| Argentinala | |
| Petrulevičius et Gutiérrez, 2016 | |
| Okres istnienia: missisip | |
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| (bez rangi) | Dicondylia |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Nadrząd |
Odonatoptera |
| (bez rangi) | Palaeodonatoptera |
| (bez rangi) | Plesiodonatoptera |
| Rząd |
Argentinoptera |
| Rodzina |
Argentinalidae |
| Rodzaj |
Argentinala |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Argentinala cristinae Petrulevičius et Gutiérrez, 2016 | |
Argentinala – rodzaj wymarłych owadów z podgromady uskrzydlonych, jedyny znany przedstawiciel rodziny Argentinalidae i rzędu Argentinoptera. Obejmuje tylko jeden opisany gatunek: Argentinala cristinae. Zapis kopalny taksonu pochodzi z karbonu.
Taksonomia i odkrycie
Rząd, rodzina, rodzaj, jak i jego gatunek typowy, opisane zostały po raz pierwszy w 2016 roku przez Juliána Petrulevičiusa i Pedro Gutiérreza. Opisu dokonano na podstawie pojedynczej skamieniałości, odnalezionej u podnóża formacji Guandacol, w górze o tej samej nazwie, w argentyńskiej prowincji La Rioja. Datowana jest ona na późny serpuchow w karbonie. Pochodzi sprzed 325–324 milionów lat. U podnóża tej samej formacji znaleziono także skamieniałości dwóch innych rodzajów owadów staroskrzydłych: Tupacsala z rzędu Eugeroptera i Kirchnerala z rzędu Kukaloptera[1].
Nazwa rzędu to połączenie nazwy kraju, w którym leży miejsce typowe (Argentina) i greckiej nazwy skrzydła (πτερον – pteron). Podobnie nazwa rodzajowa jest połączeniem nazwy kraju i słowa „skrzydło”, tym razem łacińskiego (ala). Epitet gatunkowy cristinae nadano na cześć prezydent Argentyny Cristiny Fernández de Kirchner, w podziękowaniu za wyniesienie urzędu sekretarza ds. nauki do rangi ministra poprzez utworzenie Ministerstwa Nauki, Technologii i Innowacji[1].
Holotyp, zdeponowany w Museo Argentino de Ciencias Naturales Bernardino Rivadavia i oznaczony numerem MACN-In 2678A/B, określany był jako nieoznaczony przedstawiciel Eugeropteridae do czasu publikacji opisu Argentinala[1].
Rząd Argentinoptera zaliczany jest do bazalnych przedstawicieli nadrzędu Odonatoptera. Wraz z taksonem Apodonatoptera tworzy klad Plesiodonatoptera, obejmujący wszystkie Odonatoptera z wyjątkiem Eugeroptera i Kukaloptera[1].
Kladogram Odonatoptera[2][1][3]
|
Budowa
Jedynym znanym okazem jest niemal kompletna samica. Miała ona trzy pary skrzydeł, z których najmniejsze były te osadzone na przedtułowiu, a najdłuższe te osadzone na śródtułowiu – ich długość wynosiła 44,5 mm, a rozpiętość 93,7 mm. Długość skrzydeł pary osadzonej na zatułowiu wynosiła 42 mm[1].
Skrzydła przedtułowiowe były niewielkie; miały 4,6 mm długości, 3 mm szerokości i zarys nieregularnego czworokąta, tudzież ściętego trójkąta o zaokrąglonych odsiebnych kątach. Skierowane były skośnie ku przodowi. Prawdopodobnie łączyły się stawowo z przedtułowiem dwoma sklerytami. Na ich użyłkowanie składało się sześć głównych żyłek podłużnych, z których cztery wychodziły z przednio-nasadowego sklerytu skrzydłowego. Przednie części trzeciej i czwartej żyłki były nieco grzebieniaste[1].
Skrzydło środkowe było około 3,6 raza dłuższe niż szersze. Jego obrys charakteryzował się lekko sierpowatą krawędzią przednią (prekostalną), a krawędzią tylną najpierw lekko wklęśniętą pomiędzy szczytami tylnej i przedniej żyłki analnej, a potem silnie wklęsłą. Użyłkowanie skrzydła odznaczało się zredukowaną siecią żyłek poprzecznych (archaedictyon) i brakiem pterostygmy. Tylna żyłka kostalna (CP) była wklęsła, równoległa do brzegu skrzydła i łączyła się z przednią żyłką subkostalną (ScA) przed połączeniem z wypukłą żyłką kostalną przednią (CA). Krótka przednia żyłka subkostalna rozwidlała się na dwie gałęzie: zakończoną na tylnej żyłce kostalnej gałąź ScA1+2 i zakończoną na tylnej żyłce subkostalnej (ScP), niemal poprzeczną gałąź ScA3+4. Tylna żyłka subskostalna była długa, u nasady falista, zakończona na krawędzi skrzydła na wysokości drugiej wstawkowej żyłki radialnej (IR2). Żyłki radialne przednia i tylna (RA i RP) biegły odrębnie już od nasady, najpierw rozbieżnie, potem zbieżnie, a potem znów rozbieżnie; brak było między nimi żyłek poprzecznych. Przednia z nich odbijała ku krawędzi skrzydła na wysokości rozwidlenia tylnej z nich na dwie gałęzie: RP1+2 i RP3+4. Gałąź RP1+2 rozwidlała się na RP1 i RP2, a pomiędzy nimi pojawiała się żyłka wstawkowa IR1. Druga z radialnych żyłek wstawkowych (IR2) biegła między RP2 i RP3+4. Przednia żyłka medialna rozwidlała się za środkiem długości skrzydła na trzy gałęzie, natomiast tylna żyłka medialna była pojedyncza, na około 1 mm długości złączona z przednią żyłką kubitalną (CuA). Żyłki kubitalne: przednia i tylna (CuP) formowały poziomą komórkę kubitalną, a za nią łączyły się na krótkim odcinku. U szczytu żyłka kubitalna przednia dwała trzy odgałęzienia, podczas gdy tylna pozostawała pojedyncza. W miejscu styku tylnej żyłki kubitalnej z przednią żyłką analną (AA) utworzony był silny węzełek. Występowały cztery gałęzie przedniej żyłki analnej: pierwsza dawała pięć odgałęzień, czwarta – dwa, a druga i trzecia były pojedyncze, podobnie jak tylna żyłka analna. Żyłki jugalne przednia (JA) i tylna (JP) były krótkie[1].
