Wojna – cykl jedenastu czarno-białych rysunków autorstwa polskiego malarza Artura Grottgera poświęconych wojnie. Znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu[1].
Okoliczności powstania
W 1866 roku artysta przybył z Wiednia do Polski i pracował nad tym cyklem rysunków w Krakowie, Lwowie, Grybowie oraz wsi Poręba koło Oświęcimia[2][3]. W Krakowie spotkał się ze szkolnymi kolegami i odwiedził Jana Matejkę, z którym konsultował swój cykl litewski, nanosząc za jego radą w kilku miejscach dalsze poprawki.
Cykl „Wojna” powstawał w latach 1866–1867 i artysta zamierzał pokazać go na Wystawie światowej w Paryżu wraz z drugim ukończonym już cyklem pt. „Lithuania”[4]. W przeciwieństwie do dwóch cyklów poświęconych powstaniu styczniowemu z roku 1863 pt. „Polonia” oraz „Lithuania”, autor postanowił nadać „Wojnie” bardziej uniwersalny charakter i pozbawić go bezpośrednich odniesień do wydarzeń współczesnych. W tym celu postanowił nadać mu antyczną stylistykę zasięgając konsultacji u historyka sztuki profesora Józefa Kremera.
... Byłem dziś już u Kremera na konferencji dotyczącej mojej Wojny. Zasięgałem u niego rady, jakie dzieła przygotować sobie, aby w ciągu roboty nie przerywać dla braku źródeł, z których mi ciągle zaczerpywać wypada. Chodzi mi o antyki, których głęboka znajomość w każdym obrazie jest niezbędna... – Artur Grottger[5].
Literackimi źródłami inspiracji Grottgera podczas pracy nad cyklem były Boska komedia włoskiego poety Dantego Alighieri oraz poemat Przedświt jednego z trzech polskich wieszczów – Zygmunta Krasińskiego. Założony cel, jakim było przedstawienie tematu wojny w stylistyce klasycznej, nie został przez Grottgera do końca utrzymany i na kartonach sąsiadują obok siebie elementy antyczne oraz elementy współczesne artyście. Obrazy ukazane w cyklu „Wojna” są wypadkową tych dwóch światów i wzajemnie się przenikają. Ten brak konsekwencji oraz dysonans pomiędzy scenami przedstawionymi w kolejnych kartonach cyklu został negatywnie oceniony przez ówczesnych krytyków sztuki, a cały cykl uznano za artystyczną klęskę artysty[6].
Dwie stałe, przewodnie postacie w cyklu „Wojna” Grottger potraktował bardzo osobiście, przedstawiając siebie jako artystę, oraz jako prowadzącą go muzę – swoją narzeczoną Wandę Młodnicką z domu Monné. W 1866 roku pomysł ten w Paryżu spotkał się z ostrą krytyką francuskich artystów (m.in. Jeana Gérôme’a oraz Félixa Giacomottiego), wskutek czego Grottger częściowo zmienił wygląd postaci, starając się im nadać wygląd klasyczny. Ubolewał nad tym w liście do narzeczonej:
... nie ma już ani Ciebie, ani mnie na obrazach jest tylko geniusz, jak posąg klasyczny ożywiony, i młodzieńczy artysta z głową do rafaelowej podobną – Artur Grottger[7].
Cykl „Wojna” Artura Grottgera stał się inspiracją dla Marii Konopnickiej, która poświęciła mu poemat Z teki Artura Grottgera: Wojna.[8]
Opis
Cykl rysunków Artura Grottgera zatytułowany Wojna jest wykonany czarną i białą kredką na ciemnożółtych kartonach. Składa się z 11 ułożonych chronologicznie prac zatytułowanych: Pójdź ze mną przez padół płaczu (karta tytułowa), Kometa, Losowanie rekrutów, Pożegnanie, Pożoga, Głód, Zdrada i kara, Ludzie czy szakale, Już tylko nędza, Świętokradztwo, Ludzkości, rodzie Kaina. Nie zachowały się do czasów obecnych trzy kolejne kartony, nad którymi artysta pracował w ramach cyklu. Były to Bitwa, Walka królów-szkieletów oraz Alegoria Wojny. Kartony I oraz XI mają rozmiary 48 cm x 30 cm, natomiast pozostałe 48 cm x 61,5 cm[9]. Po ukończeniu cyklu Grottger planował również narysowanie jego drugiej części, w której zamierzał przedstawić wojnę jako symbol demoralizacji i utraty człowieczeństwa.
