Za Sasów
Autor

Józef Ignacy Kraszewski

Typ utworu

powieść historyczna

Data powstania

1885

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Polska

Język

polski

Data wydania

1889

Wydawca

Spółka Księgarzy Warszawskich

poprzednia
Adama Polanowskiego, dworzanina króla Jegomości Jana III notatki		 następna
Saskie ostatki

Za Sasów – powieść historyczna Józefa Ignacego Kraszewskiego wydana w 1889 roku, należąca do cyklu Dzieje Polski.

Napisana w 1885 w Magdeburgu, ukazała się w dwutomowym wydaniu książkowym dopiero w 1889 nakładem warszawskiego Gebethnera i Wolffa w cyklu „Powieści historyczne”. Następnie w 1891 i 1899 u M. Glücksberga w „Zbiorze powieści historycznych” (tom XXVIII) i w 1912 w skrótowym wydaniu M. Arcta. Pierwsze powojenne wydanie „Czytelnika” z 1950 również okrojone i zmodyfikowane, pełna edycja oparta na pierwodruku dopiero w publikacji Ludowej Spółdzielni Wydawniczej z 1958 i następnych[1].

Utwór wpisuje się w ciąg tzw. powieści saskich, które obok powieści czasów stanisławowskich stanowią najliczniejszą grupę w prozie historycznej Kraszewskiego. Sprzyjał temu długi okres zamieszkania pisarza w Dreźnie (1863-1879), umożliwiający mu nie tylko dostęp do dokumentów epoki i ciągłe obcowanie z jej zabytkami, ale też poznanie mentalności Saksończyków[2].

Treść

Podróżujący dwór polskiego magnata w czasach saskich (mal. Jan Chełmiński, 1880)

Fikcyjną postacią powieści, której akcja obejmuje lata 1697–1709, jest drezdeński kupiec Zachariasz Witke (syn Niemca i Serbołużyczanki), zdecydowany zrobić majątek i karierę przy dworze Augusta Mocnego, wybranego właśnie na króla Polski. Obejmujący tam władzę w dzięki przedelekcyjnym intrygom i przekupstwu na wielką skalę, saski władca z dynastii Wettynów skrycie dąży do wprowadzenia rządów absolutnych mimo sprzeciwu szlachty, i do uczynienia z Rzeczypospolitej władztwa dynastycznego. W tej sytuacji łaknący za wszelką cenę sukcesu mieszczanin zostaje uwikłany w sieć dworskich intryg i manipulacji politycznych, cynicznie przy tym wykorzystywany przez królewskiego zaufanego i stręczyciela Constantiniego. Ostatecznie rodzi się w nim moralny opór wobec robienia poniżającej, sprzedajnej kariery bez skrupułów; zostaje również tragicznie zawiedziony w pierwszej, spóźnionej miłości.

O powieści

Poza nim autor wprowadził do fabuły liczne postacie historyczne. Wśród nich nakreślił wyrazisty i sugestywny portret Augusta Mocnego – monarchy niezwykle witalnego, lecz kierowanego pierwotnymi popędami wyzwalającymi bezwzględność i obcą dotąd Polakom, niepohamowaną swobodę obyczajową. Poza nim bliżej ukazano postacie dwóch innych władców, odgrywających istotną rolę w politycznej grze decydującej o losach skłóconych wewnętrznie Polaków: szwedzkiego Karola XII i cara Piotra I.

Obraz Rzeczypospolitej „za Sasów” przedstawia upadające państwo w stanie moralnego rozkładu i wewnętrznego zamętu z zaciekłą walką magnackich koterii, a niemiecki władca przedstawiony jest zdecydowanie negatywnie jako spędzający czas na pijaństwie i rozrywkach[uwaga 1] nawet w obliczu klęsk wojennych, spadających na obydwa jego kraje. W swych ambicjonalnych zamysłach nie waha się nawet przed zdradą rządzonego kraju z planowaniem jego rozbioru. Niemniej negatywnie przedstawione jest na ogół społeczeństwo polskie tego okresu – warstwy szlacheckie i magnackie[uwaga 2]. Wśród nielicznych autor pozytywnie wyróżnia głównego przeciwnika Augusta Sasa – rozważnego i patriotycznego Stanisława Leszczyńskiego, któremu nadaje nawet cechy wyidealizowane. Drastyczny obraz epoki saskiej miał być w intencji autora groźnym „memento” dla właściwości narodowego charakteru rodaków[3].

Uwagi

  1. ↑ … Pijatyka tylko niesłychana, gorsząca, nieustająca, od której ani stan, ani wiek nie uwalniał, wchodziła w obyczaj codzienny, a przy niej o niczym nie mówiono, tylko o kobietach i o królewskich amorach (wydanie cytowane, s. 109–110); Rzadki był dzień kończący się już na trzeźwo, ale bez zupełnego upojenia gości i gospodarza (tamże, s. 121); stąd też powstałe wówczas powiedzenie: za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa.
  2. ↑ … Boję się czegoś innego: tych ludzi dla prywaty gotowych na wszystko, którzy królowi służyć będą tak w przyszłości, jak mu teraz posługiwali (wojewoda Jabłonowski o serwilizmie rodaków; wyd. cytowane, s. 88).

Przypisy

  1. ↑ „Nota wydawnicza” do wydania z 1991, s. 289.
  2. ↑ Por. dodatki edytorskie do wydania z 1991, s. 6, 282, 290.
  3. ↑ Halina Bursztyńska: Przedsłowie w wydaniu z 1991, s. 7–9.

Bibliografia

  • Józef Ignacy Kraszewski: Za Sasów. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1991, seria: cykl powieściowy „Dzieje Polski”.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.