Szewcy[1][2]
Ilustracja
Witkacy na fotografii Tadeusza Langiera
Autor

Stanisław Ignacy Witkiewicz[1][2]

Tematyka

katastrofizm[1][2], totalitaryzm[3]

Typ utworu

dramat[1][2]

Data powstania

1927–8 marca 1934[4]

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Kraków[1][2]

Język

polski

Data wydania

1948[1][2]

Wydawca

Czytelnik[5]

Szewcy. Naukowa sztuka ze „śpiewkami” w trzech aktach[1][2] – dramat polityczny[6] określany jako modernistyczny i groteskowy napisany przez Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego) w latach 1927–1934[1][2]; wydany w Krakowie w 1948 nakładem „Czytelnika”. „Szewcy” uznawani są za jeden z najważniejszych[7] i najlepszych dramatów Witkacego; są także ostatnim dramatem pisarza[8].

Utwór w swoje treści polemizuje z „Nie-Boską komedią”, „Weselem” oraz „Promethidionem”[9]. W dramacie Witkiewicz przedstawił obraz przyszłego społeczeństwa, ukazując również swoje katastroficzne przeczucia na jego temat. Dramat zamyka w sobie namiastkę wyobrażenia pisarza o mechanizacji społeczeństwa i następnie upadku cywilizacji, stanowi krytykę rewolucji, kapitalizmu, komunizmu i faszyzmu.

Zdaniem Jana Błońskiego w utworze „filozofia miesza się (...) z trywialnością i grubiaństwem, cynizm z rozpaczą, przenikliwość z brakiem samokontroli, tworząc osobliwe «arcydzieło złego smaku», najbardziej okrutne i prowokacyjne w całej twórczości pisarza”[1].

Treść

Obsadę dramatu stanowi trzynaście ról i epizodów męskich, trzy role kobiece, Chochoł oraz bohaterzy zbiorowi: „Dziarscy Chłopcy” i strażnicy[10]. Głównymi bohaterami są trzej szewcy, prokurator Scurvy oraz księżna Zbereźnicka-Podberezka. Akcja, której miejsce jest niedookreślone[11], dzieje się w „fantastycznie urządzonym gabinecie szewskim”, więzieniu oraz „warsztacie szewskim przerobionym na fantastyczny gabinet”[10]. Czas akcji nie jest znany[11].

Szewcy podczas pracy na przedwojennej fotografii Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego

Szewcy cierpią z powodu ciężkiej, bezsensowej i bezmyślnej pracy, w której czują się wykorzystywani, upokarzani. Ich ciemiężycielem jest Robert Scurvy, który z obawy przed buntem swoich pracowników, wraz z „Dziarskimi Chłopcami” przeprowadza zamach stanu, dzięki któremu osiąga władzę. Szewcy zostają zamknięci w „leniwni” i skazani na bezczynność. Szewcy buntują się, przedostają przez przegrodę oddzielającą ich od warsztatu i wracają do nienawidzonej wcześniej pracy. Wybucha rewolucja, której zwycięzcami okazują się szewcy. Pozbywają się ciemiężycieli i swego przywódcy Sajetana. Wkrótce padają ofiarą kolejnej rewolucji, tym razem technokratycznej i biurokratycznej, niosącej ze sobą całkowitą mechanizację życia społecznego. Jej przywódcą jest Hiper-Robociarz, władzę zaś sprawują Towarzysz X i Towarzysz Abramowski[1][12][13].

Adaptacje teatralne

Prapremiera spektaklu, wystawionego w 1957 w Sopocie[14] na scenie Teatru Wybrzeże w reżyserii Zygmunta Hübnera[7]), była dużym wydarzeniem artystycznym[15]. Właśnie w 1957 dramaty Witkacego, cieszące się zainteresowaniem publiczności ze względu przesłanie ostrzegające przed totalitaryzmem, zostały dopuszczone na sceny przez cenzurę (przedtem GUKPPiW nie tyle nie dopuszczał do premiery gotowych przedstawień dramatów Witkiewicza, ile blokował uwzględnianie ich w planach repertuarowych)[7].

12 grudnia 1981 odbyła się premiera „Szewców” w Teatrze Współczesnym w Szczecinie w reżyserii Witolda Skarucha (scenografia: Jan Banucha; muzyka: Piotr Hertel; ruch sceniczny: Zygmunt Zdanowicz)[16]. Zaraz po premierze teatr zamknięto, a działalność wznowiono po zakończeniu stanu wojennego tym samym spektaklem w reżyserii Skarucha. Inscenizacja była wielokrotnie nagradzana, m.in. Grand Prix XXIV Festiwalu Teatrów Polski Północnej za inscenizację oraz nagrodami za reżyserię i scenografię, a także nagrodami za role aktorskie dla Mirosława Gruszczyńskiego i Tadeusza Zapaśnika oraz wyróżnieniami dla Jolanty Bohdal i Andrzeja Kozaka. Sam spektakl pojawił się na gościnnych występach w Warszawie[17].

