Wacłau Iwanouski
Wacław Iwanowski
Ilustracja
Herb
Rogala
Rodzina

Iwanowscy

Data i miejsce urodzenia

7 czerwca 1880
Lebiodka koło Lidy

Data i miejsce śmierci

7 grudnia 1943
Mińsk

Ojciec

Leonard Iwanowski

Matka

Jadwiga von Reichel

Żona

Sabina z Jaczynowskich
Ligia Fedorowicz

Dzieci

Stefan Iwanowski, Wacław Iwanowski, Anna Kornecka, Piotr Leonard Iwanowski

Wacłau Iwanouski, Wacław Iwanowski herbu Rogala (biał. Вацлаў Іваноўскі; ur. 25 maja (7 czerwca) 1880 r. w folwarku Lebiodka Iwanowska koło Lidy, zm. 7 grudnia 1943 w Mińsku) – białoruski narodowy działacz polityczny, kulturalny i oświatowy, publicysta, wydawca, wykładowca akademicki.

Był synem Leonarda – inżyniera i prezesa Komitetu Technicznego przy Ministerstwie Skarbu w Petersburgu i Jadwigi baronówny von Reichel, córki Alzatczyka – oficera armii pruskiej i polskiej szlachcianki z domu Chrzanowskiej[1].

Życiorys

W 1904 otrzymał stopień inżyniera w Petersburskim Instytucie Technologicznym[2], po czym do 1913 pracował tam jako wykładowca. Jednocześnie zaangażował się w działalność w socjalistycznym ruchu białoruskim, zakładając Białoruską Partię Rewolucyjną, która jednak po paru miesiącach uległa rozłamowi na skrzydło „narodowe” i „internacjonalistyczne”. Założył „Kruh biełaruskaj narodnaj praswiety i kultury”. W latach 1904–1905 zasiadał w Komitecie Centralnym Białoruskiej Rewolucyjnej Hramady, odgrywając znaczną rolę w działalności propagandowej partii. Zakładał partyjną drukarnię w Mińsku i pismo „Hramada” w Petersburgu. Na początku 1906 z jego inicjatywy powstała pierwsza białoruska oficyna wydawnicza „Zahlanie sonca i u nasza akonca” w Petersburgu, która jeszcze w tym samym roku wydrukowała pierwsze białoruskie podręczniki szkolne. Współpracował też z czasopismami „Nasza dola” i „Nasza niwa” pod pseudonimem „Waciuk Trojca”. W tym czasie opracował też pierwszy słownik współczesnej mowy białoruskiej.

W latach 1913–1915 przebywał w Wilnie, gdzie pracował w towarzystwie rolniczym. Jednocześnie kierował Białoruskim Towarzystwem Wydawniczym, pomagał w otwarciu księgarni Wacłaua Łastouskiego. W 1915 stał na czele Białoruskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny założonego przez Antona Łuckiewicza. Pod koniec 1915 zamieszkał w Rosji, odchodząc od działalności politycznej.

W 1917 powrócił do polityki i wziął udział w Zjeździe Wszechbiałoruskim w Mińsku. Przychylnie odniósł się do rewolucji październikowej, wiążąc zwycięstwo bolszewików z rozwiązaniem problemu państwowości białoruskiej.

W 1918 został ministrem oświaty w rządzie Białoruskiej Republiki Ludowej (BRL). Po wycofaniu się wojsk niemieckich jesienią tego roku, wraz z kilkoma członkami rządu pozostał w Mińsku, chcąc ułożyć się z bolszewikami. W maju 1919 został jednak przez nich aresztowany i wywieziony do Smoleńska. Po zwolnieniu powrócił do Mińska, gdzie pracował w komisariacie oświaty Litewsko-Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Jednocześnie pracował w Pedagogicznym Instytucie Oświaty Ludowej w Mińsku.

Jesienią 1919 rozpoczął współpracę z polskimi władzami. W lutym-marcu 1920 oficjalnie reprezentował władze BRL w negocjacjach na temat federacji polsko-białoruskiej. Jednocześnie kierował białoruskim instytutem pedagogicznym w Mińsku, zakładał białoruskie szkoły na Mińszczyźnie, wydawał pismo literackie „Рунь”. Po zajęciu Litwy Środkowej przez wojska gen. Żeligowskiego (bunt Żeligowskiego), 9 października 1920 był jednym z sygnatariuszy odezwy „Do ludności Litwy Środkowej”, którzy jako członkowie Tymczasowej Komisji Rządzącej podpisali ją obok generała[3][4][5]. W strukturze Tymczasowej Komisji Rządzącej 12 października 1920 Wacłau Iwanouski został mianowany przez Naczelnego dowódcę Wojsk Litwy Środkowej gen. Lucjana Żeligowskiego na stanowisko Dyrektora Departamentu Aprowizacji i tymczasowo na funkcję dyrektora Departamentu Rolnictwa i Lasów[6].

