Zagubiona przyszłość
Autor

Krzysztof Boruń, Andrzej Trepka

Tematyka

fantastyka naukowa

Wydanie oryginalne
Język

polski

Data wydania

1954

Wydawca

Wydawnictwo Iskry

poprzednia
brak		 następna
Proxima

Zagubiona przyszłość – powieść fantastycznonaukowa Krzysztofa Borunia i Andrzeja Trepki, drukowana w odcinkach na łamach Ilustrowanego Kuriera Polskiego w 1953, jako książka wydana po raz pierwszy w 1954 (ze zmianami recenzenckimi). W wersji pierwotnej ukazała się w 1957. Trzecie wydanie ukazało się w 1986 nakładem Iskier. Kolejne wznowienie ukazało się w 2013 pod szyldem Wydawnictwa Solaris[1].

Jest to pierwszy tom trylogii. Pozostałe to: Proxima i Kosmiczni bracia.

Fabuła

CM-2, czyli almeralitowy satelita Celestia, wyruszyła w końcu XX wieku z Układu Słonecznego w kierunku Alfa Centauri. Od wielu pokoleń (jest rok 2407) w beznadziejnej podróży unosi na swych pokładach około pięciu tysięcy ludzi. Niewielkie społeczeństwo jest silnie podzielone na kasty niewolników (Murzynów), robotników, techników, naukowców i rządzących (kapitalistów). Społeczeństwo żyje w niewiedzy co do przyczyn opuszczenia Układu Słonecznego, przekonane, że Ziemię opanowały „czerwone diabły”, obowiązuję zakaz badania przeszłości, a cenzura ingeruje nawet w Biblię. Jedynie prezydent Celestii, będący równocześnie głową Kościoła, wie, że prawdziwą przyczyną było obalenie kapitalizmu, gdy na Ziemi zatriumfował komunizm. Głównym bohaterem jest Bernard Kruk, młody inżynier pełniący ważną funkcję rządowego konstruktora. Prezydent Celestii poleca mu przeróbkę miotaczy do niszczenia meteoroidów, tak aby mogły one niszczyć ciała przelatujące obok. W zamian oferuje mu oszałamiające wynagrodzenie i zgodę na małżeństwo ze swoją córką. Przypadkowo umowę tę znajduje znajoma dziennikarka i doprowadza do jej ujawnienia. Wyjaśnienia prezydenta, co do sensu przeróbki, nie budzą niczyjego zaufania. Kruk z przyjacielem, starając się wyjaśnić sprawę, docierają do informacji, że z Celestii został zaobserwowany statek kosmiczny lecący z Ziemi. Przeróbka miotaczy ma umożliwić jego zniszczenie. Krukowi i opozycyjnej wobec prezydenta grupie udaje się nawiązać kontakt z ziemskim statkiem - Astrobolidem. Wybucha konflikt, zakończony szczęśliwie dzięki interwencji ludzi z Astrobolidu. Dzięki temu uda się mieszkańcom Celestii powrócić na Ziemię. Astrobolid leci dalej, w celach badawczych, w kierunku układu Proxima Centauri, zabierając także dwoje mieszkańców Celestii.

Analiza i odbiór

Autorzy używają licznych neologizmów, opisując świat przyszłości terminami takimi jak: fotolektor, sigumit, uniwerproduktor, elektryt, antinevon, badon[2].

Krytyka kapitalizmu przedstawiona w książce była oparta na analize postępu technologicznego: autorzy prognozowali, że komputeryzacja i automatyzacja doprowadzi do wzrostu bezobocia, co spowoduje rewolucję proletariatu[3].

W książce, poza promocją łysenkizmu, stonowaną w późniejszych edycjach, była też krytykowana nauka o genetyce[4][5].

Antoni Smuszkiewicz pisze, że w powieści, podobnie jak w innych utworach wydanych w tym okresie, widać tendencyjność „wynikającą z uproszczonego pojmowania założeń realizmu socjalistycznego, a także z zimnowojennych nastrojów”, ale dostrzega, że w pierwszej części trylogii Borunia i Trepki „stanowisko autorów zostało wyostrzone w stopniu niemal karykaturalnym”. Opisywany obraz stosunków społecznych w Celestii opanowanej przez zwolenników kapitalizmu jest „tendencyjnie przejaskrawioną miniaturą współczesnego świata zachodniego”[6]. Nawet nazwiska bohaterów zostały dobrane stronniczo: o ile nazwiska załogi Celestii wskazują na czysto anglosaskie pochodzenie (Bradley, Green, Morgan), o tyle w Astrobolidzie, wysłanym przez komunistyczne społeczeństwo, załoga nosi już nazwiska wskazujące na międzynarodowy skład (Rita Croce, Władysław Kalina, Zoja Makarowa, Sun Tao-Lai; a najwyższym autorytetem naukowym ekspedycji jest murzynka, Kora Heto)[7][8]. Smuszkiewicz dodaje, że załoga Celestii stanowi modelowo „zwarty kolektyw”, niemniej „bezbarwny i papierowy, mało przekonujący jako zbiór ludzi”[7].

