ulica Augusta Cieszkowskiego

Śródmieście, Bocianowo
Ulica Augusta Cieszkowskiego
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Długość	250 m
Przebieg
← → ul. Gdańska, ↑ ul. Słowackiego ul. Pomorska
Położenie na mapie Bydgoszczy ulica Augusta Cieszkowskiego
Położenie na mapie Polski ulica Augusta Cieszkowskiego
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego ulica Augusta Cieszkowskiego
53,130953°N 18,006477°E/53,130953 18,006477

Ulica Cieszkowskiego w Bydgoszczy

Pierzeja północna

Pierzeja południowa

Kamienice 10-16

Kamienice 15-19

Szczegóły architektoniczne

Motywy słoneczne (nr 2)

Anioł (nr 2)

Kariatydy (nr 2)

Figura mężczyzny (nr 2)

Wieża (nr 3)

Wykusz (nr 7)

Herby (nr 8)

Tablica Augusta Cieszkowskiego (nr 8)

Fronton (nr 9)

Płaskorzeźby (nr 9)

Ornamenty roślinne (nr 10)

Portal (nr 10)

Motywy secesyjne z herbem Bydgoszczy (nr 11)

Putta dmuchające w chmury (nr 11)

Motywy roślinne (nr 11)

Szczyt (nr 11)

Naświetle (nr 12)

Płaskorzeźba (nr 13/15)

Loggie (nr 13/15)

Balkony (nr 17)

Szczyt (nr 17)

Ornamenty (nr 18)

Halabardnik (nr 22)

Ornamenty roślinne (nr 22)

Pilastry (nr 19)

Balkony (nr 19)

Kartusz (nr 24)

Szczyty (nr 24)

Wieża (nr 24)

Ulica Augusta Cieszkowskiego – ulica łącząca ulicę Gdańską i Pomorską w bydgoskim Śródmieściu, tworząca stosunkowo jednorodny kompleks kamienic oddających tendencje artystyczne architektury z przełomu XIX i XX wieku. Należy do ciekawszych architektonicznie ulic w Bydgoszczy, oddając ducha „bydgoskiej secesji” z okresu fin de siecle’u^[1].

Położenie

Ulica znajduje się w środkowej części Śródmieścia Bydgoszczy. Rozciąga się w kierunku południowy wschód – północny zachód od skrzyżowania z ulicą Gdańską do skrzyżowania z ulicą Pomorską. Na jej wylocie przy ul. Pomorskiej znajduje się zbór metodystów, zaś jej przedłużeniem w kierunku południowo-wschodnim jest ul. Słowackiego prowadząca w kierunku tzw. dzielnicy muzycznej.

Historia

Powstanie ulicy wiąże się z dynamicznym rozwojem miasta w II połowie XIX wieku. Lokalizacja w 1851 roku dworca kolejowego w oddaleniu od dotychczasowego centrum Bydgoszczy (Starego Miasta) wymusiła urbanistyczną ekspansję w kierunku północnym i północno-zachodnim. Po zabudowie nowych kwartałów wzdłuż głównych traktów: ul. Gdańskiej, Dworcowej i Pomorskiej, nastąpiła kolejna faza rozbudowy, polegająca na wytyczaniu prostopadłych, krótkich ulic bocznych, wzdłuż których możliwe było stawianie kamienic czynszowych^[2]. W 1894 wytyczono ulicę Cieszkowskiego, łączącą ulicę Gdańską z ulicą Pomorską. Jej zabudowa przypadła na czas korzystnej koniunktury gospodarczej i związanego z tym ożywienia ruchu budowlanego w Bydgoszczy. Nowe pierzeje wznoszono z rozmachem, w duchu wielkomiejskim i z użyciem nowej stylistyki. Zadbano również odpowiednie wyposażenie ulicy: bruk, szerokie chodniki z granitowymi krawężnikami, oświetlenie (gazowe, po 1900 elektryczne) oraz miejsce na założenie tzw. przedogrodów^[3].

