitnąca czereśnia
Kwiaty czereśni
Owoce i liście uprawnej odmiany czereśni
Pąki czereśni

Wiśnia ptasia, wiśnia dzika, czereśnia, trześnia[4] (Prunus avium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny różowatych. Rodzime obszary jej występowania to Europa oraz Azja Zachodnia i Kaukaz, rozprzestrzeniła się też gdzieniegdzie poza te obszary[5]. W Polsce rośnie dziko na terenie całego kraju, od nizin po pogórze i niższe tereny górskie (po 700–900 m n.p.m., w Gorcach spotykana nawet powyżej 1000 m n.p.m.[6]), jednak głównie na południu kraju. Jest w wielu odmianach powszechnie uprawiana jako drzewo owocowe.

Systematyka

  • Według nowszych ujęć taksonomicznych zaliczona została do rodzaju Prunus jako Prunus avium L.Fl. suec. ed. 2, 165. 1755[5]
  • Ma liczne synonimy[5]: Cerasus avium (L.) Moench, Cerasus avium var. aspleniifolia G. Kirchn., Prunus avium var. aspleniifolia (G. Kirchn.) H. Jaeger, Prunus cerasus var. avium L. (basionym), Prunus macrophylla Poir.

Morfologia

Pokrój
W zwartych drzewostanach dorasta do 20–25 m wysokości, tworząc długi, strzelisty pień i wąską, stożkowatą, czasem nierównomierną koronę. Drzewa samotne mają krótki pień i szeroką, regularną koronę.
Pień
Kora czerwonobrązowa, cienka, często błyszcząca z dużymi przetchlinkami. Na starych pniach często łuszczy się okrężnymi pasmami.
Liście
Eliptyczne lub odwrotnie jajowate, zaostrzone, grubo, częściowo podwójnie piłkowane, od spodu owłosione. Na ogonku, u nasady blaszki znajdują się 1–2 duże gruczołki. Długość liści 8–15 cm.
Kwiaty
Zebrane po 2–6 na długich (5 cm) szypułkach, białe.
Owoce
Potocznie nazywane czereśniami. Kuliste pestkowce, jadalne, zwykle koloru czerwonego, spotykane także odmiany żółte oraz czarne. U drzew dzikich średnica ich nie przekracza zwykle 1 cm, u współczesnych odmian hodowlanych sięga 2,5 cm (do 10 g[7]). Dojrzewają od maja do późnego lipca, w niższych położeniach górskich nawet dopiero w sierpniu. U odmian dzikich owoce o cienkiej warstwie miąższu, często niesmaczne, gorzkawe.

Biologia i ekologia

Występuje w lasach liściastych, lasach mieszanych, w zadrzewieniach śródpolnych i w czyżniach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Carpinion[8]. Lubi żyzne gleby bogate w węglan wapnia, powstałe z glin i lessów. W górach rośnie jednak także na glebach szkieletowych na podłożu z fliszu karpackiego. Preferuje miejsca o dużej wilgotności gleby. Cechuje ją światłożądność – stąd szybki wzrost w okresie młodocianym i w pierwszej połowie życia. Dożywa zazwyczaj 80–100 lat[6].

Kwitnie od kwietnia do maja. Owoce stanowią poszukiwany pokarm dla wielu gatunków zwierząt. Często zjadane są przez ptaki, które przyczyniają się do rozsiewania czereśni (ornitochoria).

Najgrubsza czereśnia w Polsce (na terenie Lasów Państwowych) rośnie w Myscowej, na stokach góry Polana w Beskidzie Niskim i ma 356 cm obwodu i 22 metry wysokości[9].

Zmienność

Tworzy mieszańce z wiśnią pospolitą i wiśnią karłowatą[10].

Zastosowanie

  • Roślina sadownicza: Jest uprawiana dla smacznych owoców – czereśni. Typowe dziko rosnące formy są używana jako podstawowe podkładki generatywne i wegetatywne pod odmiany owocowe czereśni i wiśni, także pod wiśnie ozdobne.
  • Sztuka kulinarna: czereśnie używane są do produkcji konfitur, napojów, win, koncentratów.
  • Drewno twarde, z czerwonobrązową twardzielą, bardzo cenione w meblarstwie do wyrobu elementów toczonych i intarsji oraz w snycerstwie.

