Tinclad (ang. "okryty blachą", l.mn. tinclads) – popularne określenie amerykańskich lekko opancerzonych kanonierek rzecznych z okresu wojny secesyjnej w USA, operujących na rzece Missisipi i jej dopływach oraz w Zatoce Meksykańskiej.
.jpg.webp)
Geneza
Wraz z postępami wojsk i marynarki wojennej unionistów w kampanii na Missisipi i zaangażowaniem stosunkowo niewielkiej ilości posiadanych kanonierek pancernych w przełamywaniu oporu konfederatów w głównych punktach ich oporu, widoczna stała się potrzeba posiadania większej ilości okrętów do patrolowania rzek na zajętych obszarach, eskortowania transportowców i komunikacji oraz zadań łącznikowych[1]. Okręty te mogły być słabiej opancerzone od kanonierek pancernych, gdyż głównym zagrożeniem, z jakim się miały spotykać, był ostrzał z broni ręcznej[1]. Drugim powodem ich powstania były działania w górnej części płytszych rzek Cumberland i Tennessee, gdzie wymagane były lekkie okręty o niewielkim zanurzeniu, przy tym szybsze od ciężkich kanonierek pancernych.
Wynikiem tych potrzeb była budowa 76 okrętów, nazwanych tinclad. Wbrew nazwie, nie były one chronione blachą, a głównie drewnem i w niewielkiej części kutym żelazem. Budowę tincladów rozpoczęto w połowie 1862, pierwsze z nich weszły do akcji w sierpniu 1862 (USS "Brilliant" i "General Pillow"). Około 35 weszło do służby przed upadkiem Vicksburga w lipcu 1863, kończącego zasadniczy etap walk na Missisipi, a ostatnie z nich oddano do służby w kwietniu 1865. Okręty te były przebudowywane w Cairo i Mound City z typowych amerykańskich rzecznych statków handlowych tego okresu, głównie tylnokołowców i nieco mniej licznych bocznokołowców[1]. Wyjątkiem był "Little Rebel" o napędzie śrubowym (zdobyty okręt konfederacki). Ponieważ były przebudowywane z różnych jednostek, wszystkie różniły się od siebie, lecz jednocześnie były przebudowane w podobny sposób i miały podobne cechy konstrukcyjne. Na tinclads przebudowywano rzeczne statki handlowe, wyporności średnio 200 ton (od kilkudziesięciu do powyżej 200 ton). Większość używanych tylnokołowców miała długość ok. 45 m (150') i szerokość 9 m (30'), a żaden nie przekraczał długości 53,5 m (175')[2]. Przeciętne bocznokołowce były podobnych rozmiarów[2]. Wyjątkami były USS "Black Hawk" służący jako okręt sztabowy (902 t, długość 79,2 m) i "Ouachita" (572 t, długość 69,2 m)[2].
Konstrukcja
Przebudowa polegała zwykle na obudowaniu dolnej partii nadbudówek na głównym pokładzie kazamatą z grubego drewna. Zwykle przednia ściana kazamaty była pochyła, boczne ściany były pionowe. Większość jednostek otrzymała wzmocnienie osłony w postaci płyt żelaznych grubości 12-25 mm w przedniej części kazamaty i wokół maszyn parowych. Górna część nadbudówki z kabinami załogi była zachowana nieopancerzona, wystająca nad kazamatą. Z okrętów usuwano natomiast trzecie piętro nadbudówek (tzw. texas). Sterówkę, umieszczoną na nadbudówkach, obniżano i lekko opancerzano.
Uzbrojenie tincladów różniło się, lecz zwykle składało się z 4-8 dział, najczęściej gładkolufowych dział 24-funtowych i 12-funtowych lub 20-funtowych dział gwintowanych. Rzadziej okręty przenosiły cięższe działa 32-funtowe gładkolufowe lub 30-funtowe gwintowane, a w jednym przypadku działa 8-calowe[1]. Działa były umieszczane na burtach (w baterii burtowej), a dwa (zwykle najcięższe) w dziobowej ścianie kazamaty. Działa umieszczone były w kazamacie i strzelały przez strzelnice. Sporadycznie okręty przenosiły więcej dział, niż 8, maksymalnie 14, jedynie "Ouachita" była znacznie silniejsza.
Tinclads były znacznie tańsze od jednostek pancernych (ok. 9000 USD w porównaniu do 89.000 USD za kanonierkę typu City). Mogły też transportować na niewielkie odległości pewną liczbę żołnierzy i wysadzić ich jako desant. 19 czerwca 1863 (niedługo przed upadkiem Vicksburga) okręty otrzymały numery, z wyjątkiem dwóch największych[1] (i utraconego wcześniej pierwszego "Glide").
Skrót służby
W toku służby, tylko jedna kanonierka USS "Rodolph" (#48) została zatopiona (1 kwietnia 1865 na minie)[3], lecz cztery zostały zdobyte przez konfederatów: #5 "Petrel" (22 kwietnia 1864), #26 "Queen City" (24 czerwca 1864), #45 "Wave" (6 maja 1864), #55 "Undine" (30 października 1864)[4], a kolejne pięć zniszczono w celu uniknięcia zdobycia: #8 "Signal", #25 "Covington" (oba 27 kwietnia 1864 na Red River), #32 "Key West", #29 "Tawah", #52 "Elfin" (wszystkie trzy 4 listopada 1864)[5]. Dalsze cztery utracono w wypadkach losowych, jak pożary (USS "Black Hawk" 22 kwietnia 1865, "Glide" 7 lutego 1863) lub przeszkody podwodne (#1 "Rattler" 30 grudnia 1864, #10 "Linden" 22 lutego 1864)[6].