Po podpisaniu Traktatu Ryskiego w październiku 1921 wycofał się z polityki. Od 1922 przez cały okres międzywojenny wykładał na Politechnice Warszawskiej. Jesienią 1939 przyjechał do Wilna, gdzie wykładał na Uniwersytecie Stefana Batorego.

Po zajęciu Białoruskiej SRR przez Wehrmacht podjął współpracę z Niemcami. Objął kierownictwo Białoruskiego Komitetu Narodowego w Wilnie. 17 listopada 1941 został burmistrzem Mińska. Od końca czerwca 1943 przewodniczył Białoruskiej Radzie Powierniczej przy gauleiterze Wilhelmie Kube. Był inicjatorem powstania Białoruskiej Służby Ojczyźnie. Jednocześnie utrzymywał tajne kontakty z polskim podziemiem niepodległościowym.

6 grudnia 1943 w Mińsku został śmiertelnie zraniony strzałem z pistoletu, gdy wracał dorożką z urzędu miejskiego do domu, zmarł następnego dnia w szpitalu[7]. Nie jest wiadome, kto przeprowadził zamach. Różne wersje mówią o Niemcach, Sowietach lub polskiej Armii Krajowej. Część badaczy podejrzewa o zainicjowanie zabójstwa Radosława Ostrowskiego, który rywalizował z nim o przywództwo.

Braćmi Iwanouskiego byli Jerzy Iwanowski – polski minister w latach 1918–1919, a następnie senator w latach 1930–1935, Tadas Ivanauskas – dyrektor Instytutu Biologii Akademii Nauk Litwy i jednocześnie litewski działacz narodowy, oraz Stanisław – polski działacz społeczny. Żona Sabina z Jaczynowskich i córka Anna pomagały w czasie II wojny światowej ukrywać Żydów, za co w 2001 uzyskały medal Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[8][9].

Wacłau Iwanouski był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Sabina z Jaczynowskich, córka Jana i Stefanii ze Strawińskich (rozwód w 1920). Z tego małżeństwa miał troje dzieci: Stefan inż. elektryk, porucznik pchor. lotnictwa WP, żołnierz AK ps. „Domek”, zginął 3 października 1944 w Brudzewicach w lasach opoczyńskich, Wacław inż. hydrotechnik, żołnierz AK ps. „Drapacz”, zginął w powstaniu warszawskim, Anna za Jerzym Korneckim, mgr inż. ogrodnik. Drugą żoną Iwanouskiego (ślub w kościele ewangelickim) była Ligia Fedorowicz. Z tego małżeństwa syn Piotr Leonard, student Szkoły Wawelberga, zginął w powstaniu warszawskim.

Przypisy

  1. ↑ Katarzyna i Jerzy Samusikowie: Opis dworu w Lebiodce Iwanowskich. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-09)].
  2. ↑ Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Warszawa, 1933. s. 89. [dostęp 2018-08-11].
  3. ↑ Do ludności Litwy Środkowej. „Dziennik Urzędowy Tymczasowej Komisji Rządzącej”, s. 1-2, Nr 1 z 17 listopada 1920. Tymczasowa Komisja Rządząca.
  4. ↑ Odezwa rządu Litwy środkowej. „Kurjer Warszawski”, s. 1-2, Nr 296 z 25 października 1920.
  5. ↑ Joanna Gierowska-Kałłaur. Straż Kresowa wobec kwestii białoruskiej. Deklaracje i praktyka. „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”. XLIV, s. 32, 2009. ISSN 1230-5057.
  6. ↑ Dekret no 2 Naczelnego dowódcy Wojsk Litwy Środkowej. „Dziennik Urzędowy Tymczasowej Komisji Rządzącej”, s. 2, Nr 1 z 17 listopada 1920. Tymczasowa Komisja Rządząca.
  7. ↑ Zachar Szybieka, Historia Białorusi: 1795-2000, Lublin 2002, s. 355, ISBN 83-85854-74-6.
  8. ↑ Дачка і жонка Вацлава Іваноўскага маюць тытул «Праведнікі народаў свету» [online], Nasza Niwa, 18 września 2009 [dostęp 2018-01-05] (biał.).
  9. ↑ Kornecka Anna (Iwanowska); Mother: Iwanowska Sabina (Jaczynowska)

Bibliografia

  • Jerzy Turonek, Wacław Iwanowski i odrodzenie Białorusi, Warszawa 1992

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.