Odmiany czereśni według pory dojrzewania dzieli się tradycyjnie na wczesne, o średniej porze dojrzewania i późne[11]. Niezależnie od głównego podziału często spotyka się podział według tygodni dojrzewania, gdzie odmianami od których liczy się tygodnie są najwcześniejsze w Polsce stare odmiany ‘Marchijska’ lub ‘Rivan’[12][13]. Najczęściej dojrzewają one w Polsce na początku czerwca, a cały okres dojrzewania czereśni trwa 8–10 tygodni[11]. Odmianami uznanymi za najwartościowsze, polecane do uprawy w Polsce są[13]:

  • ‘Burlat’ – III tydzień dojrzewania, pochodzi z Francji, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 6,6–7,0 g.
  • ‘Karesova’ – III tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 6,0–7,0 g.
  • ‘Vanda’ – IV tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 7,0–8,0 g.
  • ‘Techlovan’ – V tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, silnie rośnie, owoce o masie 8,0–10,0 g.
  • ‘Vega’ – IV/V tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 7,5–8,5 g.
  • ‘Summit’ – IV/VI tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 9,0–10,0 g.
  • 'Büttnera Czerwona' – VI tydzień dojrzewania, pochodzi z Niemiec, bardzo silnie rośnie, owoce o masie 6,0–8,0 g.
  • ‘Lapins’ – VI tydzień dojrzewania, pochodzi z Kanady, silnie rośnie, owoce o masie 8,0–9,0 g.
  • ‘Rainier’ – VII tydzień dojrzewania, pochodzi z USA, średnio silnie rośnie, owoce o masie 7,5–8,5 g.
  • 'Hedelfińska' – VII tydzień dojrzewania, pochodzi z Niemiec, silnie rośnie, owoce o masie 6,0–8,5 g.
  • ‘Kordia’ – VII/VIII tydzień dojrzewania, pochodzi z Czech, średnio silnie rośnie, owoce o masie 8,0–9,0 g.
  • ‘Regina’ – VIII tydzień dojrzewania, pochodzi z Niemiec, średnio silnie rośnie, owoce o masie 8,0–9,0 g.

Choroby

Etymologia

Nazwa „czereśnia” pochodzi od starożytnego miasta Cerasus (obecnie Giresun w Turcji), skąd rzymski wódz Lukullus przywiózł na zachód pierwsze okazy tej rośliny[15]. Polska nazwa „czereśnia” jest rutenizmem (zapożyczeniem wschodniosłowiańskim) – wyraźny jest tutaj pełnogłos ere. W języku polskim występuje w tym miejscu rze, np. pol. brzeg, ros. берег. Formą bez pełnogłosu jest trześnia (por. cz. třešeň).

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
  3. ↑ Prunus avium, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. 1 2 3 Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  6. 1 2 Krzysztof Fronczak: Drzewo szczególne, [w:] „Przyroda Polska” nr 11/2021, s. 4–5.
  7. ↑ Zygmunt S. Grzyb, Elżbieta Rozpara. Dobór odmian czereśni gwarancją sukcesu. „Hasło Ogrodnicze”, 1999.
  8. ↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  9. ↑ Czereśnia ptasia, najgrubsza czereśnia ptasia. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. [dostęp 2017-10-02].
  10. ↑ Rutkowski Lucjan. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  11. 1 2 Aleksander Rejman: Pomologia. Warszawa: PWRiL, 1994. ISBN 83-09-01612-3.
  12. ↑ Red. Tadeusz Hołubowicz: Sadownictwo w Wielkopolsce. Praca zbiorowa. Poznań: Państw, Wyd. Rolnicze i Leśne, 1987. ISBN 83-09-01197-0.
  13. 1 2 Elżbieta Rozpara: Intensywny sad czereśniowy. Warszawa: Hortpress Sp. z.o.o., 2005, s. 246. ISBN 83-89211-52-1.
  14. 1 2 3 Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
  15. ↑ Jerzy Ciechanowicz: Medea i czereśnie. Rozmowy o starożytności. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen/Wydawnictwo Krąg, 1994, s. 97. ISBN 83-85199-23-3.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.