| Numer | Tytuł | Ilustracja | Opis |
|---|---|---|---|
| I | Pójdź ze mną przez padół płaczu |  |
Przedstawia artystę oraz mitologicznego geniusza, muzę-junonę, którą Grottger wzorem Dantego oraz Krasińskiego nazywał Beatrycze. Postać męska nosiła rysy Grottgera, żeńska – jego narzeczonej. Muza zabiera artystę na wędrówkę ukazaną w dalszej części cyklu. Obie postaci pojawiają się w tle każdej sceny i są niemymi świadkami dramatycznych wydarzeń, jakie uwidoczniono na poszczególnych kartonach. |
| II | Kometa |  |
Przedstawia upadek komety, która w klasycznej tradycji literackiej była zapowiedzią nieszczęścia – w tym przypadku wojny. |
| III | Losowanie rekrutów |  |
Przedstawia rekrutację do wojska odbywającą się na zasadzie ciągnięcia losów. W zaborze rosyjskim służba wojskowa trwała 25 lat i powoływano do niej dorosłych mężczyzn w drodze losowania (ci, których było na to stać, mogli się wykupić z tego obowiązku). |
| IV | Pożegnanie |  |
Przedstawia scenę pozdrowienia (lub alegorycznego pożegnania) opuszczonej kobiety z dzieckiem przez wyruszających do boju konnych żołnierzy[uwaga 1]. |
| V | Pożoga |  |
Przedstawia muzę z artystą będących świadkami ucieczki ludności z płonącego miasta. |
| VI | Głód |  |
Przedstawia głodowy posiłek rodziny zbiegłej z płonącego domu podczas działań wojennych. |
| VII | Zdrada i kara |  |
Przedstawia schwytanie szpiega, rewidowanego przez żołnierzy, podczas gdy oficerowie przeglądają jego papiery. |
| VIII | Ludzie czy szakale? |  |
Przedstawia wojenne okradanie zmarłych: ludzi na pobojowisku ograbiających poległych żołnierzy. |
| IX | Już tylko nędza |  |
Przedstawia wnętrze splądrowanego i zrujnowanego wojną domostwa, do którego powracają ocalałe sieroty. |
| X | Świętokradztwo |  |
Przedstawia zbezczeszczenie świątyni z wojskowym ekwipunkiem rozłożonym przez stacjonujących w kościele żołnierzy pod figurą cierpiącego Chrystusa. |
| XI | Ludzkości, rodzie Kaina |  |
Przedstawia artystę we własnej pracowni podczas pracy nad personifikacją Boga Ojca. |
Uwagi
- ↑ W przedstawieniu oddziału jeźdźców artysta nietypowo wykorzystał umundurowanie carskich kawalergardów w charakterystycznych hełmach z orłem (nie mieli oni żadnego związku z powstańczymi wydarzeniami w Polsce). Tłumaczyć to może jedynie zamiar nadania temu przedstawieniu bardziej uniwersalnej wymowy niż odniesienie wyłącznie do polskiego powstania 1863 roku. Mimo to symbolika tej „pożegnalnej” sceny niejednoznaczna (kobieta odwrócona z wyrazem niechęci, wyzywający gest kawalerzysty). Karton wykonany został w dwóch wersjach (Wiesław Juszczak: Artur Grottger. Pięć cyklów, dz. cyt., s. 20) i zaliczano go do nieudanych wskutek zakłócenia kompozycji postaciami artysty z muzą oraz dostrzegalny w stylistyce wpływ ówczesnych wyobrażeń idyllicznych. (Wiesław Juszczak, dz. cyt., s. 22).
Przypisy
- ↑ Piotr Łukaszewicz: Artur Grottger (1837–1867). Informator do wystawy zorganizowanej w stupięćdziesięciolecie urodzin i studwudziestą rocznicę śmierci artysty, Muzeum Narodowe we Wrocławiu Wrocław 1987.
- ↑ Janusz Michalak: Grybów i okolice, 1998, s. 145: "Artur Grottger w Grybowie".
- ↑ Mariusz Bryl: Cykle Artura Grottgera, poetyka i recepcja, Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1994.
- ↑ Wiesław Juszczak: Artur Grottger. Pięć cyklów. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1957, s. 19. ISBN 978-83-213-4495-9.
- ↑ Wiesław Juszczak: Artur Grottger. Pięć cyklów. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1957, s. 19. ISBN 978-83-213-4495-9.
- ↑ Wiesław Juszczak: Artur Grottger. Pięć cyklów. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1957, s. 23. ISBN 978-83-213-4495-9.
- ↑ Wiesław Juszczak: Artur Grottger. Pięć cyklów. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1957, s. 20. ISBN 978-83-213-4495-9.
- ↑ Maria Konopnicka: Z teki Artura Grottgera: Wojna. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1992.
- ↑ Wiesław Juszczak: Artur Grottger. Pięć cyklów. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1957, s. 24. ISBN 978-83-213-4495-9..
Bibliografia
- Artur Grottger. Poznań: Oxford Educational, 2008, seria: Wielka kolekcja sławnych malarzy, nr 44, ISBN 978-83-252-0123-4
- Mariusz Bryl: Cykle Artura Grottgera, poetyka i recepcja. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1994.
- Maria Konopnicka: Z teki Artura Grottgera: Wojna. Wybór tekstów, ilustracji, wstęp i nota edytorska Justyna Leo. 48 ilustracji w sepii na papierze kredowym. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1992.
- Magdalena Czapska-Michalik: Artur Grottger. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2007, seria: Kolekcja czasy, ludzie, dzieła, nr 30.
- Wiesław Juszczak: Artur Grottger. Pięć cyklów. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1957. ISBN 978-83-213-4495-9. (reprint wydany w 2007).
- Ludwik Świeżawski: Dobry geniusz. Łódź: Wyd. Łódzkie, 1975.
- Jerzy Wolf: Wybrańcy sztuki. Szkice (wybrał i posłowiem opatrzył St. Cichowicz). Warszawa 1982.