Po zakończeniu wojny secesyjnej, w 1865 wszystkie pozostające w służbie tinclads zostały zdemobilizowane i przebudowane z powrotem na statki handlowe.
Lista tinclads
Numery były przydzielane nowym jednostkom w miejsce utraconych.
- - Black Hawk (bocznokołowiec) – okręt sztabowy
- - Glide (tylnokołowiec)
- - Ouachita (bocznokołowiec)
- 1 Rattler (tylnokołowiec)
- 1 Tempest (tylnokołowiec)
- 2 Marmora (tylnokołowiec)
- 3 Romeo (tylnokołowiec)
- 4 Juliet tylnokołowiec)
- 5 Petrel (tylnokołowiec)
- 6 Cricket (tylnokołowiec)
- 7 New Era (tylnokołowiec)
- 8 Signal (tylnokołowiec)
- 8 Grossbeak (bocznokołowiec)
- 9 Forest Rose (tylnokołowiec)
- 10 Linden (tylnokołowiec)
- 10 Ibex (bocznokołowiec)
- 11 Prairie Bird (tylnokołowiec)
- 12 Curlew (tylnokołowiec)
- 13 Fort Hindman (bocznokołowiec) (ex James Thompson, późn. Manitou)
- 14 Kenwood (tylnokołowiec)
- 15 Hastings (bocznokołowiec)
- 16 Little Rebel (śrubowy) (zdobyty konfederacki CSS Little Rebel)
- 17 Fairplay (bocznokołowiec)
- 18 Brilliant (tylnokołowiec)
- 19 St. Clair (tylnokołowiec)
- 20 General Pillow (bocznokołowiec)
- 21 Alfred Robb (tylnokołowiec)
- 22 Springfield (bocznokołowiec)
- 23 Silver Lake (tylnokołowiec)
- 24 Champion (bocznokołowiec)
- 25 Covington (bocznokołowiec)
- 25 Colossus (tylnokołowiec)
- 26 Queen City (bocznokołowiec)
- 26 Mist (tylnokołowiec)
- 27 Argosy (tylnokołowiec)
- 28 Silver Cloud (tylnokołowiec)
- 29 Tawah (bocznokołowiec)
- 29 Collier (tylnokołowiec)
- 30 Fawn (tylnokołowiec)
- 31 Paw Paw (centralne koło łopatkowe)
- 32 Key West (tylnokołowiec)
- 32 Abeona (bocznokołowiec)
- 33 Victory (bocznokołowiec)
- 34 Moose (tylnokołowiec)
- 35 Reindeer (tylnokołowiec)
- 36 Peosta (bocznokołowiec)
- 37 Naumkeag (tylnokołowiec)
- 38 Exchange (tylnokołowiec)
- 39 Tensas (bocznokołowiec)
- 40 Alexandria (bocznokołowiec)
- 41 Nyanza (bocznokołowiec)
- 42 Stockdale (tylnokołowiec)
- 43 Glide (II) (tylnokołowiec)
- 44 Meteor (tylnokołowiec)
- 45 Wave (tylnokołowiec)
- 46 Tallahatchie (tylnokołowiec)
- 47 Elk (bocznokołowiec)
- 48 Rodolph (tylnokołowiec)
- 49 Carrabasset (bocznokołowiec)
- 50 Gazelle (bocznokołowiec)
- 51 Fairy (tylnokołowiec)
- 52 Elfin (tylnokołowiec)
- 52 Oriole (tylnokołowiec)
- 53 Naiad (tylnokołowiec)
- 54 Nymph (tylnokołowiec)
- 55 Undine (tylnokołowiec)
- 55 Kate (tylnokołowiec)
- 56 Siren (tylnokołowiec)
- 57 Peri (tylnokołowiec)
- 58 Huntress (tylnokołowiec)
- 59 Sibyl (tylnokołowiec)
- 60 Gamage (tylnokołowiec)
- 60 General Sherman (bocznokołowiec)
- 61 General Thomas (bocznokołowiec)
- 62 General Grant (bocznokołowiec)
- 63 General Burnside (bocznokołowiec)
Zobacz też: Kampania na Missisipi
Przypisy
- 1 2 3 4 5 A. Konstam, Mississippi..., s.9-11
- 1 2 3 D. Canney, The Old..., s. 36-37
- ↑ Rodolph w serwisie Dictionary of American Naval Fighting Ships (DANFS)
- ↑ Petrel, Queen City, Wave, Undine w serwisie Dictionary of American Naval Fighting Ships (DANFS)
- ↑ Covington, Key West w serwisie Dictionary of American Naval Fighting Ships (DANFS) [dostęp 5-6-2017]
- ↑ Black Hawk, Glide, Rattler, Linden w serwisie Dictionary of American Naval Fighting Ships (DANFS)
Bibliografia
- The "Tinclads". wideopenwest.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-05)].
- Angus Konstam: Mississippi River Gunboats of the American Civil War 1861-1865, New Vanguard 46, Osprey Publishing, 2002, ISBN 1-84176-413-2
- Donald L. Canney, The Old Steam Navy. Volume two. The ironclads 1842-1885, Annapolis 1993, ISBN 0-87021-586-8