 | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
tocja |
| Gatunek |
tocja alpejska |
| Nazwa systematyczna | |
| Tozzia carpathica Woloszack[3] Spraw. Komis. Fizjogr. xxvii. (1892) 216, ex Oest. Bot. Zeitschr. xlii.(1892) 388, nomen, et xliii. (1893) 108 Spraw. Komis. Fizjogr. xxvii. (1892) 216, ex Oest. Bot. Zeitschr. xlii.(1892) 388, nomen, et xliii. (1893) 108[4] | |
_IMG_7977.jpg.webp)
Tocja alpejska[5], tocja karpacka[6] (Tozzia carpathica Woloszack) – gatunek rośliny należący do monotypowego rodzaju tocja[3].
Taksonomia
W obrębie gatunku wyróżnia się dwa podgatunki[7]:
- Tozzia alpina subsp. alpina
- Tozzia alpina subsp. carpathica (Woł.) Pawł. – tocja alpejska karpacka[5]
Rozmieszczenie geograficzne
Gatunek występuje w górach Europy[6]. W Alpach, południowej Jurze, Masywie Centralnym, środkowych Pirenejach, Apeninach rośnie podgatunek typowy. W Karpatach i górach Półwyspu Bałkańskiego obecny jest podgatunek karpacki[7][6].
W Polsce jest rośliną rzadką. Występuje na pojedynczych tylko stanowiskach w Beskidzie Śląskim, Żywieckim i w Bieszczadach. Nie występuje w Tatrach. W Beskidzie Śląskim i Żywieckim podano stanowiska: źródliska na północnym zboczu Baraniej Góry, w korycie potoku w rezerwacie przyrody Barania Góra, obok rezerwatu przyrody Śrubita, na Morgach w paśmie Wielkiej Raczy, w źródliskach potoku Sopotnia Wielka w masywie Pilska, w rezerwacie przyrody Pod Rysianką, nad potokiem na północnym stoku Policy, w masywie Babiej Góry na Polanie Wójcikowej i Borsuczych Skałach (na obydwu tych stanowiskach gatunek wyginął), na południowym stoku Babiej Góry wzdłuż potoku Krzywa Rzeka, w Zawoi nad potokiem powyżej Czatoży oraz na Dejakowych Szczawinach i Karczmarczykowych Szczawinach. W Bieszczadach Zachodnich podano 16 stanowisk: Połonina Wetlińska (3 stanowiska), Połonina Caryńska (źródliska Cybulawskiego Potoku), Rabia Skała, Moczarne (2 stanowiska), Wielka Rawka, Czoło, nad potokami Beskidnik, Tarnica, Sucha Rzeka i Terebowiec, pod Krzemieniem, górny San i Sianki[6].
Morfologia
- Łodyga
- Wyprostowana, soczysta, rozgałęziona, czterokanciasta i na kantach owłosiona kędzierzawymi włoskami. Ma wysokość przeważnie 10–40 (50) cm[8]. Kłącze okryte grubymi i mięsistymi łuskami, swoim wyglądem przypominające cebulę[6].
- Liście
- Ulistnienie nakrzyżległe. Liście eliptycznojajowate, połyskujące, nagie, siedzące, o zaokrąglonej nasadzie i tępym lub krótko zaostrzonym szczytem[8]. Dolne są całobrzegie, wyższe grubo piłkowane. Przysadki podobne do liści[9].
- Kwiaty
- Żółte, drobne, grzbieciste. Wyrastają pojedynczo w kątach liści. Składają się z rurkowatego 4–5 zębnego kielicha, 4 dwusilnych pręcików wystających z rurki korony, słupka i dwuwargowej korony. Górna warga korony jest 2-łatkowa, prawie płaska i nakrapiana czerwono, dolna 3-łatkowa. Pylniki zakończone ostrym dzióbkiem[6].
- Owoc
- Otoczona kielichem jednokomorowa, kulista torebka o długości 1,5–2 mm. Zawiera tylko 1–2 brązowawe, eliptycznojajowate nasiona[8].
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Młoda roślina jest w pierwszych etapach swojego cyklu życiowego pasożytem roślin, później staje się półpasożytem. Od innych roślin za pomocą ssawek pobiera wodę i sole mineralne. Roślina miododajna, kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest przez drobne muchówki z rodziny bzygowatych. Nasiona kiełkują od razu, bez okresu spoczynkowego. Siedlisko: źródliska, wilgotne lasy, zwykle w zacienionych miejscach. Występuje najczęściej w reglu górnym, rzadko w piętrze kosówki. Populacje liczą od kilkudziesięciu do ponad 100 osobników. Liczba chromosomów 2n = 20[6].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta jest w Polsce od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową. Występuje głównie na obszarach chronionych; w Babiogórskim i Bieszczadzkim Parku Narodowym, Żywieckim Parku Krajobrazowym i rezerwacie przyrody pod Rysianką. Za wystarczającą formę jej ochrony uznawana jest ochrona bierna. Zagrożone mogą być tylko lokalne stanowiska tej rośliny w nadpotokowych olszynkach poza obszarami chronionymi. Gatunek nie został uwzględniony w Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006), znalazł się natomiast w wydaniu z 2016 roku, gdzie otrzymał kategorię NT (bliski zagrożenia)[10]. Znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii NT (bliski zagrożenia)[11].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- 1 2 The Plant List. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ The International Plant Name Index. [dostęp 2017-03-08].
- 1 2 Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 193, ISBN 978-83-62975-45-7.
- 1 2 3 4 5 6 7 Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- 1 2 Tozzia alpina L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-14].
- 1 2 3 Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.