Kompletną zabudowę pierzei ukończono w ciągu dekady (do 1905). Ulica stała się miejscem, gdzie stanęło szereg luksusowych kamienic czynszowych według projektów znanych bydgoskich architektów, prezentujących różnorodne tendencje stylistyczne, zarówno tradycyjne (neorenesans, neobarok), jak i awangardowe (styl malowniczy, secesja, modernizm)^[3]. W pierwszej fazie zabudowy właścicielami działek i inicjatorami budów byli głównie bogaci rentierzy, handlarze nieruchomościami oraz architekci i przedsiębiorcy budowlani, wznoszący budynki na własny koszt, a następnie z zyskiem je sprzedający (Karl Bergner, Józef Święcicki, Paul Böhm).

Pierwsze kamienice ukończono w 1897, zaś najbardziej intensywny etap prac budowlanych nastąpił w latach 1900–1903. W 1904 ulica uzyskała już kompletną, ciągłą linię zabudowy. Wzniesione tu budynki wyróżniały się starannym opracowaniem elewacji o różnorodnych, formach detalu. Wzdłuż pierzei północnej ciągnęły się niewielkie „przedogrody” z kutymi parkanami. Ulica została wybrukowana kostką porfirową, otrzymała chodniki z płyt kamienno-betonowych oraz została skanalizowana i oświetlona^[3].

Okazała zabudowa i położenie ulicy predestynowało do zamieszkiwania przy ul. Cieszkowskiego ludzi o średnich i wysokich dochodach. Wśród mieszkańców i właścicieli kamienic zarówno w okresie pruskim (do 1920), jak i dwudziestoleciu międzywojennym znajdowali się wyżsi urzędnicy, kupcy, przedsiębiorcy, przedstawiciele wolnych zawodów, nauczyciele, oficerowie i kadra techniczna^[3].

Po 1990 większość budynków przy ulicy doczekała się remontu i przywrócenia oryginalnych ozdób na elewacjach. Od 2008 Stowarzyszenie Mieszkańców Ulicy Cieszkowskiego organizowało coroczne festyny: „U-Rodziny Augusta Cieszkowskiego”, mające charakter kulturalno-integracyjny i promocyjny, przybliżając walory ulicy mieszkańcom Bydgoszczy i turystom. W 2011 roku rada i magistrat miasta Bydgoszczy zdecydowały o budowie ulicy Nowomazowieckiej, która miałaby odciążyć komunikacyjnie ul. Cieszkowskiego, wyprowadzając z niej ruch tranzytowy i komunikacji miejskiej^[4]. Realizację odłożono jednak w czasie ze względu na konieczność wyburzenia jednego z obiektów Akademii Muzycznej. 25 lipca 2017 rozpoczęła się kompleksowa rewitalizacja ulicy (szacowany pierwotnie koszt 3 mln zł uległ w przetargu zmniejszeniu do 2,5 mln zł), której wykonawcą są Polskie Surowce Skalne^[5][6] i która miała się zakończyć 10 października 2017^[7]. W jej ramach odtworzono historyczny wizerunek ulicy z początku XX w., z kamienną kostką z czerwonego granitu na jezdni oraz kamiennymi płytami chodnikowymi z opaskami z szarego granitu lub bazaltu, a także stylowym oświetleniem wraz z małą architekturą. Liczba miejsc parkingowych została zmniejszona do 25 na południowym pasie ulicy, a przy nasłonecznionej pierzei północnej wytyczono chodnik o szerokości 4 m. Wbrew zabiegom mieszkańców zachowane zostało historyczne różnicowanie poziomu jezdni i chodnika. Ponadto w 2018 w południowym narożniku skrzyżowania z ul. Gdańską miał się pojawić mural Juliana Nowickiego przedstawiający patrona ulicy^[8][9][10], jednak ostatecznie zdecydowano o realizacji muralu z Józefem Święcickim^[11], który zrealizowano w październiku 2018^[12][13][14] i odsłonięto 30 października 2018^[15]. 3 grudnia 2017 świętowano zakończenie przebudowy, choć nie zakończono jeszcze wszystkich prac wykończeniowych. Podjęto też decyzję o wycofaniu z ulicy linii autobusowych, co istotnie wydłużyło ich trasę w obrębie Śródmieścia^[16]. Wyremontowaną ulicę oddano ostatecznie do ruchu 11 grudnia 2017^[17].

