Pieniążkówka dębowa
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

obrzękowcowate

Rodzaj

pieniążkówka

Gatunek

pieniążkówka dębowa

Nazwa systematyczna
Xerula pudens (Pers.) Singer
Lilloa 22: 289 (1951) [1949]
Blaszki.
Pieniążkówka dębowa (Xerula pudens) starszy osobnik.

Pieniążkówka dębowa (Xerula pudens (Pers.) Singer) – gatunek grzybów z rodziny obrzękowcowatych (Physalacriaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xerula, Physalacriaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1801 Christiaan H. Persoon nadając mu nazwę Agaricus radicatus ß pudens. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu w 1951 Rolf Singer[2]. Gatunek typowy dla rodzaju pieniążkówka (Xerula)[3].

Nazwa polska według Władysława Wojewody[4] wcześniej nazywany był monetką długotrzonową[5][6].

Synonimów nazwy naukowej ma ponad 20. Niektóre z nich[7]:

  • Agaricus radicatus ß pudens Pers. 1801
  • Gymnopus pudens (Pers.) Gray 1821
  • Agaricus pudens (Pers.) Pers. 1828
  • Collybia pudens (Pers.) S. Lundell 1949
  • Agaricus longipes Bull. 1785
  • Collybia longipes P. Kumm. 1871
  • Marasmius longipes Mont. 1854
  • Chamaeceras longipes (Mont.) Kuntze 1898
  • Mucidula longipes (P. Kumm.) Boursier 1926
  • Xerula longipes (P. Kumm.) Maire 1933
  • Collybia badia J.E. Lange 1938
  • Oudemansiella badia M.M. Moser 1955

Morfologia

Kapelusz

U młodych owocników wypukły z zakrzywionym brzegiem, później dzwonkowaty z szerokim wypukłym garbem, a następnie rozpostarty, czasem lekko wklęsły w środku, średnica 1,5–11 cm, brązowy, jasnobrązowy, żółtobrązowy, kremowo-rudy do szaro-brązowego czasem z oliwkowym odcieniem, pokryty aksamitnymi włoskami złoto-rudymi do 1 mm długości[8][9]. Brzeg jest nieco żłobkowany[6].

Blaszki

Blaszki białe do kremowych, woskowate, umiarkowanie grube, odległe, wąsko przyrośnięte, szerokie, z krawędziami[8].

Trzon

Żółto-brązowy do szaro-brązowego, cylindryczny do lekko maczugowatego, podłużnie rowkowany (ryflowany), często skręcony, o wymiarach 12–15 × 0,4–1 cm, z korzeniem do 7 cm długości, u młodych osobników, pokryty złotymi włoskami[8][9].

Miąższ

Gęsty, białawy do kremowego, zapach słaby, przypominający orzechy laskowe, smak łagodny lub lekko gorzkawy[8][10].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników biały. Skórka hymeniderma, składa się z maczugowatych do pęcherzykowatych komórek o wymiarach 25–70 × 15–30 μm z brązowym pigmentem wewnątrzkomórkowym. Włosy ostre, grubościenne, około 1000 × 10–20 μm, ściany o grubości 2–5 μm. Basidium 4–zarodnikowe, mierzy 50–70 × 10–12 μm. Zarodniki szeroko elipsoidalne, wydłużone, gładkie, o rozmiarach 8,5–12,5 × 8–10,5 µm i są nieamyloidalne. Cheilocystydy liczne, o rozmiarach 100–120 × 13–25 μm, maczugowate, grubościenne, ściany czasem żółtawe, z kryształkami (nierozpuszczalnymi w 5% KOH) na górze. Pleurocystydy liczne, podobne do cheilocystyd o rozmiarach 105–135 × 25–37 μm[8][10].

Występowanie i siedlisko

Jest znany z większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej, a także z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Szwecji, Danii i Estonii[11][12]. W strefie umiarkowanej Europy owocniki pojawiają się od lipca do października[9].