Andrzej Niewiadowski również ocenia, że autorzy w powieści nakreślili „uproszczone psychologicznie, jednowymiarowe portrety gwiezdnych herosów niosących obcym cywilizacjom idee rewolucji proletariackiej, mierzących kosmos własnymi antropocentrycznymi kategoriami”[9].

Podobnie Wojciech Kajtoch opisał powieść jako antykapitalistyczną satyrę, "antyutopię w utopii" i literacką wizję komunizmu (podobną do np. Obłoku Magellana Lema). Książka ulegla pewnym zmanom w kolejnych edycjach (np. usnięto fragmenty promujące Łysenkizm)[5]. Kajtoch sugeruje też, że powieść mogła być zaowalowaną próbą krytyki totalitaryzmu i Polski ery PRL-u, z czym jednak nie zgodził się Lech Keller, wskazując, że trudno z takim odbiorem powieści pogodzić wątek komunistycznego statku (Astrobolidu)[4][5].

Mimo tych zabiegów Mariusz Leś ocenia, że oficjalna polityka literacka PRL-u krytycznie odebrała powieść (podobnie, jak wczesne utwory Lema), gdyż najwyraźniej „wyobrażenia spełnienia komunizmu nie zyskały przychylności władz realizujących program socrealizmu”[10].

Piotr Kuncewicz pisząc o trylogii zauważył, że była ona "bardzo krytykowana, wręcz wyszydzana niekiedy, a przecież chętnie czytana", ironicznie komentująć fabułę pierwszego tomu ale także pozytywnie zauważając, że "akcja jest pomysłowa i wręcz błyskotliwa". Ostatecznie krytyk konstatuje, że „mimo socrealistycznych śmieszności to iście gigantyczne dzieło oparło się jakoś czasowi”[11].

Przypisy

  1. ↑ Zagubiona przyszłość [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2018-11-28] (pol.).
  2. ↑ Ryszard Handke: Językowe sposoby kreowania składników fantastycznych. W: Spór o SF. Ryszard Handke, Lech Jęczymyk, Barbara Okólska (red.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 235-238, seria: „SF” Wydawnictwa Poznańskiego. ISBN 83-210-0815-1.
  3. ↑ Mirosław Sikora, Adam Dziuba, Computers in the Shadow of Communism: The Polish People’s Republic, Dick van Lente (red.), wyd. 1, New York, NY, USA: ACM, 6 grudnia 2022, s. 325–362, DOI: 10.1145/3548585.3548596, ISBN 978-1-4503-9817-6 [dostęp 2024-03-23] (ang.).
  4. 1 2 Lech Keller, Selektywna recenzja, [w:] Аляксадр Кіклевіч, Сяргей Важнік, Паланістыка 2012, 2013, ISBN 978-985-6982-97-5 [dostęp 2024-03-23] (biał.).
  5. 1 2 3 Wojciech Kajtoch, Szkice o fantastyce, Krytycy o Fantastyce, Stawiguda: Agencja "Solaris" Małgorzata Piasecka, 2015, s. 19-26, 50, ISBN 978-83-7590-225-9.
  6. ↑ Antoni Smuszkiewicz: Zaczarowana gra: zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982, s. 227-228. ISBN 83-210-0303-6.
  7. 1 2 Antoni Smuszkiewicz: Konstrukcja postaci w polskiej prozie fantastycznonaukowej. W: Spór o SF. Ryszard Handke, Lech Jęczymyk, Barbara Okólska (red.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 268, 270, seria: „SF” Wydawnictwa Poznańskiego. ISBN 83-210-0815-1.
  8. ↑ Dariusz Brzostek, Lenin z mongolską twarzą…? Chiny i komunizm chiński w polskiej literaturze fantastycznonaukowej, „Litteraria Copernicana”, 38 (2), 2021, s. 13–27, DOI: 10.12775/LC.2021.012, ISSN 2392-1617 [dostęp 2024-03-21] (pol.).
  9. ↑ Andrzej Niewiadowski: Świadectwa prognoz społecznych w polskiej fantastyce naukowej (1945-1985). W: Spór o SF. Ryszard Handke, Lech Jęczymyk, Barbara Okólska (red.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 388, seria: „SF” Wydawnictwa Poznańskiego. ISBN 83-210-0815-1.
  10. ↑ Mariusz M. Leś: Fantastyka socjologiczna. Poetyka i myślenie utopijne. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 77. ISBN 978-83-7431-191-5.
  11. ↑ Piotr Kuncewicz, Agonia i nadzieja: Proza polska od 1956, Wydawn. Officina, 1991, s. 309-310, ISBN 978-83-86091-03-4 [dostęp 2024-03-21] (pol.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.