Nazwy

Ulica w przekroju historycznym posiadała następujące nazwy^[18]:

• 1894-1920 – Moltkestraße (Helmut Karl Bernhard von Moltke – pruski feldmarszałek, naczelny dowódca podczas wojen Prus z Danią (1864), Austrią (1866) i Francją (1870))
• 1920–1939 – Augusta Cieszkowskiego (August Cieszkowski – hrabia, filozof, ekonomista i działacz społeczny, przyjaciel Zygmunta Krasińskiego)
• 1939–1945 – Moltkestraße
• od 1945 – Augusta Cieszkowskiego

Zabudowa

Ulica Augusta Cieszkowskiego uznawana jest za jedną z okazalszych architektonicznie ulic Śródmieścia Bydgoszczy, oddających stylistykę i ducha belle époque. Zabudowa ulicy jest przykładem koegzystencji form klasycznych (eklektycznych) z formami awangardowymi (ornamentyka secesyjna, formy wczesnego modernizmu)^[19].

Zabudowę pierzejową ulicy projektowała elita środowiska architektów w Bydgoszczy przełomu XIX i XX w., m.in.^[3]:

• Józef Święcicki – jego projekty to eklektyczne kamienice łączące wzornikowe układy detalu z dominantą form i elementów historyzujących (neorenesans, neobarok);
• Karl Bergner – projektował eklektyczne kamienice urozmaicane detalami secesyjnymi (głównie w duchu berlińskim);
• Fritz Weidner, Rudolf Kern, Paul Böhm – pozostawili kamienice w stylu malowniczym, operując nowymi w owym czasie, awangardowymi środkami stylistycznymi (secesja, elementy modernizmu klasycyzującego)^[20].

Najstarsze budynki realizowane przy ul. Cieszkowskiego (narożne z ul. Gdańską i Pomorską) reprezentowały formy eklektyczne z detalami renesansowymi i barokowymi. W późniejszych budynkach, wznoszonych zwłaszcza po 1900 r. tradycyjne dekoracje sztukatorskie na fasadach kamienic redukowano na rzecz wzbogacenia form architektonicznych. Wznoszono budynki o niesymetrycznych fasadach, nieregularnej artykulacji otworów, z malowniczym wtopieniem wieżyczek i wykuszy. Formy te zwieńczone okazałymi szczytami i hełmami nadawały kamienicom malowniczy charakter. We wszystkich realizacjach w dekoracji fasad pojawiały się motywy historyzujące, lecz przestylizowane i uproszczone zgodnie z nowymi trendami sztuki na przełomie XIX i XX w.: akanty, rocaille, rozety, hermy i inne^[3].

Wśród rzeźbiarsko opracowanej dekoracji alegorycznych fasad kamienic znajdują się: ornamenty geometryczne, stylizowane ornamenty roślinne, inicjały, symbole kartuszowe, płasko rzeźbione i pełne rzeźby figuralne. Symbolika użytej dekoracji fasad odnosi się generalnie do „domu” jako miejsca spokoju i odpoczynku oraz nawiązuje do faktu przemijania i kontemplacji życia^[3].