Saprotrof, rośnie na zakopanym drewnie lub żywych korzeniach na glebach wapiennych, bogatych w glinę w termofilnych, starych lasach liściastych[9]. Ponieważ gatunek jest związany w Europie z dębami (Quercus sp.), jego rozmieszczenie w Polsce może teoretycznie obejmować cały obszar kraju oprócz wyższych partii gór, gdzie dąb nie występuje. Jednak na podstawie dostępnych danych grzyb wydaje się być rzadki w Polsce, odnotowany na rozproszonych miejscach, tylko lokalnie bardziej powszechny[8]. Kategoria zagrożenia R (Rzadkie - potencjalnie zagrożone)[13].

Znaczenie

W opracowaniach można się spotkać z różnymi ocenami wartości pokarmowej tego grzyba: od jadalnego do niejadalnego[6].

Badacze wyizolowali poprzez ekstrakcje kultur powierzchniowych grzybni Xerula longipes (= Xerula pudens) dwa nowe, przeciwgrzybicze antybiotyki z grupy (E)-beta-metoksyakrylanu: strobilurin C i oudemansin B. Ich budowę rozszyfrowano za pomocą metod spektroskopowych. Oba antybiotyki hamują wzrost szerokiej gamy grzybów saprofitycznych i fitopatogennych w bardzo niskich stężeniach[14].

Gatunki podobne

  • pieniążkówka gładkotrzonowa (Hymenopellis radicata) ma kapelusz o gładkiej powierzchni, błyszczący i lepki, pomarszczony[5][9],
  • pieniążkówka jodłowa (Oudemansiella melanotricha)[15] nazywana wcześniej monetką ciemnotrzonową rośnie głównie na drewnie drzew iglastych i ma dłuższe włosy na kapeluszu (3 mm w porównaniu z 1 mm)[9].
  • Xerula fraudulenta różni się cienkościennymi cheilocystydami i pleurocystydami, które nie są inkrustowane kryształkami. Ma też ciemnobrązowy środek na kapeluszu[10].

Przypisy

  1. 1 2 Index Fungorum. [dostęp 2020-02-24]. (ang.).
  2. ↑ Index Fungorum. [dostęp 2020-02-24]. (ang.).
  3. ↑ Index Fungorum - Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2020-02-27].
  4. ↑ Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
  5. 1 2 Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, wyd. III, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1985, s. 335, ISBN 83-09-00714-0.
  6. 1 2 3 Helmut Grünert, Renate Grünert, Leksykon przyrodniczy. Grzyby, Warszawa: Świat Książki, 1995, s. 114, ISBN 83-7129-142-6.
  7. ↑ Species Fungorum – GSD Species [online], www.speciesfungorum.org [dostęp 2020-02-24].
  8. 1 2 3 4 5 6 Anna Ronikier, Revision of the genus Xerula Maire (Basidiomycetes, Agaricales) in Poland, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 72 (4), 2003, s. 339–345, DOI: 10.5586/asbp.2003.045, ISSN 2083-9480 [dostęp 2020-02-24] (ang.).
  9. 1 2 3 4 5 6 Thomas Læssøe, Jens H. Petersen, Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 298, ISBN 978-0-691-18037-3.
  10. 1 2 3 Machiel E. Noordeloos, R. Van Crevel, Else C. Vellinga, Flora Agaricina Neerlandica, t. Tom 4, Rotterdam / Brookfield: A.A. Balkema, 1999, s. 181-182, ISBN 90-5410-492-9.
  11. ↑ Mats Karlsson, Mikael Jeppson, Xerula caussei - en ny svensk roting, „Svensk Mykologisk Tidskrift”, 26 (2), 2005, s. 8–10, ISSN 1653-0357.
  12. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2020-02-24].
  13. ↑ Zarzycki K. Mirek Z., Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Wojewoda W., Szeląg Z., Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
  14. ↑ Timm Anke i inni, ANTIBIOTICS FROM BASIDIOMYCETES. XVIII, „The Journal of Antibiotics”, 36 (6), 1983, s. 661–666, DOI: 10.7164/antibiotics.36.661, ISSN 0021-8820 [dostęp 2020-02-27] (ang.).
  15. ↑ Index Fungorum - Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2020-02-24].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.