Za „udaną” inscenizację „Szewców” uznaje się spektakl w reżyserii Jerzego Jarockiego z 1971[7]. Spektakle Tadeusza Kantora uznaje się za realizację idei postdramatyczności, do której nawiązywał Witkacy[18]. Inscenizacje dramatów Witkiewicza w reżyserii Kantora oraz Wandy Laskowskiej w II połowie lat. 50. wpłynęły na szersze zainteresowanie twórczością Witkacego, który od II połowy lat 60. stał się, obok Aleksandra Fredry, Juliusza Słowackiego i Sławomira Mrożka, najczęściej wystawianym autorem w Polsce[19].

Premiera „Szewców” w Teatrze Telewizji odbyła się 28 października 1985[20] z okazji stulecia urodzin Witkiewicza staraniem Katowickiego Ośrodka Telewizyjnego[21]. Spektakl nie został retransmitowany[22]. Dramat zaprezentowany został w reżyserii Marcela Kochańczyka, który wraz z Wojciechem Klucznikiem odpowiedzialny był za scenografię[23]. Główne role powierzone zostały aktorom związanym ze scenami warszawskimi[21]. Autorem muzyki był Andrzej Głowiński, zaś za realizację telewizyjną odpowiadała Barbara Łuczak[23]. Zwrócono uwagę, iż dramaty Witkacego pojawiały się w TTV „po wydarzeniach mających bezpośredni wpływ na bieg historii [Polski]”[24], a w związku z wprowadzeniem w kraju stanu wojennego w 1981 liczba spektakli Teatru Telewizji została ograniczona do 26 premier w ciągu najbliższych lat[25].

Przekłady

  • Język angielski:
    • The Shoemakers. W: The Madman and the Nun, and Other Plays. trans. and ed. by Daniel C. Gerould and C. S. Durer; with a ferew by Jan Kott. Seattle, London: University of Washington Press, 1973. ISBN 978-0-295-95048-8.[26]
  • Język esperanto:
  • Język francuski:
    • Les cordonniers. tł. Kouko Chanska. Paris: Gallimard, 1969, seria: Théâtre du monde entier.[28]
  • Język rosyjski:
    • Сапожники. Tartu: Tartuskaja Tipografija, 1990.[29]

Przypisy

Bibliografia

  • Jan Błoński: Szewcy. W: Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. T. 2: N-Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991. ISBN 83-01-05369-0.
  • Dwudziestolecie międzywojenne. red. Sławomir Żurawski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, seria: Epoki Literackie. ISBN 978-83-01-15509-4.
  • Teatr w Polsce Ludowej 1945-1965. W: Stanisław Marczak-Oborski: Teatr polski w latach 1918-1965. T. 1: Teatry dramatyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, seria: Dzieje Teatru Polskiego. ISBN 83-01-04997-9.
  • Bożena Frankowska: Encyklopedia teatru polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003. ISBN 83-01-14030-5.
  • Stanisław Marczak-Oborski: Przewodnik teatralny. T. 1: Dramat polski. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1991. ISBN 83-221-0131-7.
  • Kamil Gorzka: Przesłania filozoficzne i społeczne w dramatach "Jaskinia filozofów" Zbigniewa Herberta i „Szewcy” Stanisława Ignacego Witkiewicza. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2016. ISBN 978-83-60636-53-4.
  • Ludomira Ryll: Polska literatura w przekładach: bibliografia 1945-1970. przedm. Michał Rusinek. Warszawa: Agencja Autorska, 1972.
  • Literatura polska w przekładach 1971-1980. oprac. Danuta Bilikiewicz-Blanc et al. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2008. ISBN 978-83-7009-808-7.
  • Grażyna Pawlak: Literatura polska w Teatrze Telewizji w latach 1953-1993. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2004. ISBN 83-89348-19-5.
  • Witkacy w Polsce i na świecie. red. Marta Skwara. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2001. ISBN 83-7241-140-9.
    • Kevin Hyaes: The Vision of homo Sovieticus as it appears in the dramas if Stanisław Ignacy Witkiewicz. W: Witkacy w Polsce i na świecie. red. Marta Skwara. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2001. ISBN 83-7241-140-9.
    • Leokadia Kaczyńska: Dramaty S. I. Witkiewicza na szczecińskich scenach. W: Witkacy w Polsce i na świecie. red. Marta Skwara. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2001. ISBN 83-7241-140-9.
  • Jean-Louis Besson: Postdramatyczność. W: Słownik dramatu nowoczesnego i najnowszego. red. Jean-Pierre Sarrazac. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, seria: Dramat Współczesny. Interpretacje. ISBN 978-83-7188-922-6.
  • Jerzy Ziomek. Deformacja, rzeczywistość i „Szewcy”. „Przestrzenie Teorii”. 14, 2014. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. (pol.). 
  • Kajetan Mojsak. Cenzorskie perypetie "Dramatów" Witkacego. „Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie”. 7 (1), s. 113-123, 2015. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. ISSN 2084-7963. (pol.). 

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.