Kamienice

Nr	Obiekt	Lata budowy	Budowniczy	Styl architektoniczny	Wpisany do rejestru zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Cieszkowskiego 1	1903–1904	Paul Böhm	secesja berlińska		w 1945 r. kamienica utraciła wystrój elewacji, który zrekonstruowano w 1994
2.	Cieszkowskiego 2 – Gdańska 63	1895–1897	Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok, neorenesans		kamienica narożna, dom własny Józefa Święcickiego
3.	Cieszkowskiego 3	1903–1904	Paul Böhm	secesja		w dwudziestoleciu międzywojennym mieściła się tu Szkoła Przygotowawcza im. św. Kazimierza oraz mieszkał w niej dr Jan Biziel
4.	Cieszkowskiego 4	1899–1900	Józef Święcicki	eklektyzm, neogotyk, secesja		od 1926 r. miał tu siedzibę niemiecki Bank Stadthagen. Towarzystwo Akcyjne
5.	Cieszkowskiego 5	1903–1904	Ernst Peters, Franz Muhme	eklektyzm, modernizm		w 1945 r. kamienica utraciła wystrój elewacji
6.	Cieszkowskiego 6	1897–1898	Carl Meyer	eklektyzm		jedna z najstarszych kamienic, dom własny miejskiego radcy budowlanego Carla Meyera
7.	Cieszkowskiego 7	1901–1902	Karl Bergner	eklektyzm, secesja		budynek wyróżnia portal z dekoracją rozetową oraz pełnoplastyczną głową kobiety
8.	Cieszkowskiego 8	1899–1900	Józef Święcicki	eklektyzm, secesja		dominujące motywy zdobień to stylizowane ornamenty roślinne wplecione w kartusze herbowe
9.	Cieszkowskiego 9	1900–1902	Karl Bergner	eklektyzm, secesja		pierwszym właścicielem był kupiec Ephreim Moritz; dekoracja zawiera w zwieńczeniu alegoryczne, płaskorzeźbione postacie kobiet z atrybutami – sową i kogutem, personifikacjami Dnia i Nocy
10.	Cieszkowskiego 10	1902–1903	Rudolf Kern	eklektyzm, secesja		asymetryczna dekoracja fasady z przewagą ornamentyki secesyjnej
11.	Cieszkowskiego 11	1898–1899	Józef Święcicki	eklektyzm, neogotyk, secesja		W wykuszach dekoracja sztukatorska z herbem Bydgoszczy
12.	Cieszkowskiego 12	1902–1903	Victor Petrikowski	eklektyzm, secesja		posiada dekorację secesyjną ze stylizowanymi liśćmi kasztanowca
13.	Cieszkowskiego 13-15	1902–1903	Fritz Weidner	eklektyzm, secesja		kamienica z ryzalitami i wieżami, z użyciem szachulca, mieściła pierwszą spółdzielnie budowlaną – Towarzystwo Mieszkaniowe w Bydgoszczy (niem. Wohnungsverein zu Bromberg)
14.	Cieszkowskiego 14	1899	Karl Bergner	eklektyzm, manieryzm		elewacja utraciła pierwotny wystrój; sztukateria sufitowa, stolarka i oryginalne okucia zachowane we wnętrzach
15.	Cieszkowskiego 16, 18, 20	1901–1903	Karl Bergner	eklektyzm, secesja		trzy budynki o zunifikowanej elewacji i jednolitym, secesyjnym wystroju sztukatorskim
16.	Cieszkowskiego 17	1897–1898	Józef Święcicki	eklektyzm, neogotyk		w latach 1993−1994 zrekonstruowano detale architektoniczne oraz nadano pierwotną kolorystykę
17.	Cieszkowskiego 22	1898–1899	Fritz Weidner	eklektyzm, secesja		akcentem elewacji jest pełnoplastyczna rzeźba halabardnika, symbolicznego opiekuna i strażnika domu
18.	Cieszkowskiego – Pomorska 48	1895–1896	Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok, neorenesans		kamienica narożna, o dłuższym skrzydle wzdłuż ul. Cieszkowskiego; w 1993 r. zrekonstruowano zewnętrzny wystrój oraz pierwotną kolorystykę
19.	Cieszkowskiego 24 – Pomorska 50	1896–1899	Karl Bergner	eklektyzm		w 1994 r. zrekonstruowano zewnętrzny wystrój

Pierzeja południowa

Zobacz też

• Śródmieście (Bydgoszcz)
• Ulica Gdańska w Bydgoszczy
• Ulica Pomorska w Bydgoszczy

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona Stowarzyszenia Mieszkańców Ulicy Augusta Cieszkowskiego w Bydgoszczy

Bibliografia

• Derenda Jerzy red.: Piękna stara Bydgoszcz. Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6
• Bręczewska-Kulesza, Daria: Przegląd stylów występujących w bydgoskiej architekturze drugiej połowy XIX i początku XX stulecia
• Jastrzębska-Puzowska, Iwona: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920. Wydawnictwo MADO. Toruń 2005. ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5
• Umiński, Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996
• Winter Piotr: Ulica Augusta Cieszkowskiego w Bydgoszczy. Zespół architektoniczny z przełomu XIX i XX wieku, Wojewódzki Ośrodek Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1996

Widok od ul. Pomorskiej