U nasady skrzydła śródtułowiowego znajdowało się kilka sklerytów skrzydłowych, odpowiedzialnych za ich stawowe połączenie z tułowiem. Przedni (AAP) z nich obejmował skleryty kostalne, w tym bazialaru o kształcie litery „h” oraz rozdzielonych od siebie wąskim i głębokim, rowkowatym szwem fulkalaru kostalnego i aksalaru kostalnego. Kolejny był rząd wolnych, dobrze wykształconych sklerytów skrzydłowych subkostalnych. Tylny skleryt skrzydłowy (PAP, płytka aksillarna), powstał ze sklerytów radialnych, medialnych i kubitalnych[1].
Skrzydło tylne było około 2,8 raza dłuższe niż szersze. Jego obrys charakteryzował się lekko sierpowatą krawędzią przednią, a krawędzią tylną w części nasadowej silnie wypukłą, a w części odsiebnej niemal prostą. Krótka, wypukła przednia żyłka subkostalna rozwidlała się na dwie gałęzie: zakończoną na tylnej żyłce kostalnej gałąź ScA1+2 i zakończoną na wklęsłej tylnej żyłce subkostalnej (ScP), niemal poprzeczną gałąź ScA3+4. Tylna żyłka subskostalna była zakrzywiona i zakończona na krawędzi skrzydła na wysokości drugiej wstawkowej żyłki radialnej (IR2). Wypukłe żyłki radialne przednia i tylna (RA i RP) biegły odrębnie już od nasady i brak było między nimi żyłek poprzecznych. Przednia z nich odbijała ku krawędzi skrzydła tuż przed wysokością rozwidlenia tylnej z nich na dwie gałęzie: RP1+2 i RP3+4. Gałąź RP1+2 rozwidlała się na RP1 i RP2, a pomiędzy nimi pojawiała się żyłka wstawkowa IR1. Gałąź RP1 ulegała dalej roztrojeniu. Druga z radialnych żyłek wstawkowych (IR2) biegła między RP2 i RP3+4. Przednia żyłka medialna rozwidlała się za środkiem długości skrzydła na trzy gałęzie, natomiast tylna żyłka medialna była pojedyncza, połączona z przednią żyłką kubitalną (CuA) za pośrednictwem nadzwyczaj krótkiej żyłki poprzecznej. Żyłki kubitalne: przednia i tylna (CuP) formowały krótszą i szerszą niż w skrzydle środkowym komórkę kubiatalną. W miejscu styku tylnej żyłki kubitalnej z przednią żyłką analną (AA) utworzony był silny węzełek. Występowały dwie gałęzie przedniej żyłki analnej: pierwsza (AA1+2) dawała cztery odgałęzień, a druga dawała ich trzy (AA3+4). Tylna żyłka analna oraz dwie żyłki jegalne były pojedyncze[1].
W nasadowej części skrzydła tylnego przedni skleryt skrzydłowy cechował się szerokim bazialarem kostalnym trójkątnego kształtu, zaopatrzonym w przypominający nos wyrostek fulkalar kostalny oraz ukośny aksalar kostalny stykający się z wspominanym bazalarem, a od fulkalaru oddzielony głębokim szwem[1].
Smukły, wydłużony odwłok składał się z co najmniej dziesięciu segmentów, przy czym te od ósmego wzwyż były zmodyfikowane, w szczególności dziewiąty i dziesiąty tworzyły u samicy genitalia o zaokrąglonym kształcie. Segment dziewiąty był nieco krótszy od płytkowatego segmentu dziesiątego. Pomiędzy dziewiątym i dziesiątym osadzone było krótkie pokładełko o sierpowatym kształcie. Składało się z trzech walw: pierwsza była ostra i sierpowata, druga rozciągnięta wzdłuż niej, a trzecia była zakrzywiona i osłaniała z boku dwie poprzednie[1].
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 J.F. Petrulevicius, P.R. Gutiérrez. New basal Odonatoptera (Insecta) from the lower Carboniferous (Serpukhovian) of Argentina. „Arquivos Entomolóxicos”. 16, s. 341-358, 2016. ISSN 1989-6581.
- ↑ G. Bechly. Phylogenetic Systematics of Odonata. „Dragonfly Research”. 1, s. 1438-2034, 2007.
- ↑ A. Nel, P. Roques, J. Prokop, R. Garrouste.. A new, extraordinary 'damselfly-like' Odonatoptera from the Pennsylvanian of the Avion locality in Pas-de-Calais, France (Insecta: 'Exopterygota'). „Alcheringa”. 43, s. 